O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Toshkent arxitektura-qurilish instituti

3. 9-jadval

Betonning qotish harorati, 
0
Sgacha 
Betondagi qo`shimchalar tarkibi, sement 
massasidan % nisbatda 
NaCl+CaCl
2
NaNO
3
K
2
CO
3
-5 
-10 
-15 
-20 
-25 
3+0 yoki 0+3 
3, 5+1, 5 
3, 5+4, 5 
- 
- 
4-6 
6-8 
8-10 
- 
- 
5-6 
6-8 
8-10 
10-12 
12-15 
Qizdirishning boshida odatda 200 V oddiy tokni transformatsiya qilish yo`li 
bilan olinadigan past kuchdagi tok uzatiladi (50-60 V). Xom beton tok 
o`tkazilganda qiziydi va qotadi. Beton qotgan sayin uning еlektrik qarshiligi ortadi 
va kuchni oshirish kerak bo`ladi. Beton qurib qolmasligi va unda teshiklarning 
yuzaga kelmasiligi uchun beton haroratini sekin oshirish (haroratni soatiga 5
0
Sdan 
ko`p bo`lmagan haroratda oshirish kerak) va beton haroratini 60
0
Sgacha etkazish 
lozim. Bunday sharoitda beton 36-48 soat qotganida u 7 sut ichida normal qotgan 
zichlikdan kam bo`lmagan zichlikka еga bo`ladi. Qish mavsumida yirik 
inshootlarni betonlashtirganda faqat betonning ustki qismini еlektr bilan isitish 
maqsadga muvofiq, bu uning еrta muzlashining oldini oladi.
Issiqlik uzatish orqali betonlashning uchinchi turi – betonni o`rab olgan 
havoni qizdirishdir. Buning uchun maxsus pechkalar, maxsus gaz 

---

97 
gorelkalari(bunda yong`inga qarshi qoidalarga qat`iy rioya qilish kerak), havo 
isituvi yoki еlektr pechlari o`rnatilgan fanerli yoki brezentli isitish moslamasi 
qo`yiladi. Istish moslamalariga qotish uchun nam muhit yaratish uchun suvli idish 
qo`yiladi yoki suv bilan sug`orilib turiladi. Bu usul oldingisiga nisbatan 
qimmatliroq va juda past haroratlarda, kam hajmdagi betonlashtirishda, 
shuningdek ishlov berish ishlarida qo`llaniladi.
YUqorida ko`rsatib o`tilgan beton tarkibida moddalar yoki betonning o`zini 
qizdirishni talab еtuvchi qishki betonlash usullaridan tashqari mamlakatimizda qish 
mavsumida betonlashtirishning sovuq usuli qo`llaniladi. Bunda materiallar 
qizdirilmaydi, lekin suvda betonni tayyorlash uchun katta miqdorda tuzlar еritiladi: 
xlorli kal’tsiy (CaCl), xlorli natriy (NaCl), natriy nitriti (NaNO
3
), potash (K
2
CO
3
).
Bu tuzlar suvning muzlash nuqtasini kamaytiradi va juda sekin bo`lsa-da, 
betonning sovuqda qotishini ta`minlaydi. Betonga qo`shilgan tuz miqdori 
betonning o`rtacha qotish haroratiga bog`liq.
Potash qo`shilgan beton qorishmasi tez qalinlashadi va jipslashadi, bu еsa 
uning opalubkaga joylashuvini murakkablashtiradi.
Beton qorishmasining qulay joylashuvining saqlanishi uchun unga sul’fat-
spirtli barda yoki sovun-naft qo`shiladi. Muzlashga qarshi qo`shimchali beton 
qorishmasini tayyorlash uchun sovuq to`ldiruvchilarni ishlatish, beton 
qorishmasini -5
0
Cgacha haroratda joylashtirish mumkin.
Sovuqda qotuvchi qo`shimchali portlandtsement betonning zichligi 3. 10-
jadval 
bo`yicha 
aniqlanishi 
mumkin. 
-5
0
C 
haroratdagi 
natriy 
nitritli 
qo`shimchadagi beton sekinroq qotadi, -10
0
C haroratdan pastda еsa taxminan xlorli 
tuzlar qo`shilgan betondagidek qotadi.
Muzlashga qarshi qo`shimchali betonning zichligi, R 
28
ga nisbatan, %