I. Булим. Бухгалтерия хисоби

Favqulodda zararlar,
u foydadan olinadigan soliq to‘langunga 
qadar foyda yoki zararlarni hisoblab chiqishda hisobga olinadi. 
1. MAHSULOT (ISHLAR, XIZMATLAR)NING ISHLAB 
CHIQARISH TANNARXIGA KIRITILADIGAN XARAJATLAR 
TARKIBI 
Mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish tannarxiga bevosita 
mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish bilan bog‘liq bo‘lgan, 
ishlab chiqarish texnologiyasi va uni tashkil etish bilan shartlangan 
xarajatlar kiritiladi. Ularga quyidagilar tegishli bo‘ladi: bevosita va 
bilvosita moddiy xarajatlar, bevosita va bilvosita mehnat xarajatlari, 
boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar, shu jumladan, ishlab chiqarish 
xususiyatiga ega bo‘lgan ustama xarajatlar. 
Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ning ishlab chiqarish tannarxini hosil 
qiluvchi xarajatlar ularning iqtisodiy mazmuniga ko‘ra quyidagi 
elementlar bilan guruhlarga ajratiladi: 
- ishlab chiqarish moddiy xarajatlar (qaytariladigan chiqitlar qiymati 
chiqarib tashlangan holda); 
- ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo‘lgan mehnatga haq to‘lash 
xarajatlari; 
- ishlab chiqarishga tegishli bo‘lgan ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar; 

---

305 
- asosiy fondlar va ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo‘lgan 
nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi; 
- ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo‘lgan boshqa xarajatlar. 
 
1.1. ISHLAB CHIQARISH BILAN BOG‘LIQ MODDIY 
XARAJATLAR 
Ishlab chiqarish bilan bog‘liq moddiy xarajatlarga quyidagilar 
tegishli bo‘ladi: 
1.1.1. Ishlab chiqariladigan mahsulotning asosini tashkil etib, uning 
tarkibiga kiradigan yoki mahsulot tayyorlashda (ishlarni bajarishda, 
xizmatlar ko‘rsatishda) zarur tarkibiy qism hisoblangan chetdan sotib 
olinadigan xom ashyo va materiallar. 
1.1.2. Normal texnologiya jarayonini ta’minlash va mahsulotlarni 
o‘rash uchun mahsulot (ishlar, xizmatlar) yoki boshqa ishlab chiqarish 
ehtiyojlariga sarflanadigan (asbob-uskunalar, binolar, inshootlar va 
boshqa asosiy vositalar sinovini o‘tkazish, nazorat qilish, saqlash, tuzatish 
va 
ulardan 
foydalanish) 
uchun 
ishlab 
chiqarish 
jarayonida 
foydalaniladigan xarid qilinadigan materiallar, shuningdek asbob-
uskunalarni tuzatish uchun ehtiyot qismlar, inventarlarning, xo‘jalik 
buyumlarining va asosiy vositalarga kirmaydigan boshqa mehnat 
vositalarining qiymati. (O‘zR VM 15.10.2003 y. 444-son Qarori 
tahriridagi band), (Oldingi tahririga qarang) 
1.1.3. Sotib olinadigan, kelgusida ushbu xo‘jalik yurituvchi 
subyektda montaj qilinadigan yoki qo‘shimcha ishlov beriladigan 
butlovchi buyumlar va yarim tayyor mahsulotlar. 
1.1.4. Tashqi yuridik va jismoniy shaxslar, shuningdek, xo‘jalik 
yurituvchi 
subyektning 
ichki 
tarkibiy 
bo‘linmalari 
tomonidan 
bajariladigan faoliyatning asosiy turiga tegishli bo‘lmagan ishlab 
chiqarish xususiyatiga ega bo‘lgan ishlar va xizmatlar. 
Ishlab chiqarish xarakteriga ega bo‘lgan ishlar va xizmatlarga 
mahsulot tayyorlash bo‘yicha ayrim operatsiyalarni bajarish, xom ashyo 
va materiallarga ishlov berish, iste’mol qilinayotgan ashyo va materiallar 
sifatini aniqlash uchun sinovlar o‘tkazish, belgilangan texnologik 
jarayonlarga rioya etilishi ustidan nazorat qilish, asosiy ishlab chiqarish 
fondlarini tuzatish va boshqalar tegishli bo‘ladi. 
Xo‘jalik yurituvchi subyekt ichida tashqi yuridik shaxslarning 
transport xizmatlari (xom ashyo, materiallar, instrumentlar, detallar, 
tanavorlar, yuklarning boshqa turlarini bazis (markaziy) ombordan sexga 

---

306 
keltirish va tayyor mahsulotni saqlash uchun omborga keltirish) ham 
ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo‘lgan xizmatlarga tegishli bo‘ladi. 
1.1.5. Tabiiy xom ashyo (yer rekultivatsiyasiga ajratmalar, 
ixtisoslashtirilgan yuridik shaxslar tomonidan amalga oshiriladigan yerni 
rekultivatsiya qilish ishlariga haq to‘lash), ildizi bilan beriladigan 
daraxtga haq to‘lash, korxonalar tomonidan suv xo‘jaligi tizimlaridan 
beriladigan iste’mol qilinadigan suv uchun haq to‘lash. Sanoatning xom 
ashyo tarmoqlari uchun yog‘och, taxta materallaridan yoki foydali 
qazilmalardan (rudadan) foydalanishga huquqlarning amortizatsiya 
qilinadigan qiymati yoki atrof muhitni tiklash xarajatlari. (O‘zR VM 
15.10.2003 y. 444-son Qarori tahriridagi band), (Oldingi tahririga qarang) 
1.1.6. Texnologik maqsadlarga, energiyaning barcha turlarini ishlab 
chiqarishga, binolarni isitishga sarflanadigan yonilg‘ining chetdan sotib 
olinadigan barcha turlari, xo‘jalik yurituvchi subyektlarning transporti 
tomonidan bajariladigan ishlab chiqarishga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha 
transport ishlari. 
1.1.7. Xo‘jalik yurituvchi subyektning texnologik transport va 
boshqa ishlab chiqarish va xo‘jalik ehtiyojlariga sarflanadigan barcha 
turdagi xarid qilinadigan energiya. (Xo‘jalik yurituvchi subyektning o‘zi 
tomonidan ishlab chiqariladigan elektr energiyasiga va energiyaning 
boshqa turlariga, shuningdek, xarid qilinadigan energiyani iste’mol 
joyigacha transformatsiya qilish va uzatish xarajatlari xarajatlarning 
tegishli elementlariga kiritiladi). 
1.1.8. Ishlab chiqarish sohasida moddiy boyliklarning yaroqsizlanishi 
va kam chiqishi. (O‘zR VM 15.10.2003 y. 444-son Qarori tahriridagi 
band) 
1.1.9. Xo‘jalik yurituvchi subyektning transporti va xodimlari 
tomonidan moddiy resurslarni yetkazish bilan bog‘liq xarajatlar (yuklash 
va tushirish ishlari ham shu jumlaga kiradi) ishlab chiqarish 
xarajatlarining tegishli elementlariga kirishi kerak (mehnatga haq to‘lash 
xarajatlari, asosiy fondlar amortizatsiyasi, moddiy xarajatlar va 
boshqalar). 
1.1.10. Xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan moddiy resurslarni 
yetkazib beruvchilardan olinadigan idishlar ham moddiy resurslar 
qiymatiga kiritiladi. 
1.1.11. 
Mahsulot 
tannarxiga 
kiritiladigan 
moddiy 
resurslar 
xarajatlaridan qaytariladigan chiqitlar qiymati va idish va o‘rash-joylash 

---

307 
materiallari qiymati ularning amalda sotilishi, foydalanilishi yoki 
omborga kirim qilinishi narxi bo‘yicha chiqarib tashlanadi. 
1.1.12. "Moddiy xarajatlar" elementi bo‘yicha aks ettiriladigan 
moddiy resurslar qiymati sotib olish narxidan, shu jumladan, barter 
bitishuvlarida, qo‘shimcha narx (ustama)dan, ta’minot, tashqi iqtisodiy 
tashkilotlar tomonidan to‘lanadigan vositachilik taqdirlashlaridan, tovar 
birjalari xizmatlari qiymatidan, shu jumladan, brokerlik xizmatlaridan, 
bojlar va yig‘imlardan, soliqlardan (korxona keyinchalik qarz surishish, 
masalan, qo‘shilgan qiymat solig‘i tarzida qaytarib oladiganlardan 
tashqari), transportda tashishga haq to‘lashdan, tashqi yuridik shaxslar 
tomonidan amalga oshiriladigan saqlash va yetkazib berishga haq 
to‘lashdan kelib chiqib shakllanadi. (O‘zR VM 15.10.2003 y. 444-son 
Qarori tahriridagi band)