O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

Talab va taklif. Bozor muvozanati 
 
Agar baho muvozanat bahodan yuqori bo‗lsa, sotuvchilar ko‗p 
miqdorda tovar sotishga tayyor, lekin xaridorlar shuncha miqdorda tovar 
27
Additivlik (lat), obyektning miqdor xossasi: uni qanday bo‗lishdan qat‘iy nazar, bir necha bo‗laklarga bo‗lganda, 
shu bo‗laklar qiymatlari yig‘indisiga teng bo‗ladi. Masalan, A ning hajmi uning bo‗laklari hajmlarining yig‘indisiga 
teng. 
D 
S 

---

185 
sotib olmaydilar va natijada baho pasayadi. Agar baho muvozanat 
bahodan past bo‗lsa, unda xaridorlar sotib olishni xohlaydigan hajmdagi 
tovarni sotish sotuvchilar uchun foydasi yo‗q va natijada baho pasayadi. 
Bu jarayon sotish bahosi muvozanat bahoga teng bo‗lganda tugallanadi. 
Avval ko‗rib chiqqanimizdek, bozor qiymati me‘yorli foydalilik va 
Me‘yorli xarajatlar bilan aniqlanadi. 
Demak, D talab egri chizig‗i teskari nishablikka ega, negaki, baho 
oshib borishi bilan odatda, tovarga bo‗lgan talab kamayadi. Lekin 
qanday darajada kamayadi? A.Marshall bu savolga javob berish uchun 
baho bo‗yicha talab elastikligi tushunchasini kiritadi. Baho bo‗yicha 
talab elastikligi (TE) baho muayyan darajada pasayganda, talab qanday 
miqdorda o‗sishini yoki baho muayyan darajada oshganda talab qanday 
miqdorda pasayishini ifodalaydi. Agar baho 1 % ga pasayganda sotish 1 
% ga oshsa, TE=2,5 bo‗ladi, agar bahoning 1 % ga pasayishi sotishni 2,5 
% oshirsa, TE=1 bo‗ladi va hokazo. 
Agar talab egri chizig‗ining muayyan bir uchastkasida TE=1 
bo‗lsa, unda ushbu uchastkada bahoning hech qanaqa o‗zgirishi 
mazkur tovarni sotishga ta‘sir ko‗rsatmaydi. Agar shu uchastkada 
TE<1 bo‗lsa, unda sotish miqdorining ancha kamayib ketishidan 
qo‗rqmasdan bahoni pasaytirish mumkin, agar TE>1 bo‗lsa, unda 
bahoning bir oz pasayishi sotish miqdorini ancha ko‗paytirishi 
mumkin. Boshqacha aytganda, talab noelastik bo‗lganda foyda 
bahoning o‗sishi hisobiga ko‗payishi mumkin, talab elastikligi paytida 
esa bahoni pasaytirish hisobiga foydani oshirish mumkin. 
Talabning elastikligi iste‘moldagi tovarlarning bir-birlarining 
o‗rnini osongina bosa olishiga bog‗liq. Shuning uchun ommaviy 
iste‘mol tovarlariga bo‗lgan talab kam elastik bo‗ladi. 
Ammo bu bilan talab va taklif qonuning tahlili tugashi mumkin 
emas, negaki, talab va taklifga vaqt tushunchasi ham o‗z ta‘sirini 
ko‗rsatadi va shu bois uni tahlil qilish taqozo etiladi. Tekshirilayotgan 
davr qancha qisqa bo‗lsa, talabning qiymatga bo‗lgan ta‘siri shuncha 
kuchli bo‗ladi, bu davr qancha uzoq bo‗lsa, ishlab chiqarish 
xarajatlarining qiymatga bo‗lgan ta‘siri shuncha kuchayib boradi. 
Shu sababli A.Marshall