O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
 
TU 
3 
2 
1
0 1 2 3 Q 
8.1-chizma. 
Me‟yorli foydalilikning pasayish qonuni
Demak, xulosa qilish mumkinki, me‘yorli foydalilik miqdori 
mazkur tovar miqdoriga va unga bo‗lgan iste‘mol darajasiga bog‗liq. 
Har bir alohida buyum (tovar)ning me‘yorli foydaliligi konkret va shu 
bilan birga subyektivdir. Birinchi ko‗zadagi suvning foydaliligi juda 
yuqori: agar chanqovni qondirishga boshqa bironta ko‗zada suv 
bo‗lmasa. Beshinchi yoki oltinchi ko‗zadagi suvning foydaliligi ancha 
kam: u gullarga suv quyish yoki pol yuvishga ishlatiladi. O‗ninchi 
ko‗zaga kelsak, u umuman ortiqcha bo‗lishi mumkin. Uy javonida uning 
egasiga, misol uchun, yetti juft etik yetarli; qolganlari javonda faqat 
joyni band qiladi va ularni kiyib ulgurmasdanoq modadan chiqib qolishi 
mumkin. 
Foydalilikning pasayib borishi buyumning haqiqiy qimmati nima 
bilan (uning eng ko‗p, o‗rtacha yoki eng kam foydaliligi bilan) 
aniqlanishini tushunishda yordam beradi. Avstriya maktabi vakillari 
nazariyasiga ko‗ra konkret qimmat eng kam yoki me‘yorli foydalilik 
bilan aniqlanadi. 
Xaridor o‗zi uchun yagona bo‗lgan bir juft etik uchun yettinchi etikka 
qaraganda ko‗p haq to‗lashga tayyor. Unga birinchi juft etikka 
qaraganda yettinchisining foydasi ancha kam. Demak, foydalilikka 
subyektiv baho beriladi, tovar miqdori ko‗payib borgan sari foydalilik 
pasayib boradi va bu miqdorning kamayib borishi bilan foydalilik oshib 
boradi. Bozorning tovarlar bilan to‗yinish darajasini o‗rganayotgan 
ishlab chiqaruvchi ham ushbu xususiyatni hisobga olgan holda ish 
yuritadi. 
 
 
 

---

178 
8.2. Buyumni taqsimlash, ayirboshlash va uning ijtimoiy
me‟yorli foydaliligi 
Har xil ehtiyojlarni qondirish 
uchun buyumlar 
qanday 
taqsimlanishi kerak? Faraz qilaylik, bitta Z buyumning o‗zi uchta – A, V 
va S ehtiyojlarni qondirishi mumkin. Bu yerda A ancha muhim ehtiyoj, 
S esa unchalik ahamiyatli bo‗lmagan ehtiyoj. Demak, ehtiyojlarning har 
birini qondirish uchun Z buyumi birligining me‘yorli foydaliliklari har 
xil (mazkur sxema «Menger jadvali» deyiladi, 8.1-jadval).
8.1-jadval 
A 
V 
S 
4 
3 
3 
2 
2 
2 
1 
1 
1 
Faqat bitta Z buyum birligiga ega bo‗lgach, odam uni A ehtiyojni 
qondirish uchun foydalanadi, negaki, bu vaziyatda uning me‘yorli 
foydaliligi eng yuqori – 4 shartli birlikka teng. Agar kishida 6 ta buyum 
birligi bo‗lsa, unda ularning uchtasini u A ehtiyojni qondirishga 
ishlatadi, ikkitasini – V ehtiyojga, bittasini esa – S ehtiyojga ishlatadi. 
Bunda ehtiyojlarning umumiy qoniqishi 16 shartli birlikka teng (barcha 
Me‘yorli foydaliliklarning yig‗indisi). Bu yerda buyumlarning boshqa-
cha taqsimlanishi inson uchun ancha kam qimmatli ekanligini bilish 
qiyin emas. Shunday qilib, qandaydir bir buyum birliklari har xil 
e‘htiyojlar o‗rtasida ratsional taqsimlanganda me‘yorli foydaliliklar 
baravarlashadi: 
MUa = MUb = Mus. 
Bozorda 
tovarlarni 
xarid 
qilishda 
umumiy 
foydalilikni 
maksimallashtirish uchun ularning narxini ham hisobga olish kerak. 
Bunda xaridor qimmat tovar o‗rniga arzonroq tovarlardan ko‗proq sotib 
olishi va bu bilan u xarid qilingan tovarlarning har biriga sarflangan har 
bir pul birligidan bir xil qoniqish hosil qilishi mumkin. Gossenning 
ikkinchi qonuni me‘yorli foydaliliklarning baravarlashuvini ifodalaydi, 
ya‘ni bu qonunga muvofiq bir pul birligiga olingan har bir tovarning 
me‘yorli foydaliliklari tengligi amal qilishi kerak. Boshqacha aytganda, 
go‗sht yoki baliq sotib olishga sarflangan har bir oxirgi pul birligi, o‗z 

---

179 
foydaliligi bo‗yicha, makaron yoki kartoshka sotib olishga sarflangan 
oxirgi pul birligiga teng bo‗lishi kerak. 
Iste‘mol muvozanatining bunday shartini quyidagicha ifodalash 
mumkin: 
,
...
3
3
2
2
1
1
n
n
P
MU
P
MU
P
MU
P
MU



