Ibragimova nafosat shuhrat qizi bitiruv malakaviy ishi mavzu: dilafgor adabiy merosi
Yüklə 0,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
iytoyi xafiy
(yopiq, yashirin takror) qo‘llanilgan. 61 XULOSA O‘rta Osiyo xalqlari o‘zlarining uzoq va shonli tarixiga ega. Bu tarix turli davrlarda turfa xilda tasnif qilindi. Mazkur xalqlar yaratgan badiiy durdonalar jahon adabiyoti xazinasidan munosib o‘rin egallagan. Adabiyot tarixida Yusuf Xos Hojib, Ahmad Yugnakiy, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Mashrab, Munis, Ogahiy, Cho‘lpon, Abdulla Qodiriy, Abdurauf Fitrat va boshqa ko‘plab ijodkorlar yaratgan o‘lmas asarlar jahon madaniyati xazinasining boyishiga munosib ulush bo‘lib qo‘shilgan. Boy madaniy merosimizdan, xususan, mumtoz adabiyotimizning nodir namunalaridan milliy mafkurani bunyod etishda foydalanish zarurligini respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov o‘z nutqlarida qayta- qayta ta'kidlab kelmoqda. Ana shunday merosimizning bir qismi jadid yozuvchilari tomonidan yaratilganini ta'kidlash lozim. Ma'lmki, jadid adabiyotida an'anaviy timsol va timsollilik o‘zgacha tus oldi: Vatan, Millat, Ma'rifat g‘oyalari kirib keldi va ular yangicha mazmun kasb etdi, jaholatga, nodonlikka, qoloqlikka qarshi kurash shiori jarangladi. Istiqlol g‘oyasi ochiqchasiga bo‘lmasa-da, badiiy asarlar qoniga singdirilgan holda berildi. Dilafgor ijodi ham ana shunday xususiyatlarni o‘zida aks ettirgan she'riyat ekanini alohida ta'kidlash o‘rinli bo‘ladi. XX asr boshlarida yashagan va ijodiy faoliyat ko‘rsatgan shoir Dilafgor Toshkent adabiy muhiti vakillaridandir. Po‘lotjon Domla Qayyumiyning “Tazkirai Qayyumiy” asari ma'lumotlariga ko‘ra, Mulla Abdulboriy deb qayd etilgan bo‘lsa- da, u o‘zini “Kitobfurush mullo Bo‘riboy Shermuhammad o‘g‘li” deb tanishtirgan. Piskent ahliga adib mulla Bo‘ri Shermuhammad hoji o‘g‘li Dilafgor nomi bilan ma'lum va mashhur bo‘lib, 1877-1949 yillarda yashab, ijod etdi. Dilafgor shoir sifatida salaflariga ergashdi, ularga taxmislar bog‘ladi, fuzuliyona usulda g‘azallar bitdi, Yassaviy, Mashrab, Xislat, Haziniy, Muqimiy, Furqat, Miskin, Zavqiy, Furqat, Kamiy taxallusli shoirlarga muxammaslar bog‘lagani fikrimiz tasdig‘idir. Shoirning “Gulshani Dilafgor” to‘plami joriy imloda nashr etilgan bo‘lsa-da, so‘ngi kuzatuvlarimiz she'rlarning nashr va asliyati orasida ayrim nuqsonlar borligini ko‘rsatadi. Ba'zi bir so‘zlar noto‘g‘ri o‘qilishi natijasida jiddiy xatoliklar 62 yuzaga kelgan. Bunday nuqsonlarning yuzaga kelish sabablarini kotibning yozuv nuqtalarini o‘z joyiga qo‘ymay ketishi, hatto umuman nuqtalarning bo‘lmasligi kabilar bilan izohlash mumkin. Shuningdek, Dilafgor bir-biriga o‘xshash radifli g‘azallar yozganligi bois ulardan ba'zilari tabdil qilinmay qolgan. Bunday paytlarda tabdilchidan ziyrak nigoh, teran bilim talab qilinadi. Yana bir jihat. Ayrim she'rlar orasida “va lahu ayzan” kabi shartli chegaralovchi so‘zlar qo‘yilmaganligidan ikki asar qo‘shilib nashr etilish hollari ham uchraydi. Yuqorida ta'kidlaganimizdek, “Gulshani Dilafgor” to‘plami 23 g‘azal, 20 muxammas, (bir muvashshah), uch musaddas, (bir tarje'band), bir chiston va ikki farddan tashkil topgan. “Gulshani Dilafgor” to‘plami noshirlari Dilafgor ijodida Muqimiy, Xislat, Kamiy kabi shoirlarning ta'siri kuchli bo‘lgan degan xulosalarga kelishsada, aslida shoir she'riyatining mavzu ko‘lami ancha kengroqdir. Dilafgorning haqiqiy musulmon farzandi sifatida hazrati Abu Bakr Siddiq munojotlariga taxmis bog‘laganligi ham bunga dalildir. Dilafgor g‘azallarida ilohiy muhabbat, so‘fiyona sevgi motivlari ham kuylanadi. Shoir aksariyat she'rlarida yer go‘zaliga murojaat qilayotgandek bo‘lsada, aslida ularda Yaratganga bo‘lgan sevgisini izhor qiladi. Shu bilan birga fuzuliyona g‘azallar bitib, go‘zal an'anani davom ettirdi, Furqatning “Fasli navbahor o‘ldi...” g‘azaliga bitgan tazmini shoirning bu dunyoning go‘zalliklaridan estetik zavq ola bilish ham kerakligini hisobga olsak, shoir she'riyatining mavzu ko‘lami yanada kengroq ekanligi ma'lum bo‘ladi. Shoir milliy uyg‘onish davri ijodkori sifatida “uyg‘on, millat” deya hayqirdi, she'rlarida millatning tanazzulga yuz tutish sabablarini ham ko‘rsatishga urindi. Dilafgorning bunday asarlarida millatparvarlik va ma'rifatparvarlik g‘oyalari yorqin aks etganligini alohida ta'kidlamoq lozim. Kuzatuvlarimizdan ayon bo‘ladiki, shoir mumtoz adabiyotimiz badiiy san'atlarining bir qator turlaridan unumli foydalangan. Badi'shunoslikdagi “iqtibos” san'atining “darj” turi shoir she'riyatiga ziynat bergan san'atlardan biri ekanini ta'kidlash kerak. Shoir ijodida qofiya bilan bog‘liq poetik usullarning eng 63 qadimiylaridan biri bo‘lgan “radd ul-matla'” yoki “iyto” turlaridan, chunonchi, iytoning ikki navidan biri iytoyi xafiy (yopiq, yashirin takror) qo‘llanilgan. Shuningdek, “kalomi jomi'”, “mazhabi kalomiy”, “ittifoq”, “tavshih”, “rujo‘” kabi badiiy san'atlar shoir Dilafgor g‘azallari badiiyatini oshirgan omillardan sanaladi. Umuman olganda shoir serqirra ijodkor bo‘lib, mumtoz adabiyotimiz an'analarini munosib davom ettirdi. Dilafgordan qolgan me'ros va uning qalamiga mansub betakror lirik asarlarlar adabiyotimiz tarixida munosib o‘rin tutadi. |