Odam genetikasi

6.4. 
Jinsni oldindan bilish va boshqarish. 
Jinsning paydo 
b o iish i, uni oldindan bilish va boshqarish to‘g ‘risida har xil gipoteza- 
lar mavjud. Ulardan biri K.Bridjes gipotezasidir. Bu gipotezaga bi- 
noan Y xromosoma hamma vaqt ham erkak jinsini rivojlantirmaydi. 
Jinsni aniqlashda autosomalar bilan jinsiy xromosomalaming nisbati 
hal qiluvchi ahamiyatga ega b o ia d i. Shunga ko‘ra 2X : 2A genotipli 
organizm urg‘ochi, IX : 2A li esa erkak, 2X : ЗА erkak bilan urg‘ochi 
o ‘rtasida oraliq-interseks b o ia d i. Binobarin K.Bridjes gipotezasi 
bo‘yicha drozofilada erkak jinsini Y xromosoma emas, balki X jin ­
siy xromosoma soniga nisbatan autosomalar sonining ko‘pchiligi hal 
qiluvchi ahamiyatga ega b o iad i. R.Goldshmidt gipotezasiga binoan 
tok ipak qurti kapalagida jinsni jinsiy xromosomalar yoki ulaming 
autosomalarga nisbatan emas, aksincha urg‘ochi va erkak kapalak- 
laming 
kuchi
belgilaydi. Chatishtirishda qatnashgan erkak kapalak 
kuchli,
urg‘ochi kapalak 
kuchsiz
b o is a , avloddagi erkak kapalaklar 
normal, urg‘ochilar esa 
interseks
b o iad i.
M artin gipotezasiga k o‘ra sperm atozoidlar orasida «quyon» Y 
sperm atozoidlar va «toshbaqa» X sperm atozoidlar bor. Y sperma-
97

---

tozoidlar X sperm atozoidlarga qaraganda faolroqdirlar, biroq tezda 
nobud b o ‘ladilar. A gar tuxum hujayra u ru g ia n ish g a tayyor b o ‘lsa, 
u holda uni avval Y xrom osom ali sperm atozoid uru g ‘lantiradi. 
M abodo tayyor b o im a s a , uni X xrom osom ali sperm atozoid 
u ru g ia n tira d i. Yoshlar seks bilan tez-tez sh u g ‘ullanishi oqibatida 
yosh juvonning jin siy y o ii d a Y jin siy xrom osom ali sperm atozo- 
idlar doim o b o ia d i va tuxum hujayrani u ru g ia n tira d i. Bir necha 
yildan keyin erkak ahyon-ahyonda seks bilan sh u g ‘ullanishi sa- 
babli tuxum hujayrani «toshbaqa» X xrom osom ali sperm atozoid- 
lar u ru g ian tirad ilar va qiz bolalar tu g ila d i. Ingliz genetigi Djeyms- 
ning uqtirishieha qiz yoki o ‘g ‘il bola tu g ilis h i ota-ona tanasidagi 
gorm onlam ing o ‘zgarishiga b o g iiq . Agar ota va ona tanasida 
testosteron va esterogen gorm oni ortib ketsa o ‘g ‘il, gonadotropin 
gorm oni ortsa qiz tu g ila d i.
Garvard universiteti olimlari Triversom va Villiard taxminicha 
sut emizuvchilarda jinslar nisbatini moslanish mexanizmlari bilan 
tushuntirish mumkin. Agar chatishtirishda qatnashgan urg‘ochi jins 
kuchsizroq b o is a , kelgusida u rg‘ochi jins, jism onan baquvvat b o is a , 
erkak jins tu g ilad i.
Germaniyalik M yuller to ‘plagan statistik m aium otlarga ko ‘ra 
o ‘g ‘il bolalar k o ‘proq jam iyatda.yuqori mavqega ega b o ig a n oila- 
larda tu g ilad i. Jamiyatda mavqe past b o ig a n oilalarda buning aksi 
kuzatiladi. Fransiyalik Lorren va Stolkovskiylar jinsni rejalashti- 
rish metodini taklif qildilar. Ulaming fikriga binoan agar ayol o ‘g ‘il 
k o ‘rishni ixtiyor etgan b o is a , homiladorlik boshlanishidan oldin 6 
hafta mobaynida achchiq, natriy va kaliyga boy, sho‘r ovqatlar, agar 
qiz tu g ish n i xohlasa aksincha sutli va kalsiy, magniyga serob ozuqa- 
lami iste’mol qilishi kerak. Qizli ayol o ‘g ‘illi boim oqchi b o is a , 
yuqoridagi parhezni 3^4- oy davom ettirishi lozim.