O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi

6.5 - rasm. Iste’mol kuchlanishining bog‘liqligi 

1. U
1k
 = f
1*
 
2. U
1
 = U
1n
· f
1*
 + I
1n
r
1
 (1-f
1*
) 
 
Ir
kompensatsiya kattaligi 
r
1
nisbiy kattaligiga bog‘liq bo‘lib 100 kWdan 
katta quvvatga ega bo‘lgan motorlar uchun sezilarsiz bo‘lib uni e’tiborga olmasa 

---

176 
ham bo‘ladi, 15 kWgacha quvvatga ega bo‘lgan motorlar uchun esa r
1
ni e’tiborga 
olish shart. 
Ba’zi bir hollarda xususan, ventilyator xarakteristikali yuklamalarda tezlikni 
pasaytirishda unda kritik momentni nominal qiymatda ushlab turish zarurati yo‘q. 
Bu holatda motor maksimal va statik momentlar nisbatini M
s
/ M
k
= const doimiy 
qilib ushlash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunda chastota va kuchlanish orasidagi 
quyidagi munosabatdan foydalanish kerak (M.P. Kostenko formulasi):
,
(6.15) 
Bu yerda M
s*
= M
s
/ M
n
– berilgan ( tezlik) chastotadagi statik nisbiy qiymati. 
Shunday qilib ventiliyator yuritmasi uchun tezlik 2 marta kamaytirilganda 
statik moment 4 marta kamayadi va stator chulg‘amida hamda mashina magnit 
o‘tgazgichlardagi yo‘qotishlar kamayadi. 
Iste’mol kuchlanishining standart 50 Gs qiymatli chastotasi bilan asinxron 
motor tezligini 3000 ayl / min. dan oshirishning iloji yo‘q. Bu qyimatdan kattaroq 
aylanish tezligini hosil qilish uchun asinxron motorni 50Gs dan ko‘proq chastotaga 
ega bo‘lgan manba bilan ta’minlash kerak. Ko‘pgina mexanizmlar uchun: tekstil 
sanoati mashinalari, silliqlovchi dastgoxlar, sentrifugalar va boshqalar uchun ishchi 
organining aylanish tezligi 6000, 9000, 12000 ayl/min va undan ham ko‘p bo‘lishi 
talab qilinadi. Ana shunday holatlarda chiqish chastotasi 50 Gs dan katta bo‘lgan 
chastota o‘zgartirgichlari qo‘llaniladi. Biroq kuchlanish qiymatini standart 
qiymatdan oshirishning odatda yo iloji yo‘q, yoki juda ham qiyin. Bu holatda 
(6.13) munosabatni qo‘llashning iloji yo‘q va tezlikni chastotani nominal 
qiymatdan oshirish yo‘li bilan rostlash kuchlanish 
bo‘lganda 
amalga oshiriladi. 
Ko‘rinib turibdiki, bu holatda chastota oshishi bilan magnitlanish toki I
µ
kamayadi, shunga mos ravishda motor oqimi ham pasayadi. (6.11) dan kelib 
chiqib, maksimal moment chastotaning kvadratiga teskari proporsional ravishda 
kamayib boradi deb aytishimiz mumkin. Ammo motor sirpanish oshganligi 

---

177 
hisobiga rotor toki ni uzoq vaqt nominal qiymatda ushlab turish mumkinligi 
uchun, uzoq ta’sir etuvchi nominal cheklangan moment chastotaga teskari 
proporsional ravishda kamayib boradi. Chastotani oshirish bilan, motor tezligi 
oshadi, shuning uchun uzoq muddatli ruxsat etilgan quvvat deyarli o‘zgarishsiz 
(doimiy) bo‘lib qoladi. Shularni e’tiborga olib, kuchlanish doimiy o’zgarmas 
bo’lgan xolda chastotani nominal qiymatdan oshirib tezlikni rostlash P=const
quvvat doimiy o’zgarmas bo‘lgan xolda rostlash deyiladi. Bu holat uchun mexanik 
xarakteristikalar 6.6 - rasmda tasvirlangan. Chastotani nominal qiymatdan pastga 
qarab o‘zgartirish bilan, hamda bir vaqtda kuchlanishni (6.14) munosabatga asosan 
rostlash bilan tezlikni rostlash M=const doimiy o’zgarmas momentli rostlash deb 
ataladi.