Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

Tahlil – bu o‘rganilayotgan bir butunni alohida qismlarga ajratish va 
ularni izchillik bilan o‘rganish.
Tadqiqotchi voqea-hodisaning mohiyatini chuqur 
anglashi, u haqida to‘liq tasavvurga ega bo‘lishi uchun uning ichki tarkibiy 
qismlariga kirib borishi zarur. Bu esa tadqiqot obyektini
 
alohida tarkibiy qismlarga 
ajratish va ularni izchillik bilan o‘rganish orqali amalga oshiriladi. Misol uchun, 
biz O‘zbekistondagi iqtisodiy o‘sish sur’ati 2015 yilda o‘tgan yilga nisbatan 8 
foizni tashkil etganini bilamiz. Bunday o‘sish sur’atiga nimalar hisobiga 
erishilganini aniq tasavvur qilish uchun esa faqat tahliliy jarayonlar orqali 
erishamiz. Ya’ni, yalpi ichki mahsulotning ishlab chiqarish, daromadlar va 
xarajatlar, mulkchilik shakllari, tarmoqlar va mintaqalar bo‘yicha tarkibiy 
qismlarini alohida ajratib olish va ularni o‘rganish orqali o‘sish sur’atining manba 
va omillari, uni yanada oshirishning imkoniyatlari to‘g‘risida to‘g‘ri xulosa chiqara 
olamiz.
Sintez – bu o‘rganilgan qismlardan olingan xulosa va natijalarni bir 
butun yaxlit jarayon deb qarab umumiy xulosa chiqarishdir.
Murakkab 
iqtisodiy tizimlar ana shu yo‘l bilan o‘rganiladi, iqtisodiy tizim butunicha tasvirlab 
beriladi. 
Iqtisodiy fanlarda ko‘pincha sintezdan aniq iqtisodiy ko‘rsatkichlarni 
umumlashtirish orqali yaxlit xulosa chiqarish jarayonida foydalaniladi. Masalan, 
korxonalar iqtisodiy faoliyati natijalarini umumlashtirish orqali tarmoq va sohalar 
iqtisodiy faoliyatiga ularning faliyati natijalarini umumlashtirish orqali esa – milliy 
iqtisodiyotga baho berish, uning umumiy natijalarini aniqlash mumkin. Shu bilan 
birga, sintez usuli iqtisodiyot nazariyasi fanida ko‘plab iqtisodiy ta’limot va 
nazariyalarning ilmiy asosga ega bo‘lgan, to‘g‘ri va muhim jihatlarini ajratib olgan 
holda, ularni umumlashtirish orqali yangi g‘oya va nazariyalarni hosil qilish 
imkonini berishi bilan ahamiyatlidir. Jumladan, narxning mazmunini, uning 

---

38 
nimalar asosida shakllanishini ilmiy asosda ochib berishda qiymatning turli 
nazariyalarini sintez qilish usulidan foydalanish buning yaqqol dalilidir.