Abdulla sher axloqshunoslik
Yüklə 48 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Qadr-qimmat.
Q adr-qim m at tushunchasi inson o ‘z qadrini, bu dunyoda uning hayoti oliy qadriyat ekanligini, o ‘z shaxsi oldida o ‘zi mas ul ekanligini anglashi uchun xizmat qiladigan hissiyot. U nomus, g urur tushunchalari bilan bog'liq, bir tom ondan insonning o ‘z qadrini www.ziyouz.com kutubxonasi har qanday holatda ham yerga urmasligini taqozo etadi. Masalan, iste’dodli, vijdonli, ziyoli odam biror bir shaxsiy ishini hal qilishi uchun nokas boyvachchaga yoki to ‘pos rahbarga yalinsa, garch an d о z maqsadiga yetsa ham, bu uning o‘zi tomonidan o‘z qadrini yerga unshdir. Pirovard natijada o ‘zini kamsitilgan his qiladi, bundan afsus bilan yashaydi. . Qadr-qimmatning yana bir jihati - insonning boshqalar yoki jamiyat tomonidan kamsitilishi bilan bog‘liq. Bunda kishining hayotida egallagan haqiqiy o ‘rinni atayin tan olmaslik, boshqa birov, guruh yoki jamiyat tom onidan ko‘ra-bila turib, uni chetga surib qo‘yish va shu orqali uni iztirobga solish kabi usullar qollaniladi. Bunday usullar m a’naviy saviyasi past odam lar orqali, qonunlari ishlamaydigan totalitar va avtontar boshqaruv hukmronlik qilgan jamiyatda ro‘y beradi. Bunga misol tarzida Abdulla Qodiriy, C ho‘lpon kabi buyuk siymolarning qamashga, otishga hukm etilishini yoki iste’dodli ziyolilarga atayin unvonlar bermashk, iloji boricha ular nomini xalqqa yetkazmaslikka harakat qilish hollarim keltirishimiz mumkin. Faqat bugina emas, sho‘rolar tuzum ida «sovet xalqi» deb atalgan millionlab fuqarolarning qadr-qim mati oyoqosti qilindi: ular ochlikka, surgunlarga, konsentratsion lagerlar azoblanga mahkum etildilar, qiynoqlarga solindilar. Bularning ham m asi faqat iqtisodiy qiyinchiliklar oqibati emas, balki mustabid tuzum tom onidan inson g‘ururini oyoqosti qilib, uni qo‘rqoq, bo‘ysunuvchi jonzotga aylantirish uchun olib borilgan m ash’um siyosat edi. Chunki, g ururim yo‘qotgan kishida qadr-qimmat hissi o ‘ladi, u haqiqat, adolat va insoniy huquqlar tantanasi uchun kurashdan o ‘zini olib qochadi. Zotan, qadr- qimmat insoniy g‘uruming jamiyatdagi ijtimoiy-axloqiy munosabatlarda in’ikos etish shaklidir. Lekin g‘urur m e’yorida b o ‘lishi kerak, ya’ni kishining asl qadr- qimmatiga mos kelishi lozim. G ‘ururdagi m e’yorning buzilishi kishini kibrga olib keladi: u o‘zining va boshqalarning qadr-qimmati to g nsida. no to ‘g‘ri tasaw urga ega b o'lg an i uchun kibrlanadi, m anm anlik a beriladi. Kibrli kishi o‘zini zo‘r deb biladi. Bu shunchaki ro‘y bermaydi. Aslida u o ‘z qadr-qim matining boshqalamikidan past ekanligi tufayli uni sun’iy ko‘tarishga harakat qiladi, m a’naviy bo‘shliqni boshqalarga past nazar bilan qarash orqali to ‘ldirishga intiladi, bu yo‘lda yolg‘on va maqtanchoqlikdan toymaydi. Pirovard natijada u atrofdagilardan ajralib qoladi, o ‘zgalarning nafratiga sazovor bo‘ladi, asl o‘zligini topolmagan axloqsiz kimsaga aylanadi. Shu bois doimo insonning «о z о rnim» 256 www.ziyouz.com kutubxonasi |