Raskolnikovlami yaratishi mumkin boMgan tund xayollar ham yashashini
ko‘rsatib beradi. Insondagi achchiq jazzilatuvchi xo‘rlanish hissi, o ‘zini
hayotda langar tutgan dorbozdek sezishi uning qalbida g‘ariblik, tortinish
va qo‘rquvnigina emas, aksincha, masxarabozlikni, hukmronlik orzusini,
o ‘ziga alam o ‘tkazgan jamiyatdan o ‘ch olish tuyg‘usini ham uyg‘otadi.
Fridrix Nitshe «M a’budlar shomi» asarida Dostoyevskiyni «men
nimadir o ‘rganishim mumkin bo‘lgan
yagona ruhshunos, teran inson»,
deb ataydi va uni o ‘zi uchun kashf etishi hayotidagi eng baxtli hodisa
bo‘lganini ta’kidlaydi. Nitshe uchun ham,
Dostoyevskiy uchun ham
umumiy xususiyat shundaki, ular asarlaridagi insoniyatga bo'lgan
muhabbat tirik odamlarga — zamondoshlariga nisbatan nafratga aylana
boradi. Dostoyevskiy axloqiy qarashlaridagi (shu jumladan, Nitshening
ham) insonni ana shunday beshafqat fosh etish XX asr jahon
falsafasi va
axloqshunosligi uchu n yangicha yo‘nalish berdi. Z otan ulug‘ rus
mutafakkirining asarlari Z.Froyd, K.Yung, E.Fromm, L.Shestov, J.P.Sartr,
A.Kamyu, N .Berdyayev, B.Vshevlavtsev, N .Hartman, M.Sheler singari
buyuk faylasuflar uchun m a’lum m a’noda material bo‘lib xizmat qildi va
hozir ham ular o‘z ahamiyatini zarracha yo'qotgan emas.
Rus mum toz axloqshunosligining taraqqiy topishida buyuk faylasuf,
o ‘ziga xos shoir
Vladimir Sergeyevich Solovyovning
(1853—1900)
xizmatlari katta.
Vladimir Solovyovning axloqiy qarashlari uning qator asarlarida ifoda
topgan. Ular orasida «Ezgulikni oqlash. Axloq falsafasi» (1894—1897)
kitobi alohida ahamiyatga ega. Uning birinchi qismida uyat, shafqat
yoki achinish va xudojo‘ylikdan iborat axloqiy
tushunchalar uchligi
asosiy o ‘rinni egallaydi.
X o‘sh, uyat nim a? Nisbatan tubanlikka va nokomillikka tushib
qolgan, lekin bunday holatni o ‘zi uchun noloyiq deb bilgani uchun
m azkur d arajad an yuksalish zarurligini anglagan kishi uyaladi.
C hunonchi, jinsiy aloqa hayvonot olami uchun
tabiiy va axloqiylikka
aloqasi yo‘q. Biroq u insoniyat dunyosida, tabiiy bo‘lsa ham, axloqiy
xatti-harakat
tam oyili emas, beparda holida insonni uyaltiradigan
holatdir. Zero u, axloqiylik qoshida o ‘zining ochiq ko'rinishda amalga
oshuv huquqini yo‘qotadi, ya’ni axloqqa bo‘ysunadi.
Solovyov, tafakkuming mohiyati haqidagi
Dekartga mansub mashhur
ibora axloqiylikka nisbatan qo‘llanganida maqsadga muvofiq b o ‘lur edi,
degan m ulohazani bildiradi:
Dostları ilə paylaş: 
