― pul va banklar

Qog„oz pullarning muomalaga kiritilishi
. 
Manbalarga ko‗ra, dastlabki 
qog‗oz pullar X asrning oxiri XI asrning boshlarida Xitoyda chiqarilgan. Xitoyda 
qog‗oz pullar muomalaga chiqishida mamlakatda qog‗ozning kashf etilganligi va 
bosma mashinalarining yaratilganligi muhim ahamiyat kasb etgan. Dastlab 
muomalaga chiqarilgan qog‗oz pullar ―erkin tanga‖, keyinchalik ―qimmatbaho 
qog‗oz tangalar‖ deb yuritildi, ular mamlakatda erkin aylanadigan to‗lov vositalari 
bo‗lsada oltin yoki tovarlar bilan ta‘minlanmagan edi.
Qog‗oz pullar kvadrat shaklda bo‗lib, bir tomonida imperatorning nomi va 
dinastitsiyasi haqidagi ma‘lumotlar, ikkinchi tomonida esa ―G‗aznachilik 
boshqaruvi iltimosiga ko‗ra qaror qilindi, hukumronlik qiluvchi imperator 
15
Ўзбекистон ҳудудида танга ва қоғоз пулларнинг чиқарилиши ва амал қилиши билан боғлиқ материаллар 
Ф.Муллажоновнинг Ўзбекистон Республикаси банк тизими китоби (–Т.: «Ўзбекистон» 2001й. 6 – 27 
бетлар)дан фойдаланилган ҳолда тайѐрланди. 

---

tomonidan tasdiqlangan va ushbu yozuv bo‗lgan bu qog‗oz tanga qiymatga ega va 
haqiqiy kumush tanga qatorida to‗lovga qabul qilinishi shart. Ushbu tartibni 
buzgan har qanday shaxsning boshi kesiladi‖ degan mazmundagi so‗zlar bitilgan 
edi.
Xitoyda muomalaga chiqarilgan qog‗oz pullarning hajmi ortib ketganligi va 
ularni tartibga solish mexanizmlari mavjud bo‗lmaganligi bois juda tez vaqt ichida 
qadrsizlanib ketadi. Natijada 1500 yillarga kelib qog‗oz pullarni muomalaga 
chiqarish bekor qilinadi.
Evropada dastlabki qog‗oz pullar Stokgolim banki tomonidan 1661 yilda 
emissiya qilingan. Evropada qog‗oz pullar emissiyasining namoyandalaridan biri 
shotlandiyalik Djon Lo (1671 – 1729) hisoblanadi. Uning ta‘limotiga ko‗ra, 
muomalaga chiqarilgan qog‗oz pullar ishlab chiqaruvchilar faolligini oshiradi va 
davlatning xazinasini to‗ldirishda juda qulay vosita hisoblandi. U o‗zining 
ta‘limotini 1716 – 1720 yillarda Fransiyada o‗zi tashkil etgan bank orqali amalga 
oshirishga erishdi. Biroq, muomalada qog‗oz pullar haddan ortiq ko‗payib ketishi 
natijasida pullarning qadri tushib ketdi va uning ta‘limoti inqirozga yuz tutdi.