M ü n d ə r I c a t

1.1.4. Ekologiyanın predmeti və vəzifələri 

Heç bir elmi-texniki və ictimai tərəqqi insanın həyat fəliyyətini təbiət 

qanunlarının əksinə təmin edə bilməz. Hətta,kosmsu  fəth  etməsinə, aylarla 

suyun  altında  yaşamağa  qadir  olmasina  baxmayaraq  insan  müəyyən  mühit 

amillərindən  (temperatur,  rütubət,  havanın  qaz  tərkibi,  suyun  keyfiyyəti, 

qidanın  tərkibi  və  s.)  asılı  olan  bioloji  varlıq  (növ)  kimi  qalmaqda  davam 

edir. İstənilən canlı orqanizmin mühitin keyfiyyətinə olan təlabatı min illərlə 

davam edən təkamül nəticəsində formalaşmışdır. Aydındır ki,bu keyfiyyətin 

orqanizmin  təlabatından  kənara  çıxması  maddələr  mübadiləsinin  pozul-

masına səbəb ola bilər ki, bu da nomal həyat tərzi ilə bir araya sığmaya bilər. 

Mühitin keyfiyyətinin yüksək olması nə deməkdir? 

1.  Ekoloji sistemin dayanıqlı mövcudluq imkanının olması. 

2. Verilmiş yerdə tarixən və ya müvəqqəti məskunlaşmış populyasiya 

(ilk növbədə insan) üçün arzuolunmaz mənfi nəticələrin olmaması. 

Müasir anlayışda ―ekologiya‖orqanizmlər və ya orqanizmlər qrupu ilə 

onları  əhatə  edən  mühit  arasında  münasibətlərdən  bəhs  edən  elmdir.Başqa  

sözlə, ‖ekologiya canlı orqanizmlərin mövcudluq şərtlərini və orqanizmlərlə 

onların məskunlaşdığı mühitin qarşılıqlı təsirlərini öyrənən elmdir‖. 

Orqanizmlərlə  mühit  arasındakı  əlaqələrin məcmusu  və  ya sturukturu 

ekologiyanın predmetini təşkil edir. 

Təbiətin  necə  qurulmasını,hansı  qanunlar  əsasında  mövcudluğunu, 

insan  təsirinə  hansı  reaksiyanı  verməsini,  ekoloji  sistemləri  məhv  etməyən 

yüklənmənin  həddini  və  s.bilmədən  təbiəti  qorumaq  və  ondan  insanın 

---

15 

 

maraqları  naminə  istifadə  etmək  mümkün  deyil.Bütün  bunlar  isə  ekologi-

yanın  obyektini  təşkil  edir.  Ekologiyada  əsas  tədqiqat  obyekti  ekosistem-

lərdir  (canlı  orqanizmlərlə  məskunlaşma  mühitinin  yaratdigı  vahid  təbiət 

kompleksləri). 

Ekologiya  insan  fəaliyyəti  nəticəsində  baş  verən  dəyişikliklər  də  nə-

zərə  alınmaqla  canlı  orqanizmlərin  məskunlaşdıqları  mühitdə  həyat  fəaliy-

yətinin  qanunauyğunluqlarını  tədqiq  edir.  Bütün  bunlardan  başqa,  ayrı-ayrı 

orqanizm  növlərinin  (orqanizm  səviyyəsi),onların  populyasiyalarının,yəni 

eyni  növdən  olan  fərdlər  toplusunun(populyasiya-növ  səviyyəsi)  və  bütöv-

lükdə  biosferin  (biosfer  səviyyəsi)  öyrənilməsi  də  ekologiyanın  tədiqat 

sferasına daxildir. 

Bioloji elm kimi ekologiyanın əsas, ənənəvi hissəsi bioloji varlıq kimi 

insan  da  daxil  olmaqla  bütün  canlı  orqanizmlərin  mühitlə  qarşılıqlı 

əlaqələrini öyrənən ümumi ekologiyadır. 

Həyatın  təşkil  səviyyəsinə  görə  ümumi  ekologiyanın  tərkibində 

aşağıdakı bölmələri ayırmaq olar: 

-ayrılıqda götürülmüş orqanizmin(növün,fərdin)ətraf mühitlə fərdi əla-

qələrini tədqiq edən autekologiyaya; 

-əsas vəzifəsi ayrı-ayrı növlərin populyasiyalarının struktur və dinami-

kasını öyrənməkdən ibarət olan populyasiya ekologiyası (demoekologiya); 

-populyasiyaların,birliklərin  və  ekosistemlərin  ətraf  mühitlə  qarşılıqlı 

əlaqələrini tədqiq edən sinekologiya (biosenologiya).