Neriman Qurban indd
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Məlikməmməd” kitabları çap olunmuşdu, amma həmin
hekayə 1913-cü ildə Orucov qardaşlarının mətbəəsində işıq üzü görəndə sevincindən uçmağa qanad istəyirdi. “Məlikməmməd” nağılını “Əli xan Çəmənzəminli”, hekayə- lərinisə “Əliqulu xan Çəmənzəminli” imzasıyla nəşr etdirmişdi, bununla həm dar günündə hoyuna çatan çəmənzəminlilərə borcunu az da olsa, ödəmiş, həm də rəhmətlik anasına verdi- yi sözə əməl eləmişdi. Sonra “Səda” mətbəəsində eyni ildə “Qanlı göz yaşları”,
Bir ildə düz dörd kitab! Üstəlik, cəmi iyirmi beş yaşı olanda Firudin bəy Köçərli Qoridən “Divanə” adlandırdığı yeddi hekayədən ibarət kitabına rəy yazıb göndərmişdi. “Yazdığınız hekayələr artıq dərəcədə xoşuma gəldi, ikinci dəfə onları şagirdlərimə oxudum və asari-qələmiyyənizlə onları tanış elədim... Sizin gələcəkdə müqtədir bir yazıçı olacağınıza şübhə yoxdur...” Seyid Hüseyn də müəllifə və kitaba xüsusi dəyər vermişdi: “Möhtərəm Yusifbəy Vəzirov (Çəmənzəminli) cənabları hekayə- çilikdə böyük bir mövqe qazanmışdır. Onun yazdığı hekayələr həm milli Qafqaz məişətimizin və cəmaətimizin həyat və məişətini təsvir eləyir...” Firudin bəy “Həyat hekayələri”nə görə ona daha bir müfəssəl məktub yazmışdı. O yay Haşım bəy də fikrini Firuzə yaylağında dincələn Yusif Vəzirə çatdırmışdı. Kitab barədə Ceyhun bəy “Dağıstani” imzasıyla rəyini çap etdirmiş, başqa bir rəyi Mirhəsən “Kazımoğlu” təxəllüsülə qələmə almışdı... Kiyev müsəlman tələbələrinin nəşriyyatında çap olunan o kitablar Yusif Vəziri yetkin yazıçı kimi tanıtmışdı... Bir neçə ay sonra da Kiyev və Aşqabad arasında yazdığı, tələbələrin həyatından bəhs eləyən “Günah” romanının ilk va- riantını bitirmişdi... Sonra düz səkkiz il ürəyi istəyən yazıları qələmə ala bilmədi... O illəri ömrünün itirilmiş dövrü sayırdı... 185 ***
...Bu duyğularla da qışın, yazın, yayın necə keçdiyini hiss eləmədi. Sıxıntıları bitib-tükənmək bilmirdi. Payızın axırında gözlənilən hadisənin şahidi oldu: ingilislər təzyiq və silah gücünə, elə bil, başına gələcək vaqeəni qa- baqcadan hiss eləyən, “Mən taxtda yox, üstünü kül basmış atıçin üstündə oturdum” deyən Sultanı taxt-tacdan əl çəkmək məcburiyyətində qoymuşdular. Sultan Vahidəddin saray əhlini yığıb vidalaşmış, Maltaya gedən gəmiyə minmək üçün limana getmiş, gümüş portsiqarındakı son siqarını yandıran- dan sonra portsiqarı da, çaxmağı da onu gətirən əsgərlərdən birinə verib: “Övladım, – demişdi, – bunlar millətin malıdı, apar
Beləcə, Sultan İtaliyaya üz tutmuş, Xəlifə məqamı Əbdül- məcidə həvalə olunmuşdu, amma görünür, bu da uzun çəkməyəcəkdi. Məmləkəti yunanlardan təmizləyən millətçi qüvvələrin İs- tanbula yolu açılmışdı. İşğalın başa çatması onu sevindirir, öləzimiş ümidlərini bir qədər artırırdı. Hər halda, Vətənə yolu bağlansa da, elə İstanbulda qalıb yeni hökumətlə işləyə bilərdi; Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd bəy Ağaoğlu onu tanı- yırdılar, münasib işə düzəlməkdə kömək eləyərdilər. Amma ilin son günlərində Mir Abdulladan aldığı məktub bütün düşüncələrini alt-üst elədi: qardaşı çətin günlər yaşa- yırdı, acınacaqlı həyatı özünü göstərmişdi, həkimlər onda vərəm əlamətləri tapmışdılar. Deməli, taleyində Parisə getmək də varmış. Fikirləşdi, yaxşı ki, zaman, ara və çətinliklər
Beləcə, daha bir ayrılıq məqamı yetişdi... Ömrü, az qala, ayrılıqlarla keçmişdi: özünü tanıyandan ata-anasından, qardaş-bacılarından, uşaqlıq dostlarından, sevdiklərindən, əqidə yoldaşlarından, həmkarlarından ayrıl-
186 mışdı, indi də ağır günlərinin şahidi olan bu şəhərdən və ünsiyyətdə olduğu beş-üç nəfərdən ayrılacaqdı. Əvvəla, az qala, üç il ərzində ona ana-bacılıq eləmiş Xeyriyyə xanımdan, ev sahibəsinin xidmətini əsirgəməmiş oğlu Sübhidən, həmişə görüşünə şad olan Xeyri Əfəndidən, çətin məqamlarında yanında olan Qamət Əfəndidən, arada- bir görüşüb dərdləşdiyi Xariciyyə Nazirliyinin məmuru Fikri Əfəndidən ayrılacaqdı; çox sevdiyi Qızılbuynuzdan, liman- dan Süleymaniyyə yoxuşuna dikələn yoxuşdakı evdə yaşadı- ğı otağından, yazı masasından ayrılacaqdı... Ah, bu ayrılıqlar! Bu ayrılığın sonunda vüsal vardımı, bir də yolu bu şəhərə düşəcəkdimi? Kim bilir? İnsan yaşayır, ətrafındakı adamlara gözəgörünməz tellərlə bağla- nır; vaxt gəlir, ayrılıq məqamı yetişir, o bağlar dartılıb kamanın simləri kimi ürəkdağlayan səslər çıxara-çıxara qırılır; hər dəfə tellər qırılanda da insan qəlbində dözülməz ağrılar duyur... Yığıb-yığışdırmalı elə bir şeyi də yox idi: əynindəkindən başqa bir dəst paltarı, kitabları, əlyazmaları, rəsmləri, gündə- likləri, qardaşından və sevdiklərindən aldığı məktublar ça- madanına gen-bol sığışırdı; vidalaşmalı bir-iki adam vardı: Nağı bəyin harda yaşadığını bilmirdi, Şəfi bəyləsə ötən həftə görüşmüşdü, getdiyindən xəbər tutsa, yəqin ki, kədərlə- nəcəkdi... Onu Heydərpaşa vağzalından yola salmağa Fikri Əfəndi və Qamət Əfəndi gəlmişdilər... ...“Konstantinopol-Paris” “Şərq ekspressi”nin ikinci dərəcəli vaqonundakı kupesinin pəncərəsindən şəhərin get- gedə uzaqlaşan mənzərələrinə, sonra Tpakiyanın bərəkətli çöllərinə baxa-baxa taleyin qəribə dönüşləri barədə düşünür- dü: heç vaxt Parisə getmək fikrinə düşməmiş, əqidə yoldaşla- rının bir çoxunun, üstəlik, qardaşının orda olması belə, qəlbində Parisə üz tutmaq istəyi oyatmamışdı. İndi, budur, gedir, həm də geri dönüb-dönməyəcəyini bil- mir...
187 Vyanada dayanıb professor Fridrix fon Kraelitzlə görüşməyə də vaxtı yox idi. Yaxşı ki, kitabını ona göndərdi. Fon Kraelitz də təşəkkür dolu məktub göndərib, rəyini mətbuatda bildirəcəyini vəd eləmişdi. Görəsən, vədini yerinə yetirdimi? “Həqiqətən yeni həyat başlamaq üçün, – öz-özünə deyirdi, – məni keçmişə doğru çəkən şeylərdən yaxanı qurtarmalı, onun barəsində düşünməməli, ona heyifsilənməməliyəm...” Amma bunu bacaracaqdımı? ...Qatarın dayandığı stansiyalarda bir hovurluğa varondan enir, qış havasını ciyərlərinə çəkə-çəkə gəzişir, taleyin atdığı yerlərə maraqla nəzər salırdı. Nəhayət, qatar Paris vağzalında dayandı... Yusif Vəziri kimsə qarşılamadı, gələcəyini kimsəyə də deməmişdi. Budapeştdən bəri yoldaşlıq eləyən, əslində, sus- maqdan başqa işi olmayan tiplə vidalaşdı, perrona enib çıxışa doğru irəlilədi... Artıq Parisdəydi. Bu məmləkətdə, bu şəhərdə onu nələr gözləyirdi? |