Neriman Qurban indd

istəyir  ki,  evimin  bütün  əşyasını  satsam,  genə  də  öhdəsindən 

gəlməz”.

 Tamaşanın baş tutmasına təkcə Fariz bəy, Abbas bəy yox, 

Pəri xanım, Zöhrə xanım, Nazənin xanım, Rəna xanım, Liya 

xanım  (əlbəttə,  qadınların  bir  neçəsini  tanımırdı)  çox  kömək 

eləmişdilər.  Premyera  da  çox  uğurla  keçdi,  Derval  Sultan 

bəyi, Monte Əsgəri, Tissani Gülçöhrəni, Maqali Asyanı yaxşı 

oynayırdılar, camaat onları xeyli alqışladı. Heyif, gərək Üze-

---

287

yir bəy bütün bunları görəydi, amma bilirdi ki, teatrın onu 

dəvət eləməyə imkanı olmayıb, Üzeyir bəy də öz xərcinə gələ 

bilməyib...

  Həmin  günlərin  birində  Aslan  Nansidən  gəlib  çıxdı. 

Təhsilini tamamlayıb diplomunu almış, yır-yığışını eləmişdi. 

Mirabdullanın başına gələnlərdən bərk sarsılmışdı, bəlkə elə 

bu hadisə də onun Vətənə qayıtmaq əzmini artırmışdı. Asla-

na “get”, ya “getmə” deyə bilmirdi: geodeziyanı öyrənmişdi, 

hər halda, yeni hökumətin ehtiyacı olduğu adamlardandı; bir 

də  ki, Aslan  hamıya  görə  cavab  verməli  deyil  ki?  Nəslində 

müsavatçı  Yusif  Vəzir  olubsa,  bolşevik  Mirhəsən  də  olub, 

gərək bunu da nəzərə alalar. Aslan getmək qərarına gəlibsə, 

yolu açıq olsun.

 Üç gündən sonra Aslanı Paris-Moskva qatarıyla yola saldı, 

yenə tək qaldı: indi sağ qalmaq üçün nəsə fikirləşməliydi. 

 Günlərsə ümidsizlik içində keçib gedirdi...

  ...Avqustda  qəfildən  yeknəsəq  həyatında  ildırım  çaxdı: 

Şövkət Məmmədova Parisə konsert verməyə gəlmişdi. On il 

idi ki, onu görməmişdi, amma uzaqdan-uzağa uğurlarından 

xəbər tuturdu. Şövkətin qaldığı oteli tapdı, əziz adamlar kimi 

görüşdülər,  Kiyevdəki  tələbəlik  illərini  xatırladılar.  Əlbəttə, 

qardaşının vəfatını dedi, amma düşdüyü çıxılmaz vəziyyətisə 

dilinə gətirmədi. Şövkətin öz qayğıları vardı, konsertə görə 

həyəcan  keçirir,  Paris  tamaşaçılarının  onu  qəbul  eləyib-

eləməyəcəkləri  barədə  sorğu-sual  aparırdı.  Yusif  Vəzir  öz 

dərdini unudub ona ürək-dirək verdi:

 “Şövkət, – dedi, – doğma incəsənətimizin vətənpərvəri ol. 

Qorxma, heç kəsdən qorxma. Əgər təkcə doğma Azərbaycan 

əsərlərini ifa eləsən də, heç kəs səni fitə basmaz. Qoy avropa-

lılar  bizim  əsərlərimizdən  xəbərdar  olsunlar,  ona  qibtə 

eləsinlər...”

  Şövkət  Məmmədovanın  “Komedi”  teatrındakı  konserti 

doğrudan da böyük uğurla keçdi. Konsertdə Ceyhun bəy və 

Fariz  bəylə  yanaşı  oturmuşdular,  Şövkətin  ifasında  “Arşın 

---

288

mal alan”dan Gülçöhrənin ariyasına, xalq mahnılarına qulaq 

asdıqca kövrəldiyini, yanaqlarının islandığını hiss elədi.

  Bir  neçə  gündən  sonra  Şövkət  Məmmədova  çıxıb  getdi, 

Vətənə onların ovunmayan həsrətini apardı. Yusif Vəzir yenə 

ağrılarıyla tək qaldı... 

 Mir Abdullanın taleyi belə gətirdi; Paris onu qəbul eləmək 

istəmir;  İstanbula  qayıtmaq  fikrində  deyil,  çünki  orda  artıq 

aralarında dərin uçurum yaranmış adamlar var; yeni hökumət 

onun  məktubuna  cavab  vermədi;  başqa  üz  tutmalı  yer  də 

yoxdu. Ağlına gəldi ki, Müsavat firqəsindən çıxması barədə 

qəzetə məktub göndərsin, bəlkə, nəticəsi oldu. Onsuz da beş 

ildi,  Müsavatla  əlaqəsini  itirib,  istefası  barədə  də  Məmməd 

Əmin bəyin özünə deyib.

  “Kommunist”  qəzetinə  ünvanladığı  məktubu  yola  sa lıb 

iş axtarmaqla məşğul oldu. O vaxt Mirzə Əsədullayevin ün-

vanını  Ümmülbanudan  almaq  heç  ağlına  gəlməmişdi,  indi 

Ümmülbanunun özünü belə tapmaq çətindi; yəqin, Ceyhun 

bəy  onun  harda  yaşadığını  bilər,  amma  ondan  Mirzə 

Əsədullayevi soruşmağa ar eləyirdi. Qəzetlərdəki iş elanları-

sa  talesiz  mühacirə  heç  bir  vəd  vermirdilər.  Olub-qalanı 

gündən-günə  tükənir,  bir  qarnı  ac-bir  qarnı  tox  yemək,  bir 

fincan  qəhvə  içmək,  ya  bir  qəzet  almaq  artıq  müşkülə 

çevrilməyə başlayırdı.

  Cəmi  bir  il  sonra  Bakıda  qələmə  aldığı  “Bir  qaçqının