Neriman Qurban indd
XXV FƏSİL ERİKA VƏ BERLİNDƏN QAÇIŞ Muhamməd Əsəd bəy
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
XXV FƏSİL
ERİKA VƏ BERLİNDƏN QAÇIŞ Muhamməd Əsəd bəy
1929-cu ilin “Şərqdə neft və qan” fırtınası səngimək bil- mir... Əsəd bəy Veymar Respublikasının ən məşhur publisistinə çevrilib... Haqqında “ədəbi dələduz”dan “ədəbi sehrbaz”acan hər şey yazırlar, amma bu onun halına təfavüt eləmir, deyilənlər yal- nız şöhrətinin üstünə şöhrət gətirir, kitabının daha çox satılıb yayılmasına səbəb olur... Bununla belə, Əsəd bəyin müsəlman maskası altında gizlənən yəhudi olduğunu, Şərqə böhtan atdığını, üstəlik, al- man ordusunun şərəf və ləyaqətinə ləkə gətirdiyini iddia eləyənlər də var, bu isə çox təhlükəlidi: alman millətçilərinin füreri Adolf Hitler hakimiyyətə can atır, arzusuna çatsa, ilk işi ölkəni yəhudilərdən və kommunistlərdən təmizləmək ola- caq. Dərhal həftəlikdə, imzasız da olsa, Villi Haasın bəraət yazısı dərc olunur:
384 “Biz, əlbəttə, nəşrimizin müəllifi Əsəd bəyi tanıyırıq, amma məlum olur ki, əslində, bugünədək onun haqqında heç nə bilmirik. İndiyəcən bu adın onun təxəllüsü olduğunu güman eləyirdik, indisə heyrətlə Azərbaycanın paytaxtı Bakıda doğulmuş, kübar müsəlmanla və rus ziyalıları arasından çıxmış ziyalı qadının oğlunun qəribə bi- oqrafik qeydlərinə nəzər salırıq”. Şübhəsiz, bu Əsəd bəyə sərf eləyir, bioqrafiyasına daha cəlbedici, daha sirli çalarlar qatır; əslində, Villi onun bioqrafi- yasına da, Əsəd bəyə çevrilmə tarixçəsinə də bələddi, sadəcə, indi oxucuların marağıyla, xüsusilə, hərbçi-millətçilərin hey- siyyatıyla oynamaq olmaz. Valter Merinqin Əsəd bəylə məşğul olmağa vaxtı yoxdu, onsuz da başını bəlaya salıb: “Berlin taciri” pyesini kommu- nist rejissor Ervin Piskator “Folksbyün” teatrında tamaşaya qoyub; elə premyeradaca hitleryugendlər teatrın qarşısında yığışıb səs-küy salıb, Ervin də, Valter də canlarını güclə qurta- rıblar. Merinq Əsəd bəyə bəraət qazandırmaq istəmir, yalnız rastlaşanda ikimənalı söz atır: “Çox irəli getmisən, dostum, getdiyin yerdən qayıtmaq barədə də düşün”. Əsəd bəyinsə bu haqda düşünməyə həvəsi və vaxtı yoxdu: Verner Şendel ilk kitab ətrafında baş verənlərdən vəcdə gəlib, təkrar nəşrlər, başqa dillərə tərcümələr barədə fikirləşir, üstəlik, yeni təklifi var, təkidlə zəng eləyir ki, görüşək. “Əsəd bəy, – o şərikinin, əslində, kim olduğunu bilsə də bu adla müraciət eləyib izzəti-nəfsini oxşayır, – işlər biz istədiyimizdən də yaxşı gedir, səs-küy ötüb-keçəcək, şöhrətsə qalacaq, bizə də bu lazımdı. Daha bir maraqlı təklif var”. Əsəd bəy bu görüşə gələndə kitab məsələsinə bir qədər fasilə vermək barədə fikirləşirdi – hələ bu fırtınanın necə başa çatacağını bilmək olmaz, – amma marağını gizlədə bilmir: “Nə təklifdi?” “Şərqdə neft və qan”da ən çox diqqət nəyə verilir: milli xüsusiyyətlərə, adət-ənənələrə, qəribə hadisələrə, təbiət təs-
385 vir lərinə... – Verner sınayıcı nəzərlərini ondan çəkmir. – Qafqaz haqqında qeydlər var, sən də qafqazlısan, məncə, çox maraqlı bir şey çıxar”. “Ver görüm, – Əsəd bəy əlini Vernerin qarşısındakı qovlu- ğa uzadır, gözləri hərisliklə və maraqla alışıb-yanır. – Oxu- yum, sonra söhbət elərik...” “Əminəm ki, söhbətimizə ehtiyac qalmayacaq, – Verner cibindən çıxardığı bükülünü qovluğun üstünə qoyur. – Kita- bın əlavə qonorarını alandan sonra...” Əsəd bəy məmnun halda gülümsünür... Doğrudan da əlavə söhbətə ehtiyac qalmır: Əsəd bəy elə səhəri gün zəng vurub artıq işə başladığını deyir... Əlyazma lap onun malıdı: Qafqaz haqqında ümumi məlumat var, amma çətin ki, belə şey oxucunu maraqlandır- sın: macəra, maraqlı hadisə, qəribə adətlər, bir sözlə, “gözəl yalan”la qələmə alınmış, oxucunu sehrinə salan şeylər yoxdu, bunusa məhz şərqli-qafqazlı Əsəd bəy eləyəcək: oxuduğu ki- tablar, eşitdiyi əhvalatlar, Allahın bəxş elədiyi təxəyyül gücü var, qalanı çətin iş deyil: qələmə aldıqları bir neçə aya yeni çaxnaşma yaradacaq; nə olsun ki, Leo Qafqazın çox yerlərini – Tiflisdən, Bakıdan, Batumdan başqa – görməyib, məsələn, Qafqazın ən yaxşı kurortu olan Kislovodska getməyib, Qafqaz xalqlarının əksəriyyətini tanımır, başlıcasısa, yazmaq həvəsi və xəyal gücü var... Gözləmədiyi təhlükə onu naqolay yerdə yaxaladı, həm də məhz Qafqazla bağlı oldu: Qafqaz Alman Ordusunun keçmiş qərargah rəisi podpolkovnik Ernst fon Parakin qəzəbini təkcə qəzet yazısına tökmədi, kitabın müəllifindən polisə şikayət elədi: özünü Əsəd bəy adlandıran yəhudi cızmaqaraçı 1918-ci ilin sentyabrında Bakıya girən şanlı alman ordusunun əsgər və zabitlərinə ləkə yaxır; guya almanlar da türklər kimi yerli türklərin erməniləri qırmalarına şərait yaradıblar; guya, on- lardan ancaq üç gündən, faciə baş verəndən sonra qırğına son qoymağı tələb eləyiblər; guya, Ənvər Paşanın Qafqazı tut-
386 maq, Turan yaratmaq məqsədilə göndərdiyi Nuru Paşa, ümumiyyətlə, olub-keçənlərə göz yumub. Əsəd bəyin cəmi səkkiz səhifədə təsvir elədiyi bu iddialar başına bəla oldu; fon Parakinin Münhen və Berlin qəzetlərində çap olunmuş ittihamları millətçi qələm adamlarını hərəkətə gətirdi; ittihamsa kifayət qədər ciddi oldu: alman ordusunun şərəfinə ləkə yaxan “yəhudi tarix saxtalaşdırıcısı”nı ifşa eləmək lazımdı! Qafqazda əmin-amanlığı qoruyan əsgər və zabitləri tərəfkeşlikdə günahlandırmaq təhqirdən başqa bir şey deyil! Berlin polisi dərhal “ədəbi-dələduzluğ”un təhqiqinə başladı: Şərq də, Qafqaz da cəhənnəm olsun, alman ordusunun heysiyyətilə oynamaq olmaz. Verner Şendelsə əmin idi ki, təhqiqat ciddi təhlükə törətməyəcək, üstəlik, Əsəd bəy bəraət qazanandan sonra şöhrəti daha da artacaq. Özü də boş otur- madı, başçılıq elədiyi Alman Şairləri və Yazıçıları İttifaqı adından “üzvü Əsəd bəy Leo Nussimbaumu hər cür ittihamdan və
Yüklə 2,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|