Neriman Qurban indd
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
rafik təsvir”, “təhlükəli mənbə” kimi kəskin ifadələr yaraşdırdı-
lar. Hətta, İbrahim bəy Çulik “Prometey” dərgisində müəllifi “yalançı və ədəbi sehrbaz”, “gənc Əsəd bəyin adı arxasında gizlənib Azərbaycan xalqına ləkə atmaqla onu Avropanın nəzərində alçalt- mağa çalışan adam” adlandırdı. Əlbəttə, ağır ittihamdı, amma Əsəd bəy tarixi kitab yazma- yıb, təxəyyülünün gücüylə oxucularda Qafqaza qarşı maraq oyatmağa çalışıb. Nə olsun ki, görmədiyi Kislovodski tropik ölkəyə oxşadıb, yaxud ora yəhudilərin girməsinin qadağan edildiyi barədə “maraqlı nağıl” uydurub, qarətçilər, əlçatmaz xəzinələr, döş-döşə gələn şairlər, ətir ustaları, qan düşmən-
389 likləri, qəhrəmanlar, yəhudilər, loğmanlar, xarabalıqlar, Lev Tolstoy və Stalin barədə kafelərdə, qəhvəxanalarda nostalji hissilə yaşayan mühacirlərdən eşitdiklərini bərbəzəkli dillə nağıl eləyib, əvəzində bütün bu “riqqət doğuran cəfəngiyat”ı oxucuya sevdirə bilib!.. Mövzusu yenə də Qafqaz idi, bu məkan onun təxəyyül gücüylə sehrli, əlçatmaz, hissləri təlatümə gətirən aləmə çev- rilirdi. Vernerin və Ştutqartdakı naşirlərin peşəkar işindən sonra da mətbuat “Qafqaz (dağları, xalqları və tarixi)” adlandırdığı ki- tabın üstünə atıldı: “möcüzələr diyarı”, “qədim tarixin izlərini saxlayan məkan”, “adət-ənənələri yaşadan xalqlar” hamı üçün maraqlıdı; burda, məsələn, indiyədək heç kəsin tanımadığı “yesai xalqı”ndan, “xristian adını tanımayan xristianlar”dan – xevsurlardan söhbət açmaq, onların qadınlarını amazonlar kimi qələmə vermək, dağlıların igidliyini öymək olar. “Bütün
daha cəlbedicidi, oxucunun diqqətini çəkəcək, mübahisələrə səbəb olacaq. Kitabın üz qabığındakı xəritədə bütöv Qafqaz əvəzinə Ermənistanın qabardılması, mətninin Ermənistanla başlama- sı, Azərbaycandan söhbət açılanda əsasən Dağlıq Qarabağın, erməni aşıqları, erməni atları, erməni qəhrəmanların təsvir olunması, Napoleonun generalı İoakim Müratın elə Qarabağ ermənisi Ovakim Muradyan olması barədə yazdıqları, əlbəttə, diqqəti çəkməyə bilməz... Səhv eləməmişdi, opponentlərinə də elə bu lazım idi... Berta Döner “Analar və amazonlar” əsərində yazacaqdı: “Əsəd Bəyin yenicə nəşr olunmuş səyahət əsərində Qara dəniz ilə
390 “Gənc qızlar” (“Jungfrauen”) və mavi gözlü osetinlər tayfaları təəccüb ediləcək qədər Amazonların adət-ənənələri ilə qohumdurlar”. Tarixçilər və etnoqraflar işə qarışanacan Əsəd bəy başqa bir əsərini ortaya qoyacaq... ...Şərqə həsr elədiyi kitabları təkcə ittihamlara səbəb olma- dı, taleyində də dönüş yaratdı. Daha “İslamiyyə”nin yığın- caqlarına gedə bilməzdi, onu Şərqin və müsəlman aləminin bədxahı sayırdılar. Amma belə şeylərə daha dözümlü olan “Şərq birliyi” vardı, orda Əsəd bəyin yazdıqlarını ən azı mühakimə eləmirdilər. “Şərq birliyi”ndə Rolf fon Ehrenfels vardı; qəribəsi bu idi ki, o da dörd il əvvəl İslam dinini qəbul eləyib, ikinci xəlifə Həzrəti Ömərin adını götürmüşdü. Ömər-Rolfla dərhal dostlaşdılar, yeni tanışı ona Merinq qədər yaxın oldu. Söhbətlərinin böyük hissəsi Şərq barədəydi, ikisi də bir vaxtlar Konstantinopolda yaşamış, Qafqaza və Orta Asiyaya səyahət eləmiş Rəşid Əfəndini – Vanberi kimi tanınan German Vambergeri sevirdilər. Leo hələ Bakıda olan- da onun səyahətnaməsini oxumuşdu, indi də öz kitablarında oxuduqlarından yararlanırdı. “Əsəd bəy, – az sonra Verner Şendel kitabların nəşrindən və satışının gedişindən məmnun halda yenə başının üstünü kəsdirdi. – Mən öz xəttimlə xəbər tutdum ki, İosif İremaşvili adlı bir mühacir Stalin haqqında xatirələrini nəşrə hazırlayır. Deyilənə görə, Stalinlə eyni şəhərdə doğulub, eyni seminari- yada oxuyublar, sonra yolları ayrılıb, dostu onu ölkədən çıxarıb”. Stalin barədə tərəddüdsüz yazmaq itəyir. Anasının intiha- rında Krasin qədər onun da günahı var, uzaqdan-uzağa da olsa, qisas almaq vaxtı çatıb! “Nə olar, maraqlı fikirdi, – Əsəd bəy dərhal razılaşdı. – Amma bu çox vaxt aparacaq, material toplamaq lazımdı”. “Həmişəki kimi, kömək eləyəcəyəm, qısa müddətdə üzə çıxarmaq lazımdı, Kippenhauerlə danışmışam, İremaşvilini irəli buraxmaq olmaz”. 391 Həftəlik üçün məqalə yazmaq, Stalin barədə yazılanları oxumaq, Bakıda eşitdiklərini-bildiklərini yada salmaq, Ver- ner Şendelin hardansa ələ keçirdiyi qeydləri yerbəyer eləmək lazım idi. Abram Nussimbaum və frau Şulte qəzet-jurnalda Leo barədə yazılanlardan narahat halda pıçıldaşır, onunla mübahisəyə girişməyəsə ehtiyat eləyirdilər: bu qalmaqalların içində Leonun əli pul görürdü, güzəranları yaxşılaşmışdı, Ab- ram da daha yaxşı geyinir, kefi istəyəndə mühacir tanışlarını qonaq eləyə bilirdi. “Əsəd bəy, – Villi Haas hərdən onu yorğun halda görüb deyirdi, – xəstə-zad deyilsən ki? Çox üzgün görünürsən”. “Yox, – Əsəd bəy sirli-sirli gülümsünürdü. – Sadəcə, çox işləyirəm...” Heç üç ay çəkmədi ki, “Stalin. Fanatikin karyerası”nın əlyazması hazır idi... Naşirin müəllifi gürcü kimi qələmə verdiyi kitab bir neçə aydan sonra işıq üzü gördü... Yenə vəcd və ittiham dolu yazılar qəzet-jurnalları başına götürdü. “Şairanə uydurma”, “əfsanələr aləmi”, “Çikaqolu Yüklə 2,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|