İSTEHSAL MƏDƏNİYYƏTİ Əmək alətləri və yaraqlar İnsanın təşəkkülü prosesində müstəsna rol oynamış əmək və əmək alətləri cəmiyyətin
inkişafının sonrakı gedişində də özünün əməli əhəmiyyətini itirməmişdir. Əmək fəaliyyəti və
istehsal sahələri genişləndikcə əmək alətləri də artıb çoxalmış, onların müxtəlif tipoloji növləri
yaranmışdır. Bununla yanaşı, həyati ehtiyaclar əmək alətlərinin təkmilləşməsini labüd etmiş,
yaradıcı düşüncəyə təkan vermiş, texniki tərəqqiyə səbəb olmuşdur.
Ənənəvi əmək alətləri, hər şeydən öncə, tətbiq sahələrinə görə: təsərrüfat-istehsal alətləri,
ev-məişət alətləri, musiqi alətləri, təbabət alətləri və s. olmaqla müxtəlif tipoloji qruplara
bölünür.
Tipoloji zənginlik baxımından bunların arasında təsərrüfat alətləri müstəsna yer tutmuşdur.
Daha qədim tarixə malik olan təsərrüfat alətləri həm ev, həm də çöl təsərrüfatı işlərində istifadə
olunmuşdur. Bu mənada çöl təsərrüfatı işlərinin həcmi çox geniş olduğundan və buradakı iş-
istehsal proseslərinin çoxnövlü olması səbəbindən burada tətbiq olunan əmək alətlərinin daha
zəngin tipoloji növ və çeşidləri yaranmışdır.
Əmək alətləri, habelə hazırlanma materialına görə: daş, sümük, ağac və metal olmaqla
tipoloji növlərə ayrılır. Erkən metal dövrünə qədərki tarixi mərhələdə daş və sümükdən, qismən
isə ağacdan düzəldilmiş əmək alətləri təsərrüfat-istehsal fəaliyyətində başlıca yer tutmuşdur.
Antik dövrdən etibarən dəmir (polad) alətlərin daha mükəmməl tipoloji növləri yaranmışdır.
Azərbaycan xalqının yeni dövr maddi mədəniyyəti onun sosial-iqtisadi inkişafının ötən
tarixi mərhələlərdə əldə etdiyi texniki nailiyyətlər üzərində pərvəriş tapmışdır. Nəsildən -
nəsillərə ötürülən irsi varislik, ənənə mühafizəkarlığı maddi mədəniyyətin bütün sahələrində, o
cümlədən ənənəvi əmək alətləri və məişət vasitələrində də özünü aydın təzahür etdirir.
Feodalizm dövrünün əmək alətləri, məişət vasitələri və silahlarının bir qismi yeni dövr-də
də özlərinin əməli əhəmiyyətini itirməmişdi.
Yeni dövrün əmək aləti, məişət vasitələri və silahlarının səciyyəvi xüsusiyyəti bundan
ibarət idi ki, müasir texniki tərəqqi ilə əlaqədar olaraq, onların bir qismi təkmilləşib dəyişikliyə
uğramaqla, özlərinin əməli əhəmiyyətini xeyli dərəcədə qoruyub saxlaya bilmiş, yeni məişət
tələblərinə cavab verə bilməyən qismi isə tədricən aradan çıxmış, yaxud yeniləri ilə əvəz
olunmuşdur. Həyatın bu dəyişməz, dialektik qanunauyğunluğu yeni dövrün maddi
mədəniyyətinin bütün sahələrində, o cümlədən əmək alətləri və silahların tarixi taleyində də
aydın izlənilir.
Azərbaycanın ayrı-ayrı tarixi-etnoqrafik bölgələrində geniş yayılmış, qismən də məhəlli
səciyyə daşıyan əmək alətləri və ənənəvi məişət vasitələri etnoqraflar tərəfindən ətraflı tədqiq
olunmuşdur.
1