Ekoloji problemlər təbiətdən istifadənin yeni tipinə,
bəşəriyyətin təbiətlə harmoniyası və özlüyündə inkişaf
mexanizmlərinə keçidində başlıca problem olaraq qalır.
Ekoloji problemlərin mahiyyəti bəşəriyyətin mövcud olması
üçün biosfer proseslərin tarazlığının pozulmasından
ibarətdir. Məlumdur ki, Yer üzərindəki həyat sintez və
destruksiya proseslərinin qarşılıqlı təsirinə əsaslanan
orqanik maddələrin biotik dövriliyi formasında baş verir.
Hər bir orqanizm növü biotik dövriliyin, orqanik
maddələrin yenidən istehsalı prosesinin bir hissəsidir. Bu
prosesdə sintez funksiyasını yaşıl bitkilər, destruksiya
funksiyasını isə mikroorqanizmlər yerinə yetirir.
İnsan öz tarixinin ilkin mərhələlərində biosferin və
biotik dövriliyin təbii bir bəndi olmuşdur və onun təbiətdə
etdiyi dəyişikliklər biosferə elə də güclü təsir göstərə
bilməmişdir. Bu gün isə insan ən böyük planetar qüvvəyə
çevrilmişdir. Onu demək kifayətdir ki, hər il Yerin təkindən
10 milyard ton faydalı qazıntı çıxarılır, 3-4 milyard ton bitki
kütləsi istifadə olunur, atmosferə 10 milyard ton sənaye
karbon qazı buraxılır. Okeanlara və çaylara 5 milyon ton
neft və neft məhsulları axıdılır. İçməli su problemi günü-
gündən kəskinləşir. Müasir sənaye şəhərlərinin hava
atmosferi tüstü, zəhərli buxarlanma və tozların qarışığından
ibarətdir. Bir çox heyvan və bitki növlərinin kökü
kəsilmişdir və bu proses bu gün də davam edir.
Təbiətin tarazılığı o dərəcədə pozulmuşdur ki,
“bəşəriyyətin ekoloji intiharı” barədə xoşagəlməz
proqnozlar da meydana çıxmışdır. Hətta təbii tarazılığa hər
cür sənaye müdaxilələrindən imtina etməyin vacibliyi,
texniki tərəqqini dayandırılması barədə şüarlar da
səslənməyə başlanmışdır. Lakin ekoloji problemlərin
bəşəriyyətin orta əsrlərə geri atılması yolu həlli də
utopiyadır. Yalnız ona görə yox ki, insanlar texniki
tərəqqinin nailiyyətlərindən imtina etməzlər. İş burasındadır
36
ki, biosferdəki dəyişikliklər, o cümlədən təhlükəli dəyişik-
liklər insanlardan asılı olmayaraq baş vermişdir və baş
verəcəkdir. Ona görə də söhbət təbiətə tam tabe olmaqdan
deyil, təbii və sosial proseslərin elmi-texniki tərəqqinin
humanistləşdirilməsi və bütün ictimai münasibətlər siste-
minin köklü şəkildə yenidən təşkilinə əsaslanaraq
harmonizasiyalaşmasından gedə bilər. Bunlarsız üçüncü
qrupa daxil olan problemlərin həlli mümkün deyil.