Aparan yol kimi

2
»  Feodal mədəniyyəti 
2
»  Monarxiya mədəniyyəti 
2
*  Buıjua mədəniyyəti
>  Aristokrat mədəniyyəti
>  Xalq mədəniyyəti
>  Elitar mədəniyyət 
2
>  Kütləvi mədəniyyət
>  Etnik mədəniyyət 
2
>  Milli mədəniyyət
>  Dini mədəniyyət
>  Dünyəvi mədəniyyət
>  Şəhər mədəniyyəti 
2
-  Kəndli mədəniyyəti
>  Fərdi mədəniyyət
>  Korporativ mədəniyyət 
2
-  Kapitalist mədəniyyəti
81

---

Kuad Mammado’
Kulturologiva effekllvli hovat  va faallvvata aparan vol
>  Sosialist mədəniyyəti
>  Sovet mədəniyyəti
»  Kommunist mədəniyyəti
»■  Totalitar mədəniyyət
»  Aliqarx mədəniyyəti
>  Avtoritar mədəniyyət
>  Demokratik mədəniyyət
>  Vətəndaş cəmiyyəti mədəniyyəti
»  Antik mədəniyyət
>  Absolyutizm mədəniyyəti
^  İntibah mədəniiyyəti
>  Maarifçilik mədəniyyəti
»  Bürqer mədəniyyəti
• 
Mədəni tərəqqi və mədəni inqilablar 
MƏDƏNİ TƏRƏQQİ VƏ MƏDƏNİ TƏNƏZZÜL
Bəşəriyyətin  sosial-mədəni  inkişafının  tarixi  prosesi  dialektik 
ziddiyyətlərlə  səciyyələnir  və  mədəni  tərəqqi  və  mədəni  tənəzzül 
hadisələrinin  məcmuu  kimi  çıxış  edərək,  konkret  cəmiyyət  və  ya 
sivilizasiyanın proqressiv inkişaf sürətini müəyyənləşdirir.
M ədəni 
tərəqqi
 
nisbətən  kamildən  daha  kamilə  doğru 
istiqamətlənən  inkişaf  prosesidir.  Mədəni  tərəqqinin  səviyyəsi 
yaradılan  mədəni  dəyərlərin  kəmiyyət  və  keyfiyyəti,  onların  yayılma 
miqyasları  və  cəmiyyətdə  onların 
mənimsənilmə  dərinliyi  ilə 
ölçülür.Tərəqqinin  vəziyyətini 
həm  mədəniyyətin  ümumi  sistemi, 
həm  də  onun  ayn-ayn  alt  sistemləri  səciyyələndirir.  Mədəniyyətin 
ümumi  tərəqqisi  onun  ayn-ayrı  sahələrinin 
geriləməsi,  hətta 
tənəzzülü  ilə  müşayiət  oluna bilər ki,  bu da təbii  prosesin  dialektik 
xarakteri  ilə  izah  olunur.  Mədəni  proses,  tarixən,  insanın  intellektual 
fəaliyyəti,  inkişafı  və  nəticələrin  istehsalın  artırılması  ücün  istifadə 
edilməsində  özünü  göstərir.  Bunu  insanın  effektiv  eneıji  mənbəyi 
axtarışı  sahəsində  qazandığı  tarixi  uğurların  nümunəsində  aydın 
görmək  olar:  insan  eneıjisi  -  heyvan  eneıjisi-  su  eneıjisi  -  külək 
eneıjisi-  faydalı  qazıntılarv  eneıjisi - atom eneıjisi - günəş eneıjisi.
82
Fuad  Mammadov
Kulturologiva effektiv» hayat  vj faalivvat» aparan  vol
M ədəni  tənəzzül
  təşkilat  səviyyəsinin  yuxandan  aşağıya  doğru 
deqradasiyası,  enmə  səviyyəsi,  öz  dövrünü 
yaşamış  forma  və 
strukturlara  qayıdış  prosesi  kimi  səciyyələnir.  Mədəni  tənəzzülün 
klassik  nümunəsi  kimi,  yazı  sisteminin  itməsi  ilə  müşayiət  olunan 
Hindistan 
happar, 
Yunanıstanda  krito-migen 
kimi 
qədim
sivilizasiyalann  çökməsini  nümunə  göstərmək  olar.  Belə  bir 
vəziyyətdə  xüsusilə  sabit  və 
regenerasiya  qabiliyyətli  icmalann 
müəyyən mədəni  varislik əlamətlərini  saxlaması  üçün  əlverişli  şərait 
yaranır.
“Mədəni  tərəqqi”, 
“mədəniyyət  böhranı”, 
“mədəniyyətin
tənəzzülü”,  “mədəni  inkişafin  qeyri-bərabərliyi”  kimi  anlayışlarla 
bərabər,  kulturologiyada  “mədəniyyətliliyin  aşağı  həddi”  ifadəsi  də 
mövcuddur.  Bu,  insanın  həyata,  onun  gündəlik  formalarına  passiv 
müşahidəçi 
kimi  uyğunlaşmasıdır.  Amma  mədəniyyətin  hüquqi 
mahiyyəti  həyat,  inkişaf  və  sosial  tərəqqi  naminə  insanın  yaradıcı 
qabiliyyətlərini  reallaşdıran  qurucu fəaliyyətidir.  Qurucu  fəaliyyət  və 
mədəni mübadilə olmadan  o məhv olur.