Hacı Nərimanoğlu

Təbrizli kürd Sərdar Baray adlı  səyyahın  İran arxivlərində saxlanan 

əlyazmasından:  

 “…Şamaxıda hər  şey darmadağın edilmiş,  şəhərin altı üstünə çevrilmişdi. Mən 

yepiskop Mesropla Poti limanında tanış oldum. Onu çox ciddi şəkildə  əhatəyə 

almışdılar. Hər ikimiz Türkiyədən qayıdırdıq… Şamaxıya gəldik. Küçələrdə, ensiz 

dalanlarda, həyət–bacalarda meyitlərin sayı bilinmirdi. Əsl müharibə idi. Nə qədər 

çalışdımsa, gözdən yayınıb buraları  tərk edəm, yepiskop Mesropun adamları 

qoymadı. Gecəni qalmalı oldum. Səhərə qədər oyaq qaldım. Mən soruşanda ki, nə 

üçün bu qırğınlar olub? O, hiyləgər gözlərini qıyıb, dedi ki, bu məsələni nəinki 

yepiskop Mesrop, heç onun babası Suren də bilmir… Fransız da bir neçə foto çəkib, 

gözdən itdi. Onu daha görmədim… O biri otaqda isə, içi közlə dolu manqal var idi. 

Uzun, bir tərəfi  əyilmiş maşanı da qızarmış közün içinə soxmuşdular. Gecədən 

xeyli keçmiş süfrə açılmış otağa biri–birindən fərqli, üç gözəl balaca qız gətirdilər. 

Yaşları, ancaq on–on bir olardı… Boya–boy düzülmüş bu üç müsəlman balasının 

qışqırıq və harayları  hələ  də qulaqlarımdan getmir. Yepiskop Mesrop mənə  şərab 

süzdü və tapşırdı ki, sən belə  şeylərə baxma… Yepiskop Mesropun göstərişilə 

manqalı otağa gətirdilər… Sonra gördüm ki, yepiskop Mesrop manqalın içində 

qızarmış maşaya  əl atdı. Divara qısılmış  qızların  əllərinə, ayaqlarına, alın və 

yanaqlarına dağ basıldı. Axırda o, əlindəki isti maşanı  qızların çılpaq sinələrində 

gəzdirib, xaçladı… Səhərə qədər yepiskop Mesrop bu iki qızın cəsədi ilə oynadı… 

Mən o gündən ermənilərlə dostluğa son qoydum…”