THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES
Baku Engineering University
304
26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan
- istehsal və idxalın dəyişməsi ilə əlaqədar daxili bazarın quruluşu;
- real tələbatın artmasının istehsalın artmasına təsiri və ya ehtiyatların azalmasına görə və
idxalın artması;
- iqtisadi aktivliyin, məşğulluğun və gəlirlərin dəyişməsi;
- istehsal və istehlak qiymətlərinin dəyişməsinin əhalinin alıcılıq qabiliyyətinə təsiri və müvafiq
olaraq konyunktur dəyişikliyi (konyunktur dəyişikliyi əvvəl dünya, sonra ölkə və nəhayət təsərrüfat
vahidi səviyyəsində baş verir). Təcrübə göstərir ki, müasir informasiya texnologiyalarının və
metodologiyanın tətbiqi statistik məlumatların işlənməsində köklü dəyişikliyə səbəb olmuşdur. Belə
ki, köhnə üsullarla informasiyanın işlənməsi alınmış nəticənin keyfiyyətinin lazımi səviyyədə olmasını
təmin etmir.
Bu metodoloji material əsasən üç bölmədən ibarətdir:
statistik məlumatların keyfiyyət göstəriciləri;
statistik məlumatların istehsalı prosesində əmələ gələn tipik səhvlər;
statistik müayinələrdə səhvlərin hesablanması metodu.
Statistik məlumatların faydalılığı, dəqiqliyi, reprezentativliyi, müqayisəliliyi, əldə edilmə
mümkünlüyü, şəffaflığı, əlaqəliliyi, əhatə dairəsi keyfiyyət göstəriciləri bölməsində araşdırılmışdır.
(5,s45) Statistik müşahidə prosesində əmələ gələn səhvlər müxtəlif mərhələləri (seçmə, sorğu və
məlumatların işlənməsi) əhatə edir. Yaranan səhvlərin təsnifatı ikinci bölmədə göstərilmişdir.
Üçüncü bölmədə səhvlərin hesablanma alqoritmi araşdırılır. Əmələ gələn səhvlərin səviyyəsi
seçmə əlaməti üzrə variasiya əmsalından, müayinənin əhatə dairəsindən, sorğuya cavab vermə dərəcə-
sindən, klasterləşmədən və s. amillərdən asılı olduğu üçün, müşahidə prosesinin müvafiq mərhələlərin-
də nəzarət zəruridir. Ona görə də müşahidə proqramında keyfiyyətə nəzarət sistemi texnoloji prosesin
bütün mərhələlərini əhatə etməlidir. Qeyd edilməlidir ki, bu mövzunun hazırlanmasında statistika üzrə
beynəlxalq təşkilatların təlimatlarına, müşahidələrin aparılmasına dair dərsliklərə və mövcud təcrü-
bələrə istinad edilmişdir. Son 3 il ərzində ölkə daxilində inflyasiya bir qayda olaraq, xarici ticarət
tərəfdaşı ölkələrindən aşağıdır.(6,s,165).Faktiki kapital adekvatlığı göstəriciləri Mərkəzi Bankın
müəyyən etdiyi minimal normalar və beynəlxalq təcrübədə qəbul olunmuş minimal səviyyədən
yüksəkdir. İl ərzində xarici iqtisadi əməliyyatların müsbət saldosunun əldə olunmasında neft-qaz
sektoru mühüm rol oynamışdır. Neft-qaz sektoru üzrə ümumi daxilolmalar əsasən neftin və təbii qazın
ixracı və bu sektora cəlb edibn xarici kapitalın hesabına formalaşır.Fikrimizcə, ölkə iqtisadiyyatının
hazırkı inkişaf durumunda Azərbaycan hökuməti investisiyaların artırılmasından və tənzimləmə
vasitəsi kimi iqtisadiyyatın pul kütləsi ilə təminatının tarazlaşdırılmasından istifadə etməlidir.
Beynəlxalq təcrübəyə görə investisiyaların artımı xeyli dərəcədə pul kütləsinin təklifindən asılıdır.
Keçən əsrin 50- ci illərində meydana gələn monetarizm nəzəriyyəsinin nümayəndələri də belə hesab
edirlər ki, iqtisadi inkişafı müəyyən edən birinci vasitə puldur. Monitarizmdə pul kütləsinə təsərrüfat
konyunkturuna güclü təsir göstərən amil kimi baxırlar. Onların fikirincə, tədavüldə olan pul kütləsi
qiymətlərin və milli gəlirin dinamikasına birbaşa uyğun gəlməlidir, daha doğrusu, onların arasındakı
nisbət düz mütənasib asılılığa malikdir.
Respublikamızda monetizasiya səviyyəsi(6,7%) iqtisadi təhlükəsizliyin beynəlxalq səviyyədə
qəbul edilən astana kəmiyyətindən(50%) xeyli(43,3 faiz bəndi) geri qalır. İnkişaf etmiş ölkələrin
təcrübəsi sübut edir ki, pul kütləsinin ÜDM- ə nsibətinin müvafiq təhlükəsizlik indikatorundan xeyli
aşağı olması iqtisadi proseslərin gedişində xoşagəlməz halların formalaşması mənbəyi kimi çıxış
edir.(7,s,235)
Azərbaycan üçün monetizasiya səviyyəsinin indiki birrəqəmli durumu ölkədə pul əməliyyatları-
nın dollarlaşmasına, eləcə də qarşılıqlı borcların artımına rəvac verən təhlükəli təhdidlərdən hesab
edilir. Ona görə də gələcəkdə ölkənin pulla təminatı səviyyəsinin tədricən iqtisadi təhlükəsizliyin
müvafiq astana kəmiyyətinə yaxınlaşdırılması üçün lazımi addımlar atılmalıdır.Bununla yanaşı,
manatın xarici dönərli valyutalara nisbətən məzənnəsinin müəyyənləşdirilməsi mexanizminin
təkmilləşdirilməsi üzrə tədbirlərin görulməsi, habelə, əhalinin mənzil şəraitini yaxşılaşdırmaq və
sərbəst pul kütləsini daşınmaz əmlak bazarına yönəltmək məqsədilə ipoteka kreditinin yaradılması və
inkişafı üzrə dövlət proqramının işlənib hazırlanması nəzərdə tutulmuşdur. Bundan əlavə, ölkədə
həyata keçirilən alqı-satqi əməliyyatlarında, o cümlədən ticarət şəbəkələrində xarici valyutalarla
hesablaşmaların qarşısını almaq məqsədilə hüquqi, inzibati və təşkilati tədbirlərin işlənib hazırlanması
və həyata keçirilməsi zərurəti əsaslandırılmışdır.
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES
Baku Engineering University
305
26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan
NƏTİCƏ
Qeyd olunanlardan belə nəticəyə gəlmək olar ki, ölkədə iqtisadi artım sürətinin dayanıqlı
olmasını təmin etməyin əsası Ümumi Daxili Məhsulun pul kütləsinin həcminə uyğunluğunun tənzim-
lənməsindən ibarətdir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, dövriyyədəki pul kütləsi həcminin dəyişməsinə
ani müddətdə reaksiya verən qiymətlərin nəzarətsiz yüksəlişi şəraitində pulun dövretmə sürətinin
nizamlanması tədbirləri yalnız qısamüddətli səmərə verə bilər. Yaddan çıxarmaq olmaz ki, iqtisadi
artım yalnız tədiyyəqabiliyyətli tələbin səviyyəsinin əmtəə təklifinə uyğunluğu şəraitnidə mümkündür.
Əgər tələb davamlı olaraq təklifdən geri qalarsa, onda bizim son vaxtlar şahidi olduğumuz əmtəə təklifi
də ixtisar olunacaqdır. Mərkəzi Bank inflyasiyanın və məşğulluğun gələcək dinamikasını öyrənməklə
mühüm nəticələr əldə etmişdir. İnkişafın istiqamətlərinin düzgün proqnozlaşdırılması və obyektiv
qərarların generasiyası dolğun və hərtərəfli informasiya təminatına əsaslanır və yalnız doğru statistik
məlumatları ekonometrik təhlil, modellər vasitəsi ilə proznozlaşdırmaq mümkündür. Alınmış nəticələr
çərçivəsində tsikli qabaqlayan və tsiklə nisbətdə gecikən indikatorlar formalaşdırılmışdır. İl ərzində
müxtəlif ekonometrik metodlardan istifadə etməklə, biznes tsiklləri və iqtisadi fluktuasiyaların
mənbələri tədqiq edilmişdir. “Tsiklik barometrinölçülməsi” adı ilə aparılan bu tədqiqat çərçivəsində
məcmu buraxılış kəsirinin mövcud vəziyyəti və perspektiv dəyişmə meyli, habelə iqtisadiyyatın tsikl
üzrə yerləşmə nöqtəsi qiymətləndirilmişdir. İqtisadi (maliyyə və qeyri-maliyyə) aktivlərə sərmayə
qoyuluşu ekoloji, iqtisadi və insan kapitalınin kəmiyyət və keyfiyyətinin düzgün statistikasını tələb
edir. Bu məsələlərin vaxtında həll edilməməsi qoyulmuş sərmayələrin effektivliyini və strukturunu
müəyyənləşdirmək üçün çətinlik yaradır. Hətta fəaliyyətin son nəticəsi ilə ilkin xərclərin müqayisəsi
belə mümkün olmur. Uzunmüddətli dövrdə iqtisadi diversifikasiya və ixrac yönümlü iqtisadiyyatın
dəstəklənməsi istiqamətində idxal və ixracın daxili və xarici tələbə, həmçinin məzənnəyə elastikliyi
tədqiq edilmişdir. Alınmış nəticələr qlobal şokların və məzənnədəki dəyişikliklərin transmissiyasının
qiymətləndirilməsindəmühüm rola malikdir. Maliyyə sisteminin inkişafının tədqiqiistiqamətində bank
sektorunun maliyyə vasitəçiliyi və iqtisadi artım arasında əlaqə qiymətləndirilmişdir.Bütün bu
problemləri sistemli araşdırmaq ücün beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən davamlı inkişaf konsepsiyası
irəli sürülmüşdür. Həmin konsepsiyaya əsasən sərmayənin optimal qoyuluşu ölkədə iqtisadi inkişafa
və sosial ədalətin bərpa olunmasına yönəndilir.
İSTIFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBIYYAT
1.
Azərbaycanın statistik göstəriciləri , Bakı-2013-cü il.
2.
Azərbaycanın statistik göstəriciləri , Bakı- 2014-cü il.
3.
Z.F.Məmmədov Pul və Banklar. Bakı -2008 ,399 s.
4.
Ələkbərov Ə.Ə. Sosial-iqtisadi inkişafın maliyyə - büdcə parametrlərinin
tənzimlənməsi (monoqrafiya) Bakı, «Elm», 2007, 448 s.
5.
Трубникова Е.И. Координация деятельности органов контроля за исполнением
федерального бюджета // Финансы и кредит. 2008, № 6
6. Ə.Q.Əlirzayev Təcrübə meyllər və perspektiv istiqamətlər. Bakı-2005
7.
Dünya ölkələrinin bank sistemi. T.T.Əliyeva , T.V.Əsgərova. Bakı -2016
FİSKAL SİYASƏT VƏ İQTİSADİ ARTIM. DÖVLƏT
XƏRCLƏRİNDƏ OPTİMALLIQ PRİNSİPLƏRİ
i.ü.f.d, Abbasov Ceyhun Abbas
Bakı mühəndislik Universitet
ceyhunabbasoglu@gmail.com
XÜLASƏ
Tədqiqat işində dövlət xərclərinin optimal bölgüsünün tədqiqi ilə əlaqədar nəzəri müddəalar müzakirə
edilmiş və neftlə zəngin ölkələrdə optimallaşdırma məsələsinin həlli üçün hesablamalar həyata keçirilmişdir.
Məlumdur ki, dövlət xərcləri iqtisadi təsnifat üzrə kapital və cari olmaqla iki əsas istiqamətə ayrılır. Bu səbəbdən
əsas tədqiqat obyektinə həm də tarazlıq məsələsinin quruluşu və həlli xüsusiyyətləri də daxil edilmişdir. Çünki,
hökumətin kapital xərcləri ümumi buraxılışın inputu olduğu halda, cari xərcləri isə ev təsərrüfatlarının faydalılı-
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES
Baku Engineering University
306
26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan
ğının endogen dəyişəni olur. Müəyyən olunmuşdur ki, Azərbaycanda dövlət büdcəsinin kapital və cari xərclərinin
iqtisadi artıma maksimum təsir etməsi üçün kapital xərclərinin büdcə xərclərindəki payı 24.8%, cari xərclərin
payı 75.2% olmalıdır.
Açar sözlər: Fiskal xərclər, kapital və cari xərclər, ev təsərrüfatlarının faydalılığı, ümumi buraxılış funk-
siyası, dayanıqlı iqtisadi artım.
FISCAL POLICY AND ECONOMIC GROWTH. OPTIMIZATION PRINCIPLES
OF GOVERNMENT SPENDING
ABSTRACT
In the research work, the theoretical framework related with the aplication of the optimal composition of
Government spending has been discussed and the calculation for solution of optimization problem was carried
out for oil reach countries. It is known that, public spending is divided into two major areas - capital and current,
as an economic classification. Therefore, the main research object also includes the structure and the solution of
the equilibrium issue. Because the Government's capital expenditure is the input of a output function, while
current expenditure is an endogenous variable in the households' utility function. It was determined that, the
share of capital expenditures in state budget should be 24.8% and the share of current expenditures - 75.2% in
order to maximize the economic growth in Azerbaijan.
Key words: Fiscal Expenses, capital and current expenses, the households' utility, output function, sustai-
nable economic growth.
1. Giriş
Fiskal xərclərin bu və ya digər formada bölüşdürülməsinin effektlərinin qiymətləndirilməsi ilə
əlaqədar dünya miqyasında məşhur olan tədqiqat işləri kimi Barro [1] və Devarajan [2] tərəfindən
aparılmış tədqiqat işlərini misal göstərmək olar. Həmçinin Chen tərəfindən qiymətləndirilmiş və
hökumətin investisiya və istehlak xərcləri ilə iqtisadi artım arasındakı əlaqəyə həsr olunmuş endogen
artım modeli də ən çox maraq çəkən metodologiyalardan biridir [3]. O Barronun yanaşmasını əsas
götürməklə içtimai istehlak xərclərini ev təsərrüfatlarının faydalılıq funksiyasına, məhsuldar olduğu
fərz olunan investisiya xərclərini isə istehsal (ümumi buraxılış) funksiyasına əlavə etmiş və iddia
etmişdir ki, məhsuldar içtimai xərclərin geniş payına malik olan ölkələr yüksək iqtisadi artıma da
malik olurlar. Göründüyü kimi burada içtimai xərclərin (O hökumətin kapital və istehlak xərclərini
nəzərdə tuturdu) mövcudluğu yox onun məhsuldarlığı və ya səmərəliliyi önə çəkilir.
Digər tədqiqatçılardan Chen və b. [4], Lee və s. müəlliflər tərəfindən təqdim olunmuş tədqiqat
işlərində də həmçinin hökumət büdcəsinin optimal bölüşdürülməsi və onların iqtisadi inkişafdakı rolu
ilə əlaqədar maraqlı nəticələrə rast gəlmək olar. Qeyd olunan bu tədqiqatçıların işləri ilə yanaşı dövlət
büdcə xərclərinin optimal bölgüsünün tədqiqinə həsr olunmuş bir sıra digər beynəlxalq və yerli
tədqiqat işləri də vardır ki, onlardan bəziləri barədə qısa şərhlər verməyə çalışacağıq. Məsələn; Chen
hökumət xərclərinin iqtisadi artıma təsirinin səmərəliliyinin təhlil olunması məqsədi ilə bu xərclərin
istehlak və investisya xərcləri arasında optimal bölüşdürülməsi problemini tədqiq etmişdir [5, s. 123-
136]. Bundan başqa biz həmçinin Chun-Hung Chen və b. [4, s. 57–74], Yan and Mukai [6, s. 345–
371], Pujowidianto, Lee, Chen [7], Hillestad [8, s. 1091-1098] və başqa tədqiqatçıların büdcə
xərclərinin optimal bölüşdürülməsi məsələsi ilə əlaqədar təklif etdikləri tədqiqat işləri ilə də tanış
olduq.
Bəzi yerli tədqiqat işlərində də bu problemlə yaxından əlaqəli olan problemlərin tədqiqinə rast
gəlmək mümkündür. Belə ki, Türkiyədə təşkil olunmuş X Ekonometrika və statistika konfransına tək-
lif edilmiş “Bütçe harclama kanallarının sosyo-ekonomik kalkınma göstergelerine etkisi” adlı tədqiqat
işində [9] Azərbaycan iqtisadiyyatı üzrə büdcə xərclərinin fiskal və monetar siyasətin bir sıra göstəri-
cilərinə (inflyasiya, əmək haqqı, ÜDM-in artımı və s.) təsiri ekonometrik qiymətləndirilərək təhlillər
aparılmışdır. Bundan başqa Bakı şəhərində «Qloballaşma və regional iqtisadi inkişaf» mövzusunda
keçirilən beynəlxalq konfransın "Müasir qloballaşma dövründə davamlı insan inkişafı konsepsiyası və
insan kapitalı” adlı materialında investisiya xərcləri, o cümlədən büdcə xərclərinin (Təhsil, elm səhiy-
yə və s) İnsan kapitalı, İnsan İnkişafı İndeksinə təsirinin ekonometrik modeli verilmişdir.
Qeyd olunduğu kimi işin əsas məqsədi büdcə xərclərinin qeyd olunan xərc maddələri arasında
optimal bölgüsünün müəyyən edilməsidir ki, hansı ki, bu bölgüdə büdcə xərclərinin hər nəfərə düşən
gəlirlərin artımına maksimum təsiri təmin olunur. Optimallaşdırma kursundan məlumdur ki, xətti və
qeyri-xətti proqramlaşdırma məsələləri optimal həllərin tapılmasında geniş istifadə olunurlar.
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES
Baku Engineering University
307
26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan
2. Metodologiya
Bu problemin metodologiyası iki əsas fundamental makroiqtisadi məsələnin üzərində
qurulmuşdur. Belə ki, dövlət xərclərinin iqtisadi artıma maksimum təsirinin tədqiq olunmasında
faydalılıq və ümumi buraxılış funksiyalarından istifadə olunur. Gəlin əvvəlcə faydalılıq funksiyası ilə
başlayaq. Chakravarty mənfi olmayan elastiklik əmsalı ilə verilən ümumi faydalılıq funksiyasının ilk
dəfə D. Bernoulli tərəfindən təklif olunduğunu göstərmişdir [10, s. 338-355]. Digər tərəfdən isə O
optimal yığım səviyyəsini tədqiq edərkən bu məsələnin, yəni optimal yığım səviyyəsinin faydalılıq
funksiyasının fonunda iqtisadi artıma təsiri məsələsinin ilk dəfə Ramsey [11, s. 543-559] tərəfindən
araşdırıldığını qeyd etmişdir.
Dövlət xərclərinin optimal bölüşdürülməsi və iqtisadi artım məsələsi ilk dəfə Barro tərəfindən
tədqiq edilmişdir [12, s. 103-125]. O “Government Spending in a Simple Model of Endogeneous
Growth” adlı əsərində dövlət xərclərinin iqtisadi artıma maksimum təsir edə biləcək optimal
bölgüsünün müəyyənləşdirilməsi metodologiyasını işləyib hazırlamışdır. Onun konsepsiyası sabit
gəlirli kapitala əsaslanan endogen artım modelinin üzərində qurulmuşdur. Barro fərz edir ki,
hökumətin bütün xərcləri investisya (ing: productive) xarakterli xərclərdir [12]. Onun fikrincə sonsuz
həyat, qapalı iqtisadiyyat şərtləri daxilində ev təsərrüfatları həmişə özünün faydalılığını maksimum
etməyə rasional reaksiya göstərir.
3. Büdcə xərclərinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi
Beləliklə, yuxarıda müzakirə olunmuş nəzəri çərçivələrdən istifadə etməklə aparılmış
hesablamalar nəticəsində dövlət büdcəsinin kapital xərclərinin optimal payının təyin olunması üçün
optimallıq şərti aşağıdakı kimi müəyyən olunmuşdur:
Əgər 𝜔
1
∗
dövlət büdcəsinin kapital xərclərinin optimal payıdırsa, hansı ki, bu bölgü ilə hökumət
dayanıqlı iqtisadi artıma maksimum təsir edə biləcək, onda ümumi buraxılış funksiyasında 𝑓
𝑔
1
və
𝑓
𝑔
2
bərabər olmalıdırlar. Burada, f ümumi buraxılış funksiyasıdır.
Deməli,
𝑓
𝑔
1
− 𝑓
𝑔
2
= 0 tənliyinin dövlət büdcəsinin kapital xərclərinin payına (𝜔
1
) nəzərən həlli
bizə dövlət büdcə xərclərinin optimal bölgüsünü (
𝜔
1
∗
) verir. Beləliklə, əgər
𝜔
1
∗
optimal həldirsə, onda
dayanıqlı iqtisadi artımın (𝜇) dövlət büdcəsinin kapital xərclərinin payına (𝜔
1
) nəzərən törəməsi bu
nöqtənin (
𝜔
1
∗
) sol tərəfində müsbət (
𝜇
𝜔
1
> 0), sağ tərəfində isə mənfi (𝜇
𝜔
1
< 0) olacaqdır. Bu belə bir
məntiqi nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, əgər
𝑓
𝑔
1
> 𝑓
𝑔
2
olarsa, onda dayanıqlı iqtisadi artımın
büdcənin kapital xərclərinə nəzərən törəməsi müsbət, yox əgər
𝑓
𝑔
1
< 𝑓
𝑔
2
şərti mövcud olarsa, onda
qeyd olunan marjinal dayanıqlı iqtisadi artım mənfi olacaqdır.
Bu bölmədə büdcə xərclərinin səmərəliliyi optimallaşdırma məsələsi vasitəsi ilə araşdırılmışdır.
Optimallaşdırma məsələsi büdcə xərclərinin hər nəfərə düşən gəlirlərə maksimum təsirirnin
müəyyənləşdirilməsi kimi qoyulmuşdur. Büdcə xərclərinin kapital və cari xərc maddələri arasında
optimal bölüşdürülməsi məsələsinin nəzəri-metodoloji xüsusiyyətləri 2-ci bölmədə ətraflı müzakirə
olunmuşdur. Əgər 𝜔
1
∗
dövlət büdcəsində kapital xərclərinin optimal payı olarsa, onda istehsal və
yaxud ümumi buraxılış funksiyasının dövlət büdcəsinin kapital xərclərinə nəzərən birinci tərtib
törəməsi (
𝑓
𝑔
1
) ümumi buraxılış funksiyasının dövlət büdcəsinin cari xərclərinə nəzərən birinci tərtib
törəməsinə (
𝑓
𝑔
2
) bərabər olmalıdır. Burada, f istehsal və yaxud ümumi buraxılış funksiyasıdır. Bu
funksiyadan
𝑓
𝑔
1
və
𝑓
𝑔
2
marjinal ifadələrini aşağıdakı kimi təyin edə bilərik:
𝑓
𝑔
1
= 𝛿
2
1
𝑔
1
(3.1)
𝑓
𝑔
2
= 𝛿
3
1
𝑔
2
(3.2)
Burada, f istehsal və yaxud ümumi buraxılış funksiyasını,
𝑔
1
və
𝑔
2
uyğun olaraq dövlət büdcə-
sinin kapital və cari xərclərini,
𝛿
2
və
𝛿
3
uyğun olaraq dövlət büdcəsinin kapital və cari xərclərinin ve-
rilmiş empirik istehsal funksiyasındakı əmsallarını ifadə edir.
Beləliklə, Yuxarıda qeyd olunduğu kimi dövlət büdcəsinin kapital və cari xərclərinin istehsala
və ya ümumi buraxılışa maksimum təsir etməsi üçün
𝑓
𝑔
1
və
𝑓
𝑔
2
bir-birinə bərabər olmalıdır. Bunu aşa-
ğıdakı kimi yaza bilərik:
𝛿
2
1
𝑔
1
= 𝛿
3
1
𝑔
2
(3.3)
THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF ECONOMY AND ADMINISTRATION: PROBLEMS AND PERSPECTIVES
Baku Engineering University
308
26-27 October 2018, Baku, Azerbaijan
(3.3) eyniliyində verilmiş
𝑔
1
və
𝑔
2
müvafiq olaraq dövlət büdcəsinin kapital və cari xərclərinin
məbləğləridir.
𝛿
2
və
𝛿
3
əvvəlki bölmədə aparılmış qiymətləndirmələrdə
𝛿
2
= 0.10, 𝛿
3
= 0.30 kimi
əldə olunmuşdur.
Beləliklə, müəyyən olundu ki, Azərbaycanda dövlət büdcəsinin kapital və cari xərclərinin
iqtisadi artıma maksimum təsir etməsi üçün kapital xərclərinin büdcə xərclərindəki payı 24.8%, cari
xərclərin payı 75.2% olmalıdır.
4. Nəticə
Beləliklə empirik təhlil göstərdi ki, 2005Q1-2017Q3 dövrü üçün Azərbaycanda ümumi buraxılış
funksiyasının dövlət büdcəsinin kapital xərclərinə nəzərən marjinal dəyəri (birinci tərtib törəməsi) bu
funksiyanın dövlət büdcəsinin cari xərclərinə nəzərən marjinal dəyərindən kiçik olmuşdur (𝑓
𝑔
1
< 𝑓
𝑔
2
).
Lakin müəyyən edildiyi kimi dövlət büdcəsinin kapital xərcləri o vaxt məhsuldar sayıla bilər ki,
𝑓
𝑔
1
> 𝑓
𝑔
2
olsun. Başqa sözlə, dayanıqlı iqtisadi artımın dövlət büdcəsinin kapital xərclərinin payına
nəzərən birinci tərtib törəməsi (
𝜇
𝜔
1
) o vaxt müsbət ola bilər ki,
𝑓
𝑔
1
> 𝑓
𝑔
2
şərti ödənilsin. Tədqiqatın
nəticəsi isə göstərdi ki, əksinə 2017-ci ilin 3-cü rübündə ümumi buraxılış funksiyasının dövlət
büdcəsinin kapital xərclərinə nəzərən birinci tərtib törəməsi, dövlət büdcəsinin car xərclərinə nəzərən
birinci tərtib törəməsindən kiçikdir (
𝑓
𝑔
1
< 𝑓
𝑔
2
). Bu isə o deməkdir ki, büdcənin kapital xərcləri
məhsuldar olmamışdır. Onun payının daha da yüksəldilməsi ölkənin dayanıqlı iqtisadi artımının
dəyişiminə müsbət təsir etməyəcəkdir. Biz bu təhlili 2018-ci il üçün genişləndirə bilərik. Beləki, 2018-
ci ildə dövlət büdcəsinin xərclərinin 20905.7 mln. manat olması proqnozlaşdırılır [15, s. 22]. Deməli
əgər dövlət bu xərclərin 5184.6 mln. manatını kapital yönümlü, 15721.1 mln. manatını isə cari
xərclərə yönəltsə onda büdcə vəsaitinin bu cür xərclənməsi iqtisadi artıma maksimum artırıcı təsir
göstərəcəkdir. Dövlət büdcəsinin səmərəliliyinin təhlili nəticəsində müəyyən edildi ki, Azərbaycanda
dövlət büdcəsinin kapital və cari xərclərinin iqtisadi artıma maksimum təsir etməsi üçün kapital
xərclərinin büdcə xərclərindəki payı 24.8%, cari xərclərin payı 75.2% olmalıdır.
Dostları ilə paylaş: |