Fizika, onun təbiət və texniki elmlərlə əlaqəsi

Difraksiya qəfəsi. 
 
Sadə birölçülü difraksiya qəfəsi,eyni enə malik olan və qeyri – şəffaf aralıqla ayrılan,bir 
– birinə paralel N çoxsaylı yarıqlar sistemdən ibarətdir.Şəkil 4 – də yalnız iki qonşu BC və 
DE yarıqları göstərilmişdir.Yarıqların eni b,aralığın eni isə a işarə edilimişdir.d = a + b 
kəmiyyətinə difraksiya qəfəs sabiti deyilir. 
Qəfəs səthinə normal istiqamətdə düşən,müstəvi monoxromatik  
dalğanın difraksiyasına baxaq.Yarığın bütün nöqtələrindəki rəqs, 
bu nöqtələr eyni dalğa səthində olduqlarına görə,eyni faza ilə baş 
 verir. 
BC və DE yarıqlarının B və D,C və E nöqtələri oxşar olduğundan, 

 optik yollar fərqi: 

= 

sin
d
DK 
 , 
və                                               






/
sin
2
/
2
0
d



       (14) 
 

     Əsas maksimumluq şərtindən 
0


= 
n

2

 və  (14) düsturundan,əsas 
maksimumlar üçün aşağıdakı şərt alınır: 
 


n
d


sin
,   (15) 
burada n = 0,1,2,.... - əsas maksimumun(nömrəsidir)sırasıdır.Əsas minimumluq 
şərti: 
2
)
1
2
(
sin





m
b
 
mütənasibliyi ilə ifadə olunur:  


m
b


sin
    (16) 
 
   
 
27. D FRAKS YA Q F S . 
 
шыьын  дальа  нязяриййясинин  тясдигиндя  Йунгун  ики  йарыгдан  интерференсийа 
тяърцбяляри вя О.Френелин (1788-1827) дальа нязяриййяси ясасында С.Пуассонун тяклифи 
иля Ф.Арагонун щяйата кечирдийи гейри-шяффаф дискдян дифраксийа тяърцбяси щялледиъи рол 
ойнамышдыр.Френел нязяриййясиня эюря нюгтяви мянбядян йайылан иышг гейри-шяффаф диск 
цзяриня дцшдцкдя дифраксийа нятиъясиндя кюлэя мяркязиндя эцъляндириъи интерференсийа 
щесабына ишыглы «лякя» алынмалы иди! Бу ися аьлабатмаз эюрцнцрдц. Арагонун тяърцбяси 
мящз нязяриййядян алынан нятиъяни тясдиглямишди. 
Биръинс  мцщитдя  ишыг  дцз  хятт  бойунъа  йайылыр.  Гейри-биръинсликляр  (кичик  манея, 
дешик,  йарыг  вя  с.)  олан  мцщитдя  (гейри-биръинс  мцщитдя)  ишыьын  дцзхятли  йайылмасы 
позулур. Гейри-биръинс мцщитдя дальа йайыларкян раст эялдийи манеяни ашараг щяндяси 
кюлэя  областына  дахил  олур  вя  дифраксийа  щадисяси  баш  верир.  Яэяр  манеянин  (дешик, 
йарыг  вя  с.)  юлчцсц  дальа  узунлуьу   
  тяртибиндя  оларса,  дифраксийа  щадисяси  юзцнц 
даща  бариз  бцрузя  верир.  Йарыьын  юлчцсц  бюйцк  олдугда  (

 
)  дальа  дифраксийасы 
щисс  олунмур.  Сяс  дальалары  (
m
1


)  гапы  вя  пянъярядян  кечдикдя  дифраксийа  етдийи 
щалда ишыг дальаларынын (
sm
5
10



) дифраксийасы цчцн манеянин юлчцсц олдугъа кичик 
олмалыдыр. Дифраксийа щадисяляри Щцйденс-Френел принсипи ясасында изащ олунур: дальа 
сятщинин,  йахуд  дальа  ъябщясинин  щяр  бир  нюгтяси  елементар  (икинъи)  кощерент  дальа 
мянбяйидир. 

Фярз  едяк,  мцстяви  монохроматик  дальа  гейри-шяффаф  манея  цзяриндя  ачылмыш  вя 
ени БС=
a
 олан йарыг цзяриня нормал дцшцр (шякил 1). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 Йарыгда  ачылмыш  дальа  ъябщясинин  щяр  бир  нюгтяси  йарыг  архасында  бцтцн 
истигамятлярдя  йайылан  икинъи  дальалар  мяркязидир. 

  буъаьы  алтында  дифраксийа етмиш 
шцалар линза кюмяйиля екранын 
M
 нюгтясиндя топланыр вя интерференсийа едирляр. 
0


 
олдугда  бцтцн  дальалар 
0
M
  нюгтясиня  ейни  фазада  эялир  вя  бир-бирини  эцъляндирирляр; 
екранда  ишыглы  золаг  -  мяркязи  максимум  мцшащидя  олунур. 
0


  олдугда  шцаларын 
оптик  йоллар  фяргиндян  (

aSin
DC



)  асылы  олараг  мяркязи  максимумун  щяр  ики 
тяряфиндя  бир-бирини  явяз  едян  вя  бир-бириня  паралел,  симметрик  гаранлыг  вя  ишыглы 
золаглар йерляшяъякдир. Дифраксийа буъаьы (

) артдыгъа ишыглы золагларын ишыглылыьы азалыр 
(шякил1 2). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Не у дает ся от образит ь рису нок . Возможно, рису нок  поврежден или недост ат очно памят и для его от к рыт ия. Перезагру зит е к омпьют ер, а зат ем снова от к ройт е файл. Если вмест о 
рису нк а все ещ е от ображает ся к расный к рест ик , попробу йт е у далит ь рису нок  и вст авит ь его заново.
 

 
 
 
 
 
 
Дифраксийа максимуму шярти 
2
)
1
2
(
sin





k
a
                      (1), 
минимуму шярти ися  



k
k
a



2
2
sin
                       (2) 
кими йазылыр; 





,
2
,
1
,
0
k
 олуб максимумун тяртиби адланыр. 
Дифраксийаны мцшащидя етмяйин ян мараглы цсулларындан бири дифраксийа гяфясиндян 
истифадя  етмякля  щяйата  кечирилир.  Дифраксийа  гяфяси  бир-бириндян  гейри-шяффаф 
аралыгларла  айрылмыш,  паралел  вя ишыьа  шяффаф  дар  йарыглардан  ибарят  гурьудур.  Адятян 
дифраксийа  гяфяси  шцшя  цзяриня  алмаз  васитясиля  чоз  назик  паралел  хятляр  чякилмякля 
щазырланыр. Штрихлярарасы бошлуг йарыг ролуну ойнайыр. Мцасир дюврдя 1 см-дя 10 000 
штрихя малик дифраксийа гяфясляри щазырланыр. Дифраксийа гяфясинин характеристикасы гяфяс 
сабитидир (
d
): 
d=a+b               (3) 
a
 - йарыьын ени; 
b
 - йарыгларарсы мясафядир. 
Дифраксийа гяфясиндя (шякил 2) интерференсийанын максимум шярти  


k
d

 sin
              (4) 
олар. 
(4)-дян 

-ны тяйин етсяк, 
k
d


sin


            (5) 
олар. (5) дцстуру дифраксийа гяфясиля дальа узунлуьуну тяйин етдикдя ясас щесаблама 
дцстурудур. 
 
 
RENTGEN ŞÜALANMASI VƏ ONUN TƏBİƏTİ 

Fotoeffekt  hadisəsi  işıq  fotonlarının  öz  enerjisini  elektronlara  verməsini  inandırıcı 
şəkildə sübut edir: 
2
2


m
A
h


                   (1) 
Bəs əks proses mümkündürmü? Başqa sözlə hərəkət edən elektronun enerjisinin bir 
hissəsini,  yaxud  hamısını  fotona  çevirmək  olarmı?  Əks  fotoeffekt  hadisəsi  nəinki 
mümkündür,  onun  varlığı  hələ  Plank  və  Eynşteynin  nəzəri  işlərinə  qədər  təcrübi  olaraq 
aşkar edilmişdir. 
1895-ci  ildə  V.Rentgen  özünün  apardığı  klassik  təcrübədə  sürətli  elektronların 
maddə ilə toqquşması zamanı təbiəti məlum olmayan nüfuzedici şüalanmanın yarandığını 
müəyyən  etmişdi.  Bu  şüalar  sonralar  Rentgen  şüaları  adlanmışdı.  Tezliklə  Rentgen 
şüalarının  hətta  maqnit  və  elektrik  sahələrində  düzxətli  yayıldığı,  qeyri-şəffaf 
maddələrdən  asanlıqla  keçdiyi,  fotoqrafiya  lövhələrini  qaralda  bilməsi  və  s.  kimi 
xassələri  aşkar  olundu.  İlkin  elektronların  sürəti  böyük  olduqca  yaranan  Rentgen 
şüalanması daha çox nüfuzedicidir və elektronların sayı çox olduqca daha intensivdir. 
Rentgen  şüalarının  kəşfindən  sonra  onların  elektromaqnit  dalğaları  olması  fərz 
edilirdi.  EM  nəzəriyyəyə  görə  təcillə  hərəkət  edən  yüklü  zərrəcik,  yaxud  elektrik  yükü 
elektromaqnit  dalğası  şüalandırmalıdır;  sürətləndirilmiş  elektron  isə  toqquşma  zamanı 
birdən dayanarkən mənfi təcil alacaqdır. 
Məhz  mənfi  təcil  hesabına,  elektronlar  hədəfdə  tormozlanarkən,  klassik  EM 
nəzəriyyəyə  görə,  Rentgen  şüalanması  yaranır.  Rentgen  şüalanmasının  iki  növünü 
fərqləndirirlər. 1) tormozlanma, 2) xarakteristik şüalanma. 
Tormozlanma  şüalanması  sürətli  elektronun  kəskin  tormozlanması  zamanı  onların 
itirdiyi enerji hesabına yaranır və spektrı bütövdür; bu spektr qısa dalğa tərəfindən aydın 
λ
min
 sərhədinə malikdir. Duant və Xant müəyyən etmişlər ki, λ
min
 sürətləndirici potensial 
ilə tərs mütənasibdir: 
U
6
min
10
24
,
1




                 (2) 
Rentgen  borusunda  gərginliyin  müəyyən  qiymətində  bütöv  spektr  fonunda  anod 
materialı  üçün  xarakterik  olan  ayrı-ayrı  intensiv  xətlər  əmələ  gəlir.  Bu  cür  spektr  xətti, 
şüalanma  isə  xarakteristik  şüalanma  adlanır.  Xarakteristik  şüalanma  atom  nüvəyə  yaxın 
daxili elektronlardan birini qopardıqda, yaxud həyəcanlandırmaq üçün kifayət edən enerji 
porsiyası udduqda mümkündür. 

Rentgen  şüalarının  dalğa  təbiətinə  malik  olması  1906-cı  ildə  Barkl  tərəfindən 
təcrübi olaraq bu şüaların polyarizasiyası göstərildikdən sonra qəbul olundu. 
 
 
 
RENTGEN ŞÜALARININ DİFRAKSİYASI 
1912-ci ildə alman alimi Laue təcrübi olaraq göstərmişdir ki, Rentgen şüaları kristal 
cisimlər  üzərində  düşdükdə  difraksiya  edir.  Laue  bu  təcrübəni  qoyarkən  belə  bir 
fərziyyədən  çıxış  edirdi  ki,  əgər  atomlar  kristalda  müntəzəm  olaraq  (periodik) 
yerləşmişlərsə,  onda  bu  kristallar  atomlararası  məsafə  tərtibində  (10
-10
  m)  dalğa 
uzunluğuna malik çox qısa dalğalar üçün difraksiya qəfəsi rolunu oynaya bilər. O vaxtlar 
fiziklərin  əksəriyyəti  maddənin  kristal  quruluşu  barədə  yuxarıdakı  nəzəriyyəni  qəbul 
etsələr  də  bu  nəzəriyyə  təcrübi  olaraq  təsdiq  edilməmişdi.  Məhz  Laue  kristalda  səpilən 
rentgen  şüalarının  xarakterik  maksimium  və  minimuma  malik  difraksiya  mənzərəsi 
verdiyini  və  beləliklə  həm  bu  şüaların  həm  elektromaqnit  təbiətli  olmasını,  həm  də 
kristallarda  atomların  müntəzəm  olaraq  yerləşdiyini  təsdiq  etdi.  Müasir  dövrdə  pentgen 
şüalarının  dalğa  uzunluğu  0,0110  nm  diapazonda  olan  elektromaqnit  dalğası  olması 
sübut edilmişdir. 
Şəkil 1-də bir-birilə qonşu  kristalloqrafik atom  müstəviləri (qırıq-qırıq xətlə)  və bu 
müstəvidə yerləçən atomlar (nöqtələrlə) göstərilmişdir. Əgər I şüa yolunun uzunluğu tam 
dalğa  uzunluğu  qədər  II  şüanın  yolundan  böyükdürsə,  onda  gücləndirici  interferensiya 
baş verir. Bu iki şüa arasında yollar fərqi 2dsin

-dır. Deməli maksimumlar 
mλ=2dsin

 (m=1, 2, 3...) 
şərtində  müşahidə  olunur.  Bu  şərt  Vulf-Breqq  şərti  adlanır.  Əgər  maksimuma  uyğun 

 
bucağı  məlumdursa,  onda  atomlararası  d  məsafəsini  təyin  etmək  olar  (rentgen  quruluş 
analizi).  Digər  tərəfdən  məlum  kristaldan  difraksiyaya  görə  R-şüanın  dalğa  uzunluğunu 
təyin  etmək  olar  (rentgen  spektroskopiya).  Rentgen  quruluş  analiz  üsulu  ilə  DNT  və 
RNT-nin strukturu aşkar olunmuşdur. 
 
 
28.İşığın polyarizasiyası 
A. Təbii və polyarlaşmış işıq. Malyus qanunu.  

İşıq dalğasında elektrik və maqnit sahə intensivlikləri vektoru kəsilməz, surətli (
hs
14
10
~

) rəqslər edir.  
Təcrübələr göstərir ki, işığın gözə və digər qəbuledicilərə təsiri E vektorunun rəqsləri 
ilə  
bağlıdır; buna görə də onu  işıq vektoru adlandırırlar. Müstəvi     dalğa üçü yaza 
bilərik . 
)
(
cos
)
(
cos










t
E
r
t
E
E
m
m
  (1) 

 - faza sürəti, 

 və 

 xətti və dövrü tezlikdir.  
Müəyyən tezliyə malik işıq monoxromatik işıq adlanır. Təbiətdə tam monoxromatik 
işıq yoxdur.  
Real mənbənin işığı – onu təşkil edən atomların şüalanmalarının birgə təsirinin 
nəticəsidir və  
hər bura sərbəst olaraq çox kiçik zaman müddətində (
san
8
10



 ) şüalanır. Praktikada 
işıq o zaman  
monoxromatik hesab olunur ki, onu xarakterizə edən  


 intervalı kiçik olsun.   
Hər bir şüalanma aktında atom E vektoru müəyyən müstəvidə rəqs edən dalğa buraxır. 
Əgər işıq  
vektorunun rəqsləri şüadan keçən bir müstəvidə baş verərsə, işıq müstəvi polyarlaşmış 
müstəvi  
adlanır. (şəkil 1)  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
E
vektorunun Q müstəvisində rəqsləri yeganə yy istiqaməti ilə xarakterizə 
olunur.  
Təbii işıq polyarlaşmamış işıqdır; bu işıq ayrı – ayrı atomlar çoxluğunun şüalandırdığı 
işıq  
dalğalarının toplusu olur E və H vektorlarının şüaya perpendikulyar bütün 
istiqamətlərdə  
rəqsləri ilə xarakterizə olunur. Təbii işıqda E – nin rəqslərinin baş verə biləcəyi bütün  
istiqamətlər eyni  
Əgər E vektorunun rəqslərinin üstün olduğu istiqamət varsa, bu cür işıq cismən 
polyarlaşmış işıq  


E
 
y 
y 
H
 
Q 
Şəkil 1 

adlanır. Şəkil 2 – də şüaya  olan müstəvidə E – nin rəqslərinin mümkün halları 
göstərilmişdir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                     a) təbii işıq           b) müstəvi polyarlaşmış işıq         c) qismən 
polyarlaşmış işıq. 
 
Şəkil 2 
 
İşığın polyarlaşması işığın dəstəsindən müəyyən istiqamətli rəqsləri 
seçməkdən ibarətdir.      
Məqsədlə xüsusi qurğulardan – polyarizatordan istifadə olunur. Polyarizator E 
vektor toplananın   
(yalnız müəyyən müstəvidə - polyarizator müstəvisində olan ) buraxır. Əkər 
təbii işığın intensivliyi I 
təbii 
polyarlaşmış işığın intensivliyi I olsa, onlar arasında aşağıdakı münasibət var. 
tebii
I
I
2
1

 
 
 
İnsan gözü təbii və polyarlaşmış işığı fərqləndirə bilmir. Əgər polyarizator 
polyarlaşmış işığı analiz etmək  
üçün istifadə olunursa, , bu halda O analizator adlanır. Əgər analizatora 
qismən işıq düşürsə, onda  
analizatorun şüa ətrafında fırlanması keçən işığın intensivliyinin 
maksimumdan ( 

, yy) minimuma ( xx  
istiqaməti ) qədər dəyişməsi ilə müşayiət  olunur. 
Əgər analizatora polyarlaşmış işıq düşürsə, onda  
                   

cos
0
E
E 
     
(1) toplananı analizatordan keçərək 
E


 vektoru 
rəqslərinin baş verdiyi müstəvi ilə ( pp)  analizator müstəvisi arasında bucaqdır. 
İşığın intensivliyi 
2
~ E
I
 olduğundan (1) nəzərə almaqla  

2
0
cos
I
I 
    (2)  
alınar. I – analizatordan çıxan işığın intensivliyi , I
o
 – düşən işığın 
intensivliyidir. (2) düsturu malyus düsturu  adlanır.  
Analizatoru şüa ətrafında fırlanmaqla onun elə vəziyyətini tapmaq olar ki, bu 
halda işıq ondan keçmir ( intensivliyi sıfıra bərabərdir.).  Fərq işığın tam 
y 
y 
y 
x 
x 
y 
x 

polyarlaşmış olmasını təsdiq edən etibarlı üsuldur. Əgər intensivliyi I
təbii
 olan təbii 
işıq ardıcıl olaraq polyarizator və analizatordan keçirsə, onda çıxan dəstənin 
intensivliyi  

2
cos
2
1
tebii
I
I 
    (3) olar. 
α= 0 olduqda ( polyarizator və analizatorun müstəviləri paraleldir) I 
intensivliyi maksimal olur və  
tebii
I
2
1
     bərabərdir. “ Çarpazlaşmış “ polyarizator və 
analizator (
2



 ) işığı tamamilə buraxmır.   
 
  
 
İşığın polyarlaşma üsulları.  
 
Təbii işıq iki dielektrik mühitlərin sərhədinə düşdükdə qayıdan (əksolan)  və 
sınan şüalar qismən  
polyarlaşmış olur. Əgər düşmə bucağı (i) 
n
tgi 
     (
A
n
n
n
2

)   (1)  
Şərtini ödəyirsə, onda qayıdan şüa düşmə 
müstəvisinə 

olan müstəvidə tam polyarlaşır. 
Qismən polyarlaşmış sınan şüada isə düşmə 
müstəvisinə paralel olan müstəvidə rəqslər 
üstünlük təşkil edir.  
(1) münasibəti Bruster qanunu, i
b
   - bucağı 
isə tam polyarlaşma bucağı olur bruster 
bucağı adlanır.  
         Qayıdan şüanın polyarlaşması effekti kosmosdan dəniz səthi üzərində neft 
təbəqəsini aşkar etmək üçün istifadə olunur.  
         Optik anizotrop mühitdən keçdikdə işığın polyarlaşması böyük praktik 
əhəmiyyətə malikdir. Optik anizotropluq dedikdə mühitin optik xassələrinin 
istiqamətdən asılılığı nəzərdə tutulur. Şəffaf kristalların çoxu ( island şpatı, 
turmalin, kvars və s. ) optik analizatordur. 
Bu cür mühitlərdə işıq sürəti və deməli 
sındırma əmsalı müxtəlif istiqamətlərdə eyni 
olmadığından , onlarda qoşa şüasınma 
hadisəsi baş verir: İşıq şüası iki şüaya 
ayrılmış olur. Sınan şüalardan birinin (O şüası ) istiqaməti sınma qanunlarına 
uyğundur. Bu şüa adi şüa adlanır.  
        e şüasının istiqaməti məlum sınma qanunlarına uyğun gəlmir və bu şüa qeyri 
– adi şüa adlanır. e – şüası üçün sındırma əmsalı kristalda istiqamətdən asılı olduğu 
halda (n
e
 ), 0 – şüası üçün  n
0
 asılı deyil. 0 və e şüalarının sürətlərinin üst – üstə 
düşdüyü istiqamət kristalın optik oxu adlanır, bu ox boyunca şüanın ayrılması baş 
vermir. n
o
 > n
e
 olduqda kristal mənfi, n
o
< n
e
 olduqda isə müsbət kristal adlanır.  
i
b 
i
b 
n
1 
n
2 
90
0 
. 
. 
. 
. 
. 
. 
. 
. 
e 
o 
. 
. 

         Polyarlaşma müstəvisinin fırlanma istiqamətindən asılı olaraq optik aktiv 
maddələr sağa və sola fırladan olmaqla iki yerə ayrılır. Şüaya qarşı baxdıqda sağa 
fırladan maddələrdə polyarlaşma müstəvisi saat əqrəbi istiqamətində, sola 
fırladanlarda isə saat əqrəbinin hərəkətinin əksi istiqamətdə dönəcəkdir. Beləliklə, 
şüanın yayılma istiqaməti və fırlanma istiqaməti sağa fırladan maddələrdə sol vint, 
sola fırladan maddələrdə isə sağ vint sistemi əmələ gətirir. Fırlanma istiqaməti ( 
şüaya nisbətən ) optik p aktiv mühitdə şanın istiqamətindən asılı deyil, buna görə 
də məsələn kvars kristalının antik oxu boyunca ondan keçmiş şüanın, güzgü ilə əks 
etdirib, onu yenidən kristaldan əks istiqamətə köçürməyə məcbur etsək onda 
polyarlaşma müstəvisinin ilkin vəziyyəti bərpa olunacaqdır.  
       Polyarlaşma müstəvisinin fırlanmasını izah etmək üçün  Frenel optik aktiv 
mühitlərdə çevrə boyunca sağa və sola polyarlaşmış işığın  eyni sürətlə 
yayılmaması fərziyyəsini irəli sürür.   
          Hər iki şüa (o və e) qarşılıqlı perpendikulyar müstəvilərdə 
polyarlaşmış olur. Əəgr kristal udmursa, onun intensivliyi bu iki şüa arsında 
bərabər bölünmüş olur.  
İkiqat (qoşa) sındıran kristallar o – və e – şüalarını müxtəlif cür udurlar. Bu 
hadisə dixroizm adlanır (kristallar – dixroik). Bu kristallar işıq polyarizatorları 
kimi istifadə oluna bilərlər (məsələn turmalin). Geniş yayılmış və ucuz təbəqəli 
polyarizatorların (polyaroid) təsiri herapatit maddəsinin dixroizminə əsaslanmışdır 
və artıq 0,1 mm qalınlığında həmin təbəqə o – şüanı tam udur.  
Yüksək keyfiyyətli polyarizator Nikol prizmasıdır. Nikolun iş prinsipi 
island şpatında qoşasındırma hadisəsinə əsaslanır. Bütöv kristaldan prizma kəsilir, 
o iki yerə bölünür və sındırma əmsalı n
0

e
 olan kanad abalzamı ilə yenidən bir 
– birinə yapışdırılır. Oxunası yapışma yerinə tam qayıtma bucağından böyük bucaq 
altında düşdükcə tam qayıtmaya məruz qalır və prizmadan kənara çıxır. e – şüası 
kristaldan keçir və müstəvi polyarlaşmış işıq kimi istifadə olunur.  
 
Polyarlaşma mikroskopu  
Carpazlaşdırılmış polyarizator və analizator işığı buraxmır. Lakin əgər 
onlar arasında optik aktiv maddə qoyulsa, 
müşahidə zonası işıqlanır. Bu onunla izah 
olunur ki, bu cür maddədə işıq qoşa şüa 
sınmaya məruz qalır ( o və e şüaları) və bu 
maddə daxilində həmin şüalar Arasinda optik 
yollar fərqi yaranır. Analizator iki şüadan eyni 
istiqamətli rəqsləri seçir. Analizatoru keçən sərbəst koherent olan bu rəqslər bir – 
birini yollar fərqindən asılı olaraq gücləndirərək, yaxud zəiflədərək interferensiya 
edirlər. Ağ işıaqa müşahidə apardıqda görmə zonası rəngli olacaq, belə ki, yollar 
fərqi işıq dalğasının uzunluğundan asılıdır. Bu hadisə optik anizotrop mühitləri 
tətqiq etmək üçün istifadə olunan polyarlaşma mikroskopunun işinin əsasında 
durur. Bu mikroskop digər metodlarla müşahidəsi çətin olan obyektləri (məsələn 
xromosomları, hüceyrə bölünməsi prosesini) müşahidə etməyə imkan verir.  
Maye kristal adlanan maddələr güclü optik anizotropiyaya malikdirlər. Bu 
maddələrdə mütəhərriklik və elastiklik hissəciklərin nizamlı yerləşməsi ilə 
e 
o 

çulğaşır. Maye kristalların qoşa şüa sındırması  və dixorizmi son, zəncir formalı 
uzunsov molekulların nizamlı düzülüşü ilə şərtlənir. Uzununa istiqamətdə 
yerləşmiş dəyişən bu molekullar düzülüşü molekulyar qarşılıqlı təsir hesabın 
saxlayırlar. Maye kristal quruluşu (struktur) təbiətdə geniş yayılmışdır: onlar 
hüceyrə membranının elastik əsasını, əzələ liflərini, birləşdirici toxumaların, 
xromosom və mitoxondrilərin və s. əsasını təşkil edirlər. Bu kristallar qoşa şüa 
sınma xassəsinə malik olduqlarından polyarlaşma mikroskopunda tədqiq oluna 
bilər.  
Maye kristallar halı mayedən öz optik, elektrik və s. xassələri ilə fərqlənir. 
Bu kristalların molekulyar quruluşu olduqca zəif xarici təsirlərə həssasdır 
(temperatur dəyişməsi, maqnit və elektrik sahələrinə və s.). Bioloqlar maye 
kristalların öyrənilməsinə böyük maraq göstərirlər. Belə ki, onlarla canlı 
orqanizmin mühüm funksiyaları əsaslanır: qavrama, hərəkət, çoxalma, sintez, 
enerji mübadiləsi.