38
ehtiyacı
vardır,
çünki zaman keçdikcə
belə
yanlıĢ terminlər dərin kök
salır,
sonra onu dəyiĢmək çətinləĢir. Necə ki, son iki əsrdə iki ayrı-ayrı dövlə-
tin tərkibində olub
,
ikiyə bölünmüĢ həm Güney
,
həm də Quzey Azərbay-
canın
daxilində
yaranmıĢ siyasi-inzibati bölgələrə
aid bir-birini təkrar
edən
və indi dəyiĢdirilməsi çətinləĢən terminologiya yaranmıĢdır.
79
Azərbay-
canın qədim etnik
coğrafiyası
bugünkü siyasi və inzibati bölgülərdən
fərqli olaraq 9 coğrafi cəhət üzrə belə bölünür:
YanlıĢ
advermə cəhət bildirən digər terminlərdə də görünür.
Lakin
coğrafi terminologiyada dolaĢıqlıq yaranmasın deyə,
Ġslamaqədərki azər
türklərinin
etnik
demoqrafiyasını əks etdirən bu bölgüdən
yalnız müəyyən
məqamlarda istifadə edəcəyik.
Belə terminoloji dolaĢıqlığı
aradan
qaldır-
maq tarixi-coğrafiya ilə məĢğul olan alimlərin iĢidir, ancaq mövzumuzla
bağlı yeri gəldikcə, müəyyən ekskurslar etmək lazım gəlir.
80
Adətən,
yeni dövlətlər
yarananda iki
dövlət arasındakı sınır
daha çox
təbii coğrafi obyektlərlə sınırlanır, çaylar və ya böyük dağ silsilələri belə
sərhəd bölgələrə düĢür. Siyasi-inzibati
qurumlar dəyiĢdikcə ölkə
və bölgə
adlarının coğrafi tutumu da dəyiĢir,
lakin toponimin məna tutumuna bəzən
landĢaft dəyiĢmələri də təsir
edir.
Geoloji dəyiĢmələrin coğrafi durumda
buraxdığı
izi əks
etdirən dildəki deyim, tarixi bəlgələr qiymətli qaynaqdır.
79
Məsələn, təkcə
Qərbi Azərbaycan adı üç müxtəlif ərazinin adını bildirir: rəsmi
olaraq, güneydə Urmu gölünün batı yaxaları, quzeydə Gədəbəy-Qazax bölgələri, hətta
tarixən Ġrəvan mahalı deyilən indiki Ermənistan da son
illər
Qərbi
Azərbaycan
adlanır.
80
Tarixi-coğrafi baxımdan yuxarıda verdiyimiz cəhət bölgülərinin əhatə etdiyi bölgələri
sıralayıb, əhatə etdiyi əraziləri belə göstərmək olar:
M -
Mərkəzi Azərbaycan (b-2)
Urmu
gölü hövzəsini təĢkil edir, Van-Urmu arası ilə üzü aĢağı uzanan keçmiĢ Qut dağları ilə
ortadan bölünür. Burada Qaradağ, Mərənd, Xoy, Maku, Hakkari, Ərbil, Təbriz, Urmu,
Marağa bölgələri vardır;
Q - Quzey Azərbaycan (a-2) Qax, Zaqatala, Balakən, Borçalı,
Axıska, Ġrəvan, Ġqdır, Naxçıvan, Zəngəzur, Dağlıq Qarabağ, Yevlax, Tovuz-Qazax böl-
gələrini əhatə edir, Böyük və Kiçik Qafqaz sıradağları ölkənin içərilərinə doğru uzanır;
Dostları ilə paylaş: