Çağdaş Azərbaycan nəsri

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

olmadı ğı  kimi, bulaqlardan axan da su deyil... 

Təbiətlə üzə duranlar, təbiətlə istədiyi təki rəftar 

edənlər bu hissləri yaşamazlar.   

 

*** 

 

Yaylaq həyatı  haqqı ndakı  söhbətimə 

qayı dı ram.1950-ci illərə qədər yaylaqda heç nə 

dəyişməmişdi, üç min il bundan qabaq neceydisə 

eləydi. Minilliklər boyu quzular əmiş zamanı  anası na 

tərəf nece qaçı rdı sa indi də elə qaçı rdı ... Xalq 

arası nda buna “sərdən sürmək” də deyilir. Sərdən 

sürmək beş yüz quzunun hamı sı nı n öz anası nı  

tapmağı dı . Bu boyda səsin içində anası nı  

tapmayanlar çox olur, Sərdənçi ananı  balaya 

qovuşdurana deyirlər. Quzular da qoyunlar da 

Sərdənçiyə öyrəşdiyindən bir-birini bulmayanda onun 

yanı ndan ayrı lmı rlar; Sərdənçi onları n hamı sı nı  

bir-birinə qovuşdurur, bununla da ətrafa səssizlik çö-

kür, yaylağa çökən bu səssizlik də böyük 

qovuşmanı n, -tapı şmanı n yaratdı ğı  mərhəmət, 

dinclik duyğusundan, yağı şı n yağı b kəsdiyi kimi 

təbiət hadisəsindən başqa bir şey deyil.  

Ustadlar deyər: Qoyunu nece sağı rsan sağ, 

balası na süd saxlayacaq. Çobanlar bir-birinə bunu 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

da deyərlər: Səhərdən deyirdin başı m ağrı yı r, 

sərdənə çı x, ağrı n kəssin... 

Sərdəndən sonra dələmə tutmaq vaxtı  gəlib 

ç

atı r. Qoyun sağı ldı qca südü süzüb palı d çəlləklərə 

doldururlar. Bu işi də ən çox Sərdənçi görür. 

Ç

obanları n özünün hazı rladı ğı  dələmə mayası  olur: 

dəqiq yadı mda qalmayı b, qoyunun öz qursağı yla 

hansı  turşunusa qatı b düzəldirdilər, bununla da  

çəlləkdəki südü mayalayı b uyuyşmağa (məktubda 

“üyüşməyə” yazı lmı şdı ) qoyurlar...  

Min-min illər qabaq bərə, bərəçi nə demək idisə 

indi də o demək idi. Sağı n növləri; oyşar, çı rtma 

sağı m, təkməmə sağı m indi də vardı . Dələməni indi 

də,yəni üç min ildən sonra da palı d çəlləkdə ağ 

yapı ncı ya büküb “qı mqı nı ”yla yatı rdı rdı lı r ki, 

uyuşsun: 

   

 

Qum kimi quyrul, yat, 

   

 

Saman kimi soyrul, yat. 

   

 

Al, südüm sənin olsun 

   

 

Yat yuxun dərin olsun. 

   

 

Sayaçı  gəlib saya gəlib, 

   

 

Yel babası  paya gəlib, 

   

 

Sən də gəl... Sən də gəl! 

 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

Sayaçı  da elə bu vaxt gəlib çı xı r, elə gendən-

genə öz oyununu oynamağa, -zarafata başlayı r. 

-Gəl, dələmə ye, -deyirlər. 

Sayaçı :  

  -Yemirəm, -deyir, -sizin bərəkətin üstünnən ac 

gedəcəm. 

  -Niyə ac gedəcəksən? -deyir, çobanlar. Bilirlər 

ki, Sayaçı  zarafat eləyir. 

-Heç nə bişirməmisiz, -deyir Sayaçı . 

-Gəl bəri, tərslik eləmə. Gəl dələmə ye. 

Sayaçı  deyir: 

-Dələməniz yatı b axı ! 

-Yatı b, səksəndir oyansı n. 

Sayaçı  dələmənin başı na dolana-dolana 

oxuyur: 

-Kim yatmı ş, kim oyaq? - Sonra dönüb 

Sərdənçiyə baxı r.- 

Yox kim yatı rdı b o da oyatsı n, -deyir. 

Sərdənçi  dələməni  kəsib  bir  qab  da  Sayaçıya 

verir...Sayaçı da dələməni yeyib sayaçı gözəlləməsi deyir. 

 

   

 

Nənəm a səkil qoyun, 

   

 

Belində kəkil qoyun. 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

   

 

Ayağımı daş apardı, 

   

 

Arxaca çəkil qoyun. 

   

 

 

   

 

Nənəm qoyunun qarası, 

   

 

Polad qırxılıq parası.. 

   

 

Qış öyü bulaması, 

   

 

Yaz öyü dələməsi... 

 

*** 

 

Deyərlər: Dölün bir başı, bir ayağı, ortada sərkər qo-

yunun özüdü.   

Deyərlər: 

Canavarlar 

çobanını 

tanıyar. 

Usta 

çobanlara yaxın düşməzlər... 

Deyərlər:  Bütün  qorxuları  qoyunlar  qabaqcadan 

xəbər verir.Usta çoban lazımdı bunu bilsin.  

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

Belə  deyirlər  ki,  sürüyə  oğru  gələn  kimi  qoyunlar 

öksürürlər:  Buna  görə  də    çobanlar  arasında  “oğru 

öskürəyi”  deyilən  ifadə  var  (Bu  haqda  artıq  yazmışıq). 

Bunu bilən çoban gecənin qaranlığında səs eləyir ki, Oğru 

qardaş,  gəldiyini  kəlin  qoyun  bildirdi,  “get,  ay  batannan 

sonra gəl” 

Sürünün içindən su dolu qab keçirməzlər.   

Deyirlər,  bilicilər  həmişə  sərkər  çobanlardan 

çəkinərmiş. 

Bir  biliciyə  deyirlər,  loğman  qardaş.  Deyir,  loğman 

mən deyiləm, çoban yastığı yeyəndi... 

Belə bir ifadə var: bərəkət üstündən ac addamazlar. 

Ona  görə  də  çobanlar  arxacın  yanından  keçəni  saxlayır.-

Bərəkət üstündən ac addama.-deyir. 

Iti alaçığın ağzında yemləməzlər. 

Bu  dediklərimi  bilməyən  çobanlara  əl  çobanı 

deyərlər. 

Kök qoyunlar həmişə sürüdən aralı yatar. Ona gırə də 

canavar  gələndə  qıraqdan  yapışar.  Oğrular  da 

canavardan öyrənib. 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

 

*** 

 

Bu  hissləri-duyğuları  “Erməni  adındakı  hərflər” 

romanında  geniş,  təfərrüatıyla  işləmişəm.  Indi  daha 

uyğun,  daha  yaxın  söz  tapa  bimədiyim  üçün  o  zamanlar 

yazdığım  “Yarpaqsızlıq”  poyemasından  bir  parçanı 

diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm. 

 

Kimə axı r çayı mı z, görəsən? 

Görəsən, körpüsündən keçilirmi? 

Səhəng salı nı rmı , 

arat alı nı rmı  görəsən...? 

Görəsən, suyu içilirmi? 

 

 

 

 

 

 

 

 

Əslində atı b getdiyimiz 

Ellərin səsini axı r, çayı mı z... 

başı ndan ayağı nacan ayrı lı ğı mı zdı , 

ardı mı zca balı q kimi baxı r, çayı mı z.

 

 

 

 

Axı r, ağzı ayrı q dərələrdə 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

başı nı  daşlara döyə- döyə... 

Axı r, yadları - yağı ları  yuya- yuya. 

 

Biz də axdı q, xəcalət təri kimi 

İ ndi ruhumuz ulaşı r orda... 

Yuxuları mı z daşlara dolaşı r orda... 

                                                                                                                

Göy üzündə gözlərini döyür quşlar, 

mat- məətəl... 

Daha dağları  aşmı r yoxuşlar, 

qanrı lı b geri baxı r: 

-Gəəəl...!                   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                            

Ö

zünü qayadan atdı , 

yurdda qalan at da... 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qı zları yla özünə qəsd etmiş 

Gültəkin ana kimi... 

İ timiz anlamadı ğı  ayrı lı ğı  yaşadı , 

boynunda zəncir,  

sümük olana kimi... 

 

Daşlara qamçı  kimi dəyir, bizsiz, 

Günəşin istisi. 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

Hələ yurdun üstündədi, 

getmir heç yana, 

soyumuş ocaqları n tüstüsü... 

                                                                                                              

İ ndi küləklərin ağzı yla  

yiyəsizlik, yalqı zlı q ulayı r, orda, 

gicitikanları  bizi boyda olub 

ö

z- özünü dalayı r, orda... 

                                                                                                                                                                                                                            

Qayı tmağı mı z yaşayı r içimizdə, 

qaranlı qlar boyu  

Ay süzən kimi... 

 

Ü

züm aşkara gülür, 

fikrim oralarda gəzən kimi... 

 

Ö

ləziyir ocaq yerləri, 

qaralı r, sönür ovcumda, 

 yanı gı  ürəyimdədi, 

iyi burnumun ucunda... 

           

 

Bütün günahları  yer örtər, 

yurdu itirməyi yox... 

Ayı bı mı zı  yer gizləməz, 

yurd bizsizdi, 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

yerdən götürəni yox... 

Kimə axı r görəsən çayı mı z...? 

Gecələri qara paltardı , bilirəm, 

içi boşluqlarla dolu... 

Eləcə uzana qalı b 

körpülərin qolu... 

Getməz üstündəki yük, 

gözləri yurd yerlərindən böyük... 

                                                                                                                                                                           

Bir kərə qardaşı mla vurdular məni, 

bir kərə dayı mla öldüm, 

bir kəz əmimlə...  

Yedim qələmimi, uddum... 

Doğrayı ram içimi indi, qı yma- qı yma, 

qələmimlə. 

Yedim qələmimi çeynədim, uddum... 

Ö

zümü kafir bazarı nda adı mı  satarkən 

tutdum... 

Elə bil əllərə geyiblər məni, 

əlcək kimiyəm... 

elə dinc, elə rahat, elə yurdsuz, 

böcək kimiyəm... 

 

 

*** 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

 

Amma neynirsən elə, nə şəkildə deiyrsən de, 

bütün hallarda söz adamı n içindəki tikanı  çı xartmı r; 

söz İ nsan üçün özünü ovutmaq, oyalamaqdan başa 

bir şey deyilmiş. Xalq özü yaxşı  deyir: “hey, eləməklə 

donuz darı dan çı xmaz”. Gərək ağac götürəsən. Min 

illiklər boyu belə olub, belə də olacaq, dözüm, səbr 

tələb olunur. Atalar deyib: “Düşmənimnən yüz il sonra 

hayı f aldı m, elə bildim dünəndi”. Belə də deyir, “döyə 

bilmirsənsə düşmənini söymə, ayı f ala bilməzsən”. 

Bir də deyir: “Düşmənli evin uşağı  tez böyüyər...” 

Bunlar xalqı n yaratdı ğı  dərsliklərdi; unutmayaq, 

bilək, fikir verək, düşünək, tez böyüyək... 

Nə isə, bu qeydləri işləyəndə onu da düşündüm 

ki, bu günümüzdə, - indi, “çoban” sözü öz mənası yla 

bir yerdə qəzaya uğramı ş halı ndadı . Yəni müasir 

həyatla uyğunlaşmayan, bu günün dərsliklərindən 

xəbərsiz, səliqə-sahmansı z, çəngəl-bı çaqdan 

avropalı  kimi istifadə etməyi bacarmayan...Hardasa 

bir az da təhqir mənası nda işlədilir. Nə səbəbə? 

Səbəb nədir?  Mənim qənaətimə görə əsas səbəb 

bizim özümüzün dəyişməyimizdir. Doğrudur, mühid 

daha başlı ca rol oynayı r, amma bilməliyik ki, mühit 

dəyişəndi, nəfəs dərdiyimiz hava tez-tez dəyişən 

olduğu kimi  cəmiyyətimiz də dəyişməlidir. Bu, vaxtla 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

ayaqlaşmaq deməkdir; yəni gələcəyə addı mlamaq. 

Gələcəyə özünə oxşayaraq, kəndinə bənzəyərək 

getməsən  gələcək dediyimiz bu təntənəli məkan heç 

cür sənin ola bilməz. Düzdür gedəcəksən, amma sən 

olaraq addı mı nı  qoymağa yer tapa bilməzsən, 

ancaq ayaqlar altı nda qərar tuta bilərsən. Başı mı za 

gəlib hər halda, dünyanı n özündən gizli deyil ki, 

baxı n, fars kimi yaşamaqdayı q, rus kimi müəyyən 

zaman-məqamlar yaşamı şı q, avropalı  kimi də 

yşaya bilərik, yaşayarı q, dünya dağı lmayacaq. 

Amma avropalı  kimi yaşamaq başqa şey deyil, elə 

avropalı  kimi yaşmaqdı r. Tarix göstərdi ki 

başqası na bənzəmək, başqası nı n yerişini yerimək 

yox olmaq deməkdir. Yaradı cı , istedadlı , güclü xalq 

assimilyasiyanı  sevməz, yəni istəməz ki, kimisə 

ö

zünə oxşatsı n. Bu prosesi alı b-aldatmaqla dövlət 

qurmuş, gücsüz, gerçək tarixdən yalanları yla keçən 

qı sı r xalqlar istəyər, bu yolda varı ndan-yoxundan 

belə keçməyə hazı r olar. 

Bu  gün  bizə  özünə  qayıtmaq,  öz  kökü  üsündə 

bitmək, boy atmaq hava su kimi lazımdır. Bizim bu günki 

nöqsanlarımız 

bir 

az 

da 

özümüzdən, 

öz 

yaratdıqlarımızdan  uzaq  düşdüyümüzə  görədir.  Yazdığım 

bu  əsər  boyu,  həyəcan  içində,  emosialarımı  belə 

gizlətmədən kövrələ-kövrələ təqdim etdiyim etnoqrafiya, 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

folklor, tarixi numunələrdən uzaq düşməyimizdəndir. Ona 

görə 

də 

milli 

kinomuzu 

yarada 

bilmirik. 

Ələ 

baxdığımızdan,  ondan  bir  şey,  bundan  iki  şey 

götürdüyümüzdən yaratdıqlarımız da hamıya – ona buna 

oxşayır,  “hər  şeyə,  hamıya  oxşayan  da  heç  nəyə 

bənzəməz”. Bunu xalqın özü deyib. Yuxarıda qeyd etdiyim 

kimi,  xalqın  da  obrazı  –  özünə  oxşamağı  var,  başqasına 

oxşayandan,  daha  doğrusu,  oxşamaq  istəyəndən  Millət 

olarmı?!  Dünya  dahilərinin  əsərlərini  bir  də  xatırlayaq, 

bəşəri  olmağı  milliliyinə  görə,  özünə  oxşamağına  görə 

deyilmi?Elə bilirəm ki,bu da ekoloji fəlakət kimi bir şejdir. 

Son  yüz  illiklərin  içində  belə  ifadələr  yarandı: 

“çobannama...”,  “çoban  kimi”    bu  cür  ifadələr  hardasa 

geridə  qalmışlığı,  səviyyəsizliyi  göstərməyə  başladı...  Hər 

halda  niyə  belə  olub  deyə,  günah-günahkar  axtarmaq 

düzgün  olmazdı.  Amma  səbəb  vardı.  Böyük  səbəb!  O  da 

özümüzdən  uzaqlaşıb  kiməsə  oxşamaq  istəyimizdən 

əmələ gəlib. 

Dərindən  yanaşsaq  görərik  ki,  bu  hal  yalnız  çoban 

məsələsində  deyil,bir  çox  səmtlərdə-istiqamətlərdə  də 

belədir.  Son  yüzilliklərdə  aşığa  da  münasibət  belə  oldu, 

bəlli qüvvələr sazı gözdən salmağa çalışdı. Hardasa bunu 

bacardılar  da...  Sazı  üzə  çıxartmağa  çəkindik.  Görün  nə 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

günlərə  qaldıq  ki,  daha  dəqiq  desək  bizi  nə  günlərə 

saldılar ki, bunun nə demək olduğunu anlamadan ruslara, 

ermənilərə  qarışıb  aşığın  geyiminə,  papağına  sataşmağa 

başladıq.  Zaman  da  o  zaman  idi  ki,  erməni  əsilli 

Paracanov  sahibsiz,  yiyəsiz  mövzü  kimi  “Aşıq  Qərib”  das-

tanından film çəkirdi... 

Azərbaycan Dövlət Tele-Radio Verilişlərində işlədiyim 

vaxt  sədrlərdən  biri  müavinlərin,  baş  redaktorların 

yanında belə bir olmuş hadisəni danışdı: -Günlərin birində 

Ulu  öndərimiz  Heydər  Əliyevə  verilişlərlə  bağlı  məruzə 

edirdim.  Proqramımızda  çıxış  edən  bir  siyasət  adamıyla 

əlaqədar  belə  bir  ifadə  işlətdim:  Aşıq  papağını  da  qoyub 

başına,-dedim.  Sözümü  kəsdi,-Sən  də  sataşırsan,  aşıq 

papağına,  -dedi.  -Bil  və  yadında  saxla,  aşıqlar  minilliklər 

boyu  bizim  mədəniyyətimizi,  mədəni  sərvətlərimizi 

yaşadanlardır, bir də belə səhv etmə...   

Nə  demək  istədiyim  yaxşı  anlaşılsın  deyə  daha  bir 

misal  göstərim;  “müsəlmançılığına  salma”,  “müsəlmanın 

sonrakı  ağılı”,  tamam  başqa  mənada  işlənən  “ay 

müsəlman”  ifadələri  də  sonrakı  yüzilliklərin  bəhrəsidir. 

Savadsız, 

kor-təbii 

dindarların, 

mollaların 

səviyyəsizliyindən  törəmiş  olan  ifadələrdir.  Müsəlman 

olmaq  ərəb  olmaq  demək  deyil  ki?  Bu,  dünyanın  hər 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

yerində  olan  müsəlmana  aiddir.  Təəssüf  ki,  çox  zaman 

belə olmur... 

Yanılmıramsa  1990  cı  ildə  Türkiyənin  Kayseri  şəhəri 

Ərciyəz  Univrsitesində  Böyük  Azərbaycan  Konqresi  oldu. 

Konqreyə mən də o sıradan əllidən çox Azərbaycan ziyalısı 

dəvət 

olunmuşdu. 

Biz 

tələbələrlə 

görüşə  

paylaşdırılmışdıq.  Şəxsən  mənə  bir  tələbə  belə  bir  sual 

vedi: 

-Mövlud  Süleymanlı  söyləsin,  İslam  dinimi  öndə 

gəliyor, türkçülükmü? Hankisi birinci?! 

Osmanlılar demiş; soru beni şaşırtdı: 

-Sen  ne  söylüorsun,  yavrum,  kendin  bilmiyormu? 

Türkçülük  sonra  gəlirsə,  İslam  bir  din  kibi  nasıl  koruna 

bilir.  Onda  biz,-seninle  ben-  nasıl  türk  oluyoruz?  Böylə 

soru  sorulurmu,  ya?!  İslamdan  bin-bin  yıllar  öncə  sen 

vardın, senin yapdığın imperatorluqlar vardı. Sen her şeyə 

yalnız  Türk  olaraq,  başqa  kimseyə  bənzəmədən,  ancaq 

Türk olaraq hazırdın, hazır olduğun üçün  İslam dəyərlərini 

koruya  bildin.  Eyi  düşün,  yenə  sen  koruyursun;  əgər 

türkçülüyünü 

öndə 

tutmazsın 

heç 

kəndini 

də 

koruyamazsın. Yan-yörənə bak hələ, islam dini pərdələrinə 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana 

2016 

 

Mövlüd Süleymanlı

            

“And olsun, əsrə…”

 

bükülüb kendi yalanlarını qaynadanları, dini şüarlar deyə-

deyə  özünü-kəndisini  birinci  yerə  qoymaq  üçün  islama 

quyu qazanları görəcəksin... 

O  zaman  heç    bilmədim  tələbələrdən  məni  anlayan 

oldumu,  amma  sualı  verən  etiraz  etdi...Arada  lətifəyə 

bənzər  belə  bir  söz-sual  da  dolaşırdı:  Əgər bir  quyuya  bir 

ərəb, bir rus, bir türk düşübsə sən özün türk olaraq hansını 

çıxardardın?  “Müsəlmançılıqda”  gərək  sən:  ərəbi 

çıxardardım  deyəsən...  Bax,  Allah  bunnan  saxlasın.    Bu, 

riyakarlıqdır,  müsəlman  riyakarlığı...  Bütün  bunları  mən 

gələcəkdə  baş  verəcək  fəlakətlərin  səbəbi  və  işarəsi  kimi 

anlayıram. 

   

 

Bənövşə... 

(1970-ci  ildə  Qarabağın  Cəbrayıl 

bölgəsinin  Sarıcallı  kəndindən  Həsən 

Yunusov göndərib. O vaxtlar “Bulaq” radio 

verlişində  səsləndirmişəm.  Aradan  qırx 

ildən  çox  keçib,  heç  bilmirən  Həsən 

Yunusov yaşayırmı? Amma Cəbrayıl rayonu 

yaşamır,  bizim  gəlməyimizi  gözləyir.  O 

www.kitabxana.net

 – Milli Virtual Elektron Kitabxana