AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naz
Yüklə 4,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Cədvəl 6.1. Kiçik müəssisələrin fəaliyyət göstəriciləri Göstəricilər İ
2000 2005 2006 2007 2008 1. Fəaliyyət göstərən müəssisələrin sayı, vahid 24254
11982 12232
13465 14101
2. İşləyənlərin siyahı sayı, nəfər orta hesabla bir müəs- sisədə 99778
73447 90134
99335 99838
4 6 7 7,4 7 3. Orta aylıq əməkhaqqı, manat 33,9
61,5 81,7
113,5 140
4. Məhsulun (işlərin, xid- mətlərin) həcmi, mln.manat 434,9 657,3
719,9 1108,8
1595,1 Mənbə: Azərbaycan statistik göstəriciləri 2009, “Səda” 2009, səh.108-109
Cədvəldən göründüyü kimi, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən kiçik müəssisələrin sayı 2008-ci ildə 2000-ci ilə nisbətən 1,7 dəfə azaldığı halda, onlarda çalışan işçilərin sayı 1,7 dəfə, orta aylıq əmək haqqı 4,1 dəfə və məhsulun (işlərin, xidmətlərin) həcmi 3,7 dəfə artmışdır. Təcrübə göstərir ki, son dövrlər sahibkarlığın inkişafı fərdi və özəl sahələrdə daha çox tərəqqiyə səbəb olmuşdur. Belə ki, iqtisadiyyatın müx- təlif sferalarında kiçik biznesin inkişafı nəticəsində respublikamızda işsiz- liyin səviyyəsinin aşağı salınmasına və məşğulluğun artırılmasına nail olun- muşdur. Bu faktor bazar iqtisadiyyatının ölkədə dayaqlarının möhkəmlən- məsi ilə əlaqədar texnoloji və istehsal baxımından yaxşı formalaşmış müəs- sisələrin meydanda qalmasını, digərlərinin isə tədricən aradan çıxmasını sü- buta yetirən göstəricidir. Digər bir fakt xarici və müştərək müəssisələrlə bağlı göstərici özünü qabarıq şəkildə göstərməkdədir. Belə ki, xarici və müştərək müəssisələrin sayı 1997-1998-ci illərdə ən yüksək artım tempinə çatmış, növbəti illərdə azalması meyili müşahidə olunur. Çoxları bunu ölkə iqtisadiyyatına xarici investorların marağının azalması kimi qeyd etmişlər. Ancaq, əslində bu heç də belə deyil. Belə ki, həmin illərdə və sonrakı dövr- lərdə aparılan iqtisadi siyasətin nəticəsi olaraq ölkəmizə çoxlu sayda xarici investisiyalı şirkətlər gəlmişlər. Ancaq onu da qeyd edək ki, xarici kapital ə sasında yaradılan müəssisələrin Azərbaycanda keçid dövrlərdə çoxalması ilk baxışdan yaxşı görünsə də əslində öz daxilində mənfi nüansları daşıyır. Belə ki, məhz xarici investisiyalı müəssisələrin Azərbaycanın daxili baza- rında üstünlük təşkil etməsi onların diktəetmə imkanlarını genişləndirirdi.
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 82
Həmçinin, belə vəziyyət yerli sahibkarlığın inkişafını ləngidərək milli iş adamlarının oyundan kənarlaşmalarına gətirib çıxarmışdır. Milli biznesin inkişafında yaranmış problemlər müəssisənin formalaş- dırılması və fəaliyyəti üçün kifayət qədər kapitalın olmaması, müasir tex- nika ilə silahlanma səviyyəsinin aşağı olması, heyətin səriştəsizliyi və ida- rəçiliyin beynəlxalq standartlara cavab verməməsi ilə əlaqədardır. 1998-ci ildən sonra respublikamızda xarici və müştərək müəssisələrin sayı xeyli azalmışdır. Əksinə, bu illər ərzində işçilərin sayı və məhsulun həcmi artmışdır. Bu da ona dəlalət edir ki, həmin müəssisələr külli miqdarda investisiya qoyaraq həm işçilərinin sayını artırmışlar və həm də ən müasir avadanlıqlar quraşdırmaqla, geniş həcmdə iş və xidmətlər göstərmək imkanı ə ldə etmişlər. Məhz belə bir geniş imkanların yerli sahibkarların əlində olmaması ucbatından onların statistik göstəricilərinin kəmiyyət tərəfinin keyfiyyət tərəfinə nisbətən daha intensiv inkişaf etməsinə səbəb olmuşdur. Belə bir qənaətə gəlmək olur ki, işsizliyin aradan qaldırılmasında, yerli məhsullarla bazarda bolluğun yaradılmasında, Azərbaycanın sosial və iqtisadi cəhətdən inkişafında kiçik бизнесин xeyli rolu vardır. Respublikada dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi və бизнесин inkişafı sahəsində həyata keçirilən dövlət siyasəti nəticəsində özəl sektorun ölkə iqtisadiyyatındakı payı xeyli artmışdır. Bütün bu dəyişikliklər ölkədə aparılan iqtisadi siyasətin müsbət təza- hür-lərindən biridir. Həyata keçirilmiş məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində ötən illərdə ölkə iqtisadiyyatında və onun əsasını təşkil edən бизнесин in- kişafı sahəsində müşahidə edilən müsbət dəyişikliklərin davamı ilə səciy- yələnmiş pozitiv meyillər daha qabarıq şəkildə özünü göstərmiş, keyfiyyət dəyişiklikləri baş vermişdir. Belə ki, ÜDM-nin tərkibində qeyri-dövlət böl- məsinin payı 82 faizə çatmışdır. Bununla bərabər, əhalinin yaşayış səviyyəsi yaxşılaşmaqda davam etmişdir. 6.3. Kiçik biznesin müasir vəziyyəti və inkişaf perspektivləri Kiçik biznesin müəssisələri yerli bazarı çox yaxşı tanıyırlar və hətta ayrı-ayrı müştərilərin sifarişlərinə əsasən xırda partiyalarla məhsullar da istehsal edirlər. Kiçik və orta ölçülü müəssisələr bir çox ölkələrdə iri şirkət- lərə nisbətən həm saylarına görə, həm də göstərilən xidmət və istehsal edilən məhsullarına görə dominant mövqe tuturlar. Кичик сащибкарlar istehsala ə lavə ictimai əməyi cəlb edirlər ki, bu da milli gəlirin artmasına və yeni də- yərin yaranmasına gətirib çıxarır. Dünya təcrübəsi göstərir ki, kiçik бизнес fəaliyyətinin genişləndi- rilməsi aşağıda sadalanan problemlərin həllinə müsbət təsir göstərir:
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 83
1) Əhalinin mallara və xidmətlərə olan tələbatının yüksək səviyyədə ödənilməsi üçün azad rəqabət mexanizminin işə düşməsi; 2) Məhsulun, xidmətin və işin çeşidinin və keyfiyyətinin artırılması; 3) Məhsul və xidmətlərin konkret müştərilərə yönəldilməsi; 4) İqtisadiyyatın strukturunun yenidənqurulmasına təsiri; 5) Əhalinin şəxsi vəsaitinin istehsala cəlb edilməsi; 6) Yeni və əlavə iş yerlərinin təşkil olunması; 7) Şəxsiyyətin istedadının və yaradıcılıq qabiliyyətinin tam üzə çıxarılması; 8) Əhalinin müxtəlif qruplarının fəal işə cəlb olunması; 9) Fərdi sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi; 10) Elmi-texniki tərəqqinin inkişafı; 11) Yerli xammaldan istifadə edilməsi. Kiçik müəssisələrin çətinlikləri sırasında olan sərmayə qıtlığı bu müəssisələri orta təsərrüfat subyektləri səviyyəsinə qədər yüksəlməyə imkan vermir. İstehsalı təşkil edib, inkişafa aparmaq üçün hər zaman kredit alma imkanları olmur, olsa da, banklar kiçik həcmli kreditləri yüksək faiz
dərəcə- ləri ilə verirlər. Yerli təbii sərvətlərdən tam və səmərəli istifadə etməkdə gücsüzdülər.Daha yüksək ixtisaslı mütəxəssislərin işə cəlb olunması və ya hazırlanmasında geniş imkanlara malik deyillər. Kiçik müəssisələrdə, adətən sahibkar da, menecer də, işçilər də başqa sənət sahibləri olduqlarından və ya təcrübəsizliklərindən xətalar çox olur, müflisləşmə ehtimalı yüksəkdir. Kiçik müəssisələr xammal və materialları kiçik həcmdə aldıqlarından xam- malı onlara ucuz vermirlər. Nəticədə buraxılan malın maya dəyəri yüksək olur.
Bundan əlavə kiçik müəssisələrin səmərəliliyi son məhsulun istehsalı üçün zəruri olan yarımfabrikatların və. s. buraxılışında da özünü göstərir. Bütün bunlar isə cəmiyyətin iqtisadi həyatında kiçik müəssisələrin rolu və yerinin müəyyən edilməsinə kompleks yanaşmanın zəruriliyini əsaslandır- mağa imkan verir. Xırda və orta müəssisələrin fəaliyyətinə əsaslanan kiçik sahibkarlığın çox böyük ehtiyat mənbələri mövcuddur. Kiçik biznesin inkişafı ilk növbədə onun maliyyə təminatı ilə şərtlənir. Dünya təcrübəsindən
məlum olduğu kimi, kiçik biznesin formalaşması və inkişafı
üçün lazım olan kapitalın əldə olunması həmişə aktual problem olmuşdur. Hər bir müəssisənin iqtisadi fəaliyyəti maliyyə vəsaitinin mövcudluğu ilə bağlıdır. Məhz buna görə də hər bir sahibkarlıq subyektinin əsas məqsədi öz maliyyə vəsaitlərinin həcmini artırmaqdır. Sahibkar öz fəaliyyətinin formalaşması və inkişafında daxili və xarici maliyyə mənbələrindən istifadə edir.
Daxili maliyyə mənbələrinə dövlət büdcəsindən maliyyələşmə, əhali yığımları, müəssisələrin topladıqları vəsait, kommersiya bankları, inves- Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 84
tisiya fondları və şirkətləri, qeyri-dövlət pensiya fondları, sığorta şirkətlə- rinin vəsaitləri daxildir. Xarici maliyyə mənbələrinə isə xarici investisiyalar, xarici kredit və borclar aiddir. Qeyd edək ki, hal-hazırda kiçik biznesin əsas maliyyə mənbəyi kimi dövlət büdcəsindən sahibkarlığın inkişafına yönəldilmiş vəsaitlər çıxış edir.
Məhz bunlara görə dövlətin sahibkarlığa köməyi, onun fəaliyyətinə dəstək üçün büdcədən müəyyən məbləğdə vəsaitinin ayrılması olduqca va- cibdir. Dövlət tərəfindən ayrılan maliyyə yardımları qəbul olunmuş proq- ramlar çərçivəsində güzəştli kreditlər, subsidiyalar, kompensasiyalar, qrant- lar, kreditlərə təminat verilməsi, lizinqin təşkili, sahibkarlara xidmət gös- tərən maliyyə-kredit qurumlarına stimullaşdırıcı tədbirlərin tətbiqi forma- sında həyata keçirilir. Son illərdə respublikamızda kiçik biznesin inkişafına çoxşaxəli ma- liyyə köməyi sisteminin formalaşdırılması, maliyyə dəstəyinin reallaşdırıl- ması mexanizmlərinin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması istiqamə- tində tədbirlər həyata keçirilir. Bu məqsədlə 1993-cü ildən fəaliyyət gös- tərən Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu «Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlığa dövlət köməyi Proqramı» və «Kiçik Sahibkarlığa dövlət köməyi haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanunu əsasında dövlət büd- cəsindən kiçik sahibkarlığın inkişafına yönəldilən vəsaitin bölüşdürülməsi və istifadəsini təmin edir. Kiçik biznesin dövlət dəstəyi əsasında formalaşan maliyyə mənbələ- rindən biri də vergi güzəştləridir. İnvestisiyalaşdırılmış vergi kreditləri de- dikdə sahibkarlıq müəssisələrinə gəlirə tətbiq edilən vergilər üzrə edilmiş güzəştlərin məcmusu başa düşülür. Həmin kreditlər yerli və regional ver- gilər üzrə 1 ildən 5 ilə qədər tətbiq edilə bilər. Vergi güzəştləri sahibkarlara aşağıdakı hallarda tətbiq edilir: - Firma tərəfindən elmi-tədqiqat işlərinin və ya istehsalın yenidən təş- kilinin həyata keçirildiyi hallarda. O cümlədən, əlillər üçün yeni iş yerlərinin açılması və təbiətin mühafizəsi istiqamətində aparılan yenidənqurma işlə- rində də tətbiq oluna bilər; - Firma tərəfindən innovasiya fəaliyyətinin həyata keçirilməsi zamanı. Həmçinin, yeni xammal və materialların əldə edilməsi üçün müəssisəyə müasir texnikanın gətirilməsi halında da nəzərdə tutulur; - Əgər, firma regionun inkişafı üçün və həmçinin əhalinin sosial və- ziyyəti ilə bağlı xüsusi əhəmiyyətli işlər görürsə bu güzəştlərdən istifadə et- mək hüququnu əldə etmiş olur. İnvestisiyalaşdırılmış vergi kreditləri firma- nın ərizəsinə əsasən maliyyə təşkilatı ilə bağlanmış müqavilə əsasında ve- rilir.
biri də lizinqdir. Lizinq əsas vəsaitlərin əldə edilməsi üçün ən effektiv maliyyə-sənaye formasıdır. Lizinq firmaya başqa firmanın vəsaitlərini pul Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 85
dövriyyəsində istifadəyə imkan verir. Belə ki, bu maliyyələşdirmə lizinq kompaniyası tərəfindən həyata keçirilərək, üçüncü tərəfə müəyyən müddətə istifadə üçün əmlakın icarəyə verilməsidir. Xüsusilə, lizinq çox zaman firmanın yeni texnika ilə təchizində həyata keçirilir.
Kiçik biznesin investisiyalaşdırılmasında dövlətə məxsus mənbələrin rolu əhəmiyyətli olmaqla yanaşı xüsusi mülkiyyətə məxsus kapitaldan da istifadə edilməsi vacibdir. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda kiçik biznesin inki- ş afında müəssisələrin xüsusi vəsaitlərindən (mənfəət və amortizasiya ayırmaları) istifadə səviyyəsi qənaətbəxş deyil. Xüsusi maliyyə mənbələrinə fərdi vəsaitlər, xüsusi mülkiyyətli müəs- sisələrin malik olduğu maliyyə resursları və cəlb edilmiş vəsaitlər, uzun- müddətli kreditlər, qiymətli kağızların buraxılmasından əldə edilən vəsaitlər aiddir. Müvafiq olaraq bazar iqtisadiyyatı inkişafı yolunu tutmuş Azərbay- canda rəqabətin təşəkkül
tapmasını təmin edən vasitələrdən biri kimi kiçik biznes inkişaf etdirilməli, bunun üçün isə onların kapital təminatı məsələləri həll edilməlidir. Kiçik müəssisələr iqtisadi inkişafda əhalini işlə təmin etməyə şərait yaradır və işsizliyin qarşısını alaraq cəmiyyətin sosial-siyasi stabilliyini də təmin edib əhəmiyyətli rola malik olmağa çalışırlar. Eyni zamanda, kiçik müəssisələr iqtisadi böhran vaxtı kütləvi müflisləşməyə baxmayaraq daha elastik olmağa cəhd edərək iqtisadi çətinliklərə uyğunlaşaraq vəziyyətdən çıxırlar. Onlar bu dözümlülüyə iri müəssisələrin istehsalın azaldılması və iş- çilərin ixtisara salınması ilə deyil, əmək haqqını aşağı salaraq iş vaxtının uzadılması vasitəsilə nail olurlar. Qeyd etmək lazımdır ki, az gəlirlə fəaliyyət göstərmələri, keyfiyyətli məhsul buraxmaq və yüksək səmərəli istehsal yaratmaq cəhdi, kiçik biznes rəqabət mühitini formalaşdırır. Ona görə də, bəziləri rəqabət mübarizəsindən çıxaraq fəaliyyət göstərirlər və kiçik biznes sektoruna daxil olurlar. Məhz buna görə də, inkişaf etmiş ölkələrdə əmək məhsuldarlığını artıran rəqabət mübarizəsində qalib gələn, yerli əmtəəni həm daxili, həm də xarici bazar- larda reallaşdıran kiçik biznesə böyük ümid bəsləyirlər. Kiçik biznes elmi-tədqiqat və təcrübi-konstruktor işlərində daha sə- mərəlidir. Kiçik biznesdə mikroprosessor, şəxsi kompyuter, interferon kimi mühüm yeniliklər yaradılmışdır. Kiçik biznes, eyni zamanda, riyazi təminat vəsaitlərini aktiv və müvəffəqiyyətlə işləyib hazırlayırlar. Məsələn, ABŞ-ın iqtisadiyyatında fəaliyyət göstərən kiçik innovasiya firmalarının ixtira sahəsində yüksək səmərəyə malik olduğu göstərilir. Belə ki, kiçik firmalar iri müəssisələrə nisbətən bir nəfərin məşğulluğu hesabına 4 dəfə çox yenilik yaradır və bir mühəndisə və yaxud tədqiqatçıya isə iri müəssisələrdən 2 dəfə az xərc düşür. Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 86
Elmi-texniki tərəqqini inkişaf etdirmək və onun nəticələrini müntəzəm olaraq istehsala tətbiq etməkdə, yeni ideyalarını axtarıb tapmaq və onu işləyib hazırlamaqda, bu sahədə yeni texnologiyanı və ya vasitəçiliyi mə- nimsəməkdə istehsal və yeni ideyalar, texnologiya və məhsul bazarını əla- qələndirməklə kiçik innovasiya müəssisələrinin iqtisadi və sosial əhəmiyyəti böyükdür. Kiçik müəssisələr ölkənin ixracında böyük rol oynaйıр, iqtisadi вə sosial əhəmiyyətlilik baxımından çox faydalıdır. Bununla yanaşı, kiçik müəssisələrin ölkənin ixracat məhsullarında payının artması sosial-iqtisadi problemlərin həll olunmasına, xüsusilə də yeni iş yerlərinin yaranmasına, xarici valyuta daxilolmaları hesabına ölkənin valyuta ehtiyatlarının artma- sına və ən başlıcası isə inteqrasiya prosesinin güclənməsinə geniş imkanlar yaradır. Kiçik biznesin sosial-iqtisadi əhəmiyyəti bir də ondadır ki, onlar bö- yük çeviklik göstərərək bazar konyunkturasının dəyişməsinə tez uyğunla- ş ırlar. Bu da kiçik biznesin mobilliyini göstərir. Bu çevikliyi yaradan əsas səbəb onların kiçik ölçüdə olmalarıdır. Məhz buna görə də kiçik müəssisələr bazarda sərbəst hərəkət etməklə dəyişməkdə olan məhsul tələbatını öz üzərinə götürürlər. Kiçik biznesin yüksək səmərəliliyinin başlıca amili, onların məhsul istehsalı sahəsində və əmək vasitələrindən istifadə də dar ixtisaslaşmasıdır. Ona görə də, belə müəssisələr bir qayda olaraq məhdud sayda məhsul isteh- sal edir və eyni zamanda, dar ixtisaslaşmış avadanlıqlardan istifadə etməsi və yüksək məhsuldarlığı ilə fərqlənirlər ki, bu da qısa müddətdə istehsal texnologiyalarını dəyişməyə, bütövlükdə isə həm məhsul istehsalı prosesini, həm də əsas fondların təkrar istehsalı prosesini intensivləşdirməyə imkan verir. Bazar iqtisadiyyatı inkişafı yolunu tutmuş bütün ölkələrdə kiçik биз- несин inkişaf etdirilməsi həmin dövlətlərdə sahibkarlığın inkişafı istiqa- mətində aparılan siyasətin uğurla nəticələnməsinə gətirib çıxarır. O cümlə- dən də, Azərbaycanda kiçik бизнесин daha da inkişaf etdirilməsi ölkəmizin iqtisadi artımında qeyri-neft sektorunun payının artırılmasına xidmət etmiş olar.
Rəqabətqabiliyyətliliyi anlayışı öz inkişafına əmtəə mübadiləsinin for- malaşması dövründə, ortaya belə mübadilənin iştirakçılardan hər biri üçün nə qədər faydalı olması haqda məsələ çıxdığı zamanı başlamışdır. Daha sonra bu faydanı artırmaq zərurəti və deməli, rəqabət üstünlüyü əldə etmək imkanı yaranmışdır. Rəqabət anlayışı ticarət sayəsində yaranmışdır və onunla qırılmaz şəkildə bağlıdır. Bu əlaqə bu gün də aktualdır, çünki tica-
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 87
rətdə iştirak etmək (əmtəə, müəssisə və ya ölkə üçün) rəqabət mübarizəsində iştirak etməyin çıxış nöqtəsidir, yalnız indi bu mübarizədə uğur daha geniş amillər dəsti ilə müəyyən olunur.
bazarda rəqabət mübarizəsini uğurla həyata keçirmək qabiliyyətliliyidir və rəqabətlə qırılmaz şəkildə bağlıdır. O, rəqa- bətin yarandığı yerdə və vaxtda ortaya çıxır və inkişaf edir. Bazar və rəqabət rəqabətqabiliyyətliliyini məhək daşlarıdır. Bu o deməkdir ki, rəqabət nə qə- dər qlobal xarakter əldə edirsə, bazarların sərhədləri nə qədər çox yuyulursa, ə mtəə istehsalçıları üçün daima dəyişən şəraitdə uğurlu rəqabət mübarizəsini aparmaq bir o qədər çox əhəmiyyət kəsb etməyə başlayır. Müəssisənin rəqabətqabiliyyətliliyi sahibkarların indiki və gələcək dövrdə milli və dünya bazarlarında qiymətinə və keyfiyyətinə görə xarici və ya milli rəqiblərdən daha cazibədar əmtəələr istehsal etmək qabiliyyətidir. Kiçik biznes işgüzar mühiti müəyyən edən çoxsaylı amillərin və on- ların kombinasiyalarının fəaliyyətindən xüsusilə asılıdır və nəticə etibarilə, iri və orta ölçülü bizneslə müqayisədə daha zəifdir. Müasir inkişaf mər- hələsində Azərbaycanda kiçik biznesin rəqabətqabiliyyətliliyinin əsas prob- lemləri arasında aşağıdakıları fərqləndirmək lazımdır. 1. Verilmiş anlayışın çoxmənalılığının nəticəsi olaraq, kiçik müəssi- sələrin rəqabətqabiliyyətliliyi səviyyəsinin müəyyən edilməsinin çətinliyi . Çoxmənalılıq aşağıdakılarla müəyyən olunur: - rəqabətqabiliyyətliliyinin dəyişməsinə təsir göstərən proseslərin dinamikliyi və nisbi sürətliliyi; - rəqabətqabiliyyətliliyi yalnız iqtisadi obyektin rəqib-analoqla mü- qayisə edilməsi yolu ilə müəyyən oluna bilər; - rəqabətqabiliyyətliliyi anlayışı iqtisadi fəaliyyətin müxtəlif sub- yektlərinə münasibətdə tətbiq oluna bilər; - əmtəənin rəqabətqabiliyyətliliyi bir çox amillərin fəaliyyətinin nəticəsini əks etdirən göstəricilər kompleksidir; - rəqabətqabiliyyətliliyi və keyfiyyət, rəqabətqabiliyyətliliyi və tex- niki (və ya texniki-iqtisadi) səviyyə anlayışları arasında sıx qarşılıqlı əlaqə; - müəssisənin rəqabətqabiliyyətliliyinin qiymətləndirilməsi özünə firmanın istehsal və innovasiya potensialını, müəssisənin maliyyə stabilliyi- ni, əmtəələrin irəlilədilməsi şəbəkələrini, rəqabət mühitinin vəziyyətini və ə sas rəqiblərin sayını müəyyən edən göstəricilər qrupunu daxil edir. 2. Azərbaycanda kiçik müəssisələrin sayının nisbətən az olması. Ümumiyyətlə müasir tədqiqatlar milli iqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyət- liliyinin əsası kimi müəssisələrin rəqabətqabiliyyətliliyinə xüsusi diqqət ve- rirlər. Öz növbəsində Azərbaycanın kiçik biznesinin rəqabətqabiliyyətliliyi səviyyəsi milli müəssisələrin və ümumiyyətlə, Azərbaycan iqtisadiyyatının rəqabətqabiliyyətliliyi ilə sıx bağlıdır. Bununla yanaşı, inkişaf etmiş ölkə- lərlə müqayisədə Azərbaycanda kiçik müəssisələrin sayı çox deyildir.
Бизнесин тяшкили вя идаря едилмяси 88
3. Kiçik biznesin ən yeni texnologiyalardan istifadə edilməsində iş- tirakı aşağıdır , buna baxmayaraq, inkişaf etmiş ölkələr müəssisələrin rə- qabət qabiliyyətliliklərinin artırılması strategiyalarında kiçik biznesin müasir elmi-tədqiqatlar və texnologiyalardan istifadə etməsinin asanlaş- dırılmasını əsas tuturlar, çünki o, çox çevikdir və rəqabət mühitinin istənilən dəyişikliyinə tez reaksiya vermək qabiliyyətinə malikdir. Azərbaycanda kiçik müəssisələrin innovasiyasına çəkilən xərclər nisbətən azdır, buna baxmayaraq, bu xərclərin artımı, xüsusilə hasilat sənayesində nəzərə çarpır. 4. Giriş baryerləri. Azərbaycan vətəndaşlarının kiçik sahibkarlıqla zəif məşğul olması bu biznesə giriş zamanı nisbətən yüksək giriş baryerlərinin mövcud olması, kiçik biznesin açılması və həyata keçirilməsi zamanı ortaya çıxan problemlər və onun inkişaf perspektivlərinin öncədən görülməsi qabiliyyətinin olmaması ilə bağlıdır. Bundan başqa, ləğv edilən müəssisələrin əhəmiyyətli faizi rəqabət mübarizəsinin həyata keçirilməsi strategiya və bacarıqlarının olmaması ilə əlaqədardır. Ən geniş yayılmış çətinliklər arasında aşağıdakıları fərqləndirmək lazımdır. - Start kapitalının olmaması. - İri müəssisələr tərəfindən yüksək rəqabət. - Yeni müəssisənin qeydiyyatının çətinliyi. - Kiçik müəssisənin və ya fərdi sahibkarlığın mühasibat hesabdarlığı ilə bağlı problemlər. 5. Kiçik müəssisələrin maliyyə problemləri. Bu sahədəki əsas problemlərdən biri borc alınmış maliyyə resurslarının bahalılığıdır ki, bu da tarixi olaraq formalaşmış yüksək kreditləşdirmə dərəcəsi ilə müəyyən olu- nur. Kreditlər üzrə faizlərin azalması tendensiyasının (2005-ci ildə 15%-dən 2008-ci ildə 12%-ə qədər) nəzərə çarpmasına baxmayaraq, resurslar yenə də bahalı olaraq qalmaqdadırlar və kiçik müəssisələrin kütləvi inkişafına nəinki yol verir, əksinə buna mane olurlar. 6. Kiçik biznesin rəqabətqabiliyyətliliyinin əsas şərti kimi Azərbay-
Ancaq kiçik müəssisənin hansı sferasında işləməsindən asılı olmayaraq, işgüzar mühitin inkişaf sə- viyyəsi və vəziyyəti belə müəssisələrin çiçəklənməsi üçün mühüm və zəruri şə rtlərdən biri kimi çıxış edir. Məhz buna görə də iri beynəlxalq təşkilatların milli biznesin rəqabətqabiliyyətliliyinə həsr olunmuş ciddi tədqiqatlarında həm milli firmaların rəqabət üstünlüklərinə, həm də ölkədə bu firmaların inkişafını təmin edən işgüzar mühitin qiymətləndirilməsinə bərabər diqqət ayrılır.
|