Cabbar Mämmädov Dİplomatik psixologiYA

yarışında)  täcrübäli  oyunçular  bäzän  belä  bir  fänd  işlädir:  ävvälki  oyunlardan  än  pis,  än  zäif  täräf  kimi  tanıdıqları 
birisinä (burada ata) lap ävväldän xeyli miqdarda stavka qoyurlar. O qädär dä täcrübäli olmayan yerdä qalan oyunçular, 
mäsälädän därindän baş çıxarmadıqlarından, başqalarının nümunäsi timsalında oriyentasiya götürürlär ki, bunun üçün 
dä,  özlärindän  ävväl  kimä,  hansı  oyunçuya,  hansı  täräfä  daha  çox  stavka  qoyulması  ilä  maraqlanırlar.  İppodromda, 
mäs., bu barädä xüsusi lövhä olur. Oyunçular bütün täräflärä heç bir stavka qoyulmayıb vä ya çox az qoyulub, yalnız 
birinin  ardınca  böyük  stavka  siyahısı  düzüldüyünü,  onun  favorit  seçildiyini  görüb,  onlar  da  buna  stavka  qoymaqda 
davam edirlär. Kifayät qädär stavka toplandıqdan sonra, här işi qurub-qoşan ilk oyunçu yaxınlaşıb äsas stavkanı özünün 
favorit hesab etdiyi äsl seçiminä qoyur vä täbii olaraq qalib gälib, bütün stavkaları täkbaşına vä ya çox az şäriklä älä 
keçirir; 
  Nümunä  3:  Koreya  müharibäsi  dövründä  (1950-1953)  dezertirliyin  kütlävi  xarakter  olması  vä  buna  paralel  olaraq, 
gözlänilän tählükälär, ailäsindäki faciälär vä s. barädä intensiv dezinformasiya yayıb, bundan sonra müxtälif eyhamlar, 
ötäri  sözlär  vä s.  vasitäsilä  qaçmağın  mexanizmini,  yolunu,  xäritäsini  (mäs.,  şähär  polisini  zäif  olduğu  äraziläri) 
öyrätmäklä  Koreya  3  il  ärzindä  ABŞ-ın  160  minä  yaxın  (!)  äsgär  vä  zabitinin  dezertirliyinä  nail  olmuşdu  (Bänzär 
mövzularla älaqädar bax, burada: säh., 123, 123, 125) 
e) Deyildiyi kimi äyani deyil, qiyabi şäkildä çoxluğun vä ya avtoritetlärin bu mäsäläyä münasibätdä mähz siz 
deyän mövqedä olduğunu ona çatdırmaq da bu qäbildändir: 
  Liderlärin  özlärini  daim  nüfuzlu,  ali  adamların  arasında  göstärmäyä  çalışması,  äksinä,  aşağı  statuslu  adamlarla  bir 
görünmäkdän çäkinmäsi, yaxud söhbät zamanı yalnız bu kateqoriya insanlarla keçirdiyi epizodlardan söz açması, aşağı 
statuslu adamlarla olan kontaktlarını isä ört-basdır etmäsi, yalnız qalib gäldiyi mäqamları qabardıb, mäğlubiyyätlärdän 
söz açmaması vä b. bu effektin nümunälärindändir; 
 
IV.2.1.2. QARŞI TÄRÄFIN ZÄIFLIKLÄRINDÄN ISTIFADÄ YOLU ILÄ HÄYATA KEÇIRILÄN TÄLQIN 
Täsirgöstärilän şäxsin (suggerandın) färdi keyfiyyätläri faktoru: 
Tälqin prosesindä rolu olan faktorlardan ikincisi – tälqinolunan şäxsin (auditoriyanın, resieptin vä s.) kimliyi 
mäsäläsidir. Yäni bir adam tälqinä çox asanlıqla düşsä dä, digäri çätinliklä düşä bilär. Buna görä dä, bu faktoru 
da näzärä almaq burada zäruri mäqamlardandır. 
Ümumi  olaraq,  yaxşı  tälqin  oluna  bilän  färdlärin  başlıca  älamätläri  aşağıdakılardır,  başqa  sözlä,  bu 
älamätlärä malik şäxslär tälqinä daha tez düşürlär: 
a)  Fizioloji cähätdän – ağdärili, mavigözlü, sarışın saçlı (qızılaçalan sarışın yox) adamlar; 
b)  Emosional  baxımdan  –  tez  küsän,  tez  mütäässir  olan,  tez  heyrätlänän,  tez  sevinib-kädärlänän,  utancaq,  qorxaq, 
häyäcanlı, täsirgöstärän şäxsin qarşısında qorxu, häya, häyäcan vä s. hissi keçirän adamlar; 
c)  İntellektual baxımdan – az savadlı vä az täcrübäli, yaxud elmin humanitar sahälärinä meylli adamlar, eläcä dä, verilmiş 
mäsälä üzrä aşağı kompetentlik däräcäsi olan şäxslär; 
d)  İradi  baxımdan  –  daim  itaät  altında  yaşamış,  müstäqillik  ruhu  qırılmış  («kölä  psixologiyasına»  värdiş  etmiş),  özünä 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
62 
inamsız,  aşağı  özünüqiymätländirmä  hissinä  malik,  bädbin,  özünü  gäräksiz  hesab  edän,  psixi  tempin  yavaş  tipinä 
mänsub, täsirgöstärän şäxsin täsiri altına bundan ävväl dä düşmüş adamlar vä b.; 
e)  Sosial baxımdan – aşağı sosial statusu olan şäxslär vä b. täsirlärä, äsasän müqavimätsiz düşürlär; 
Bunlar  tälqinä  daha  tez  düşän  ayrıca  färdlärin  ümumi  älamätläri idi.  Cämiyyät  daxilindä  daha  yaxşı  tälqin 
obyekti olan sosial qruplara aşağıdakılar aiddir: 
  Mülki  sferada  daha  yaxşı  tälqin  oluna  bilän  vä  ya  tälqin  obyekti  ola  bilän  kateqoriyaya  aiddir:  özünün  hüquqi, 
iqtisadi, sosial  väziyyätindän narazı olan qruplar, klanlar, täbäqälär, şäxslär, o cümlädän, väzifäsindän getdiyinä görä 
incik qalanlar, siyasi vä ya iqtisadi iflasa uğramış şäxslär, seçkidä uduzmuş şäxslär, mähbuslar, xästälär vä b.; hämçinin 
pasifistlär,  nihilistlär,  dissidentlär,  bir  sıra  dini  qruplar,  ähalinin  kasıb  täbäqäsi,  täläbälär  vä b.  istänilän  ölkänin 
tälqinähässas kateqoriyasını täşkil edirlär. Xarici qüvvälär vä müxalifät ähalinin äsasän bu kateqoriyaları ilä iş aparıb, 
täbliğat üçün hädäf seçirlär; 
  Härbi sferada daha yaxşı tälqin oluna bilän vä ya tälqin obyekti ola bilän kateqoriyaya aiddir: Yeni formalaşmış vä 
ya ehtiyatda olan hissälärin härbi xidmätçiläri; mühasiräyä düşmüş härbi xidmätçilär; härbi ämäliyyatlar zamanı böyük 
itki vermiş hissälärin şäxsi heyäti; hökumätin siyasi kursundan vä ölkäni müharibäyä gätirib çıxarmasından narazı olan 
härbi  xidmätçilär;  başqaları  ilä  müqayisädä  nisbätän  pis  maddi-mäişät  tächizatı  olan  hissälärin  härbi  xidmätçiläri; 
aralarında sosial, milli, dini vä s. konfliktlärin qeydä alındığı bölmälär; räqibin milli azlıqdan olan äsgär vä zabitläri; vä 
b. (Müharibädä psixoloji metodların konkret tätbiqi ilä älaqädar älavä olaraq bax: burada, sähifä 53, 62, 64, 71, 71, 
78-79, 118, 127 vä s.-ä) 
 
IV.2.1.3. SITUATIV FAKTORLARA ISTINADÄN HÄYATA KEÇIRILÄN TÄLQIN 
Tälqin prosesindä rolu olan nüanslardan daha birisi – älverişli situasiya faktorudur. Yäni situasiyadan asılı 
olaraq  ayrıca  färd  vä  ya  toplumların  tälqinähässaslıq  qabiliyyäti  käskin  däyişir  ki,  bu  da  digär  faktorların 
stabilliyi  şäraitindä  tälqinin  näticäsinä  ähämiyyätli  täsir  göstärä  bilir.  Bu  baxımdan,  kimäsä  näyisä  tälqin  edä 
bilmäk  üçün  münasib  vaxt  seçä  bilmäk  vä  ya  qarşı  täräfin  tälqinähässaslığını  artıran  atmosferi  süni  şäkildä 
formalaşdıra bilmäk üçün, kütlä vä ya ayrıca individlärin tälqinähässaslığını artıran situasiyaların xarakterindän 
xäbärdar olmaq çox zäruri faktordur. Belä amillärin bir qismi isä aşağıdakılardır. 
Müxtälif elmi cäräyanlarda «ikinci siqnal sistemi», «intellekt», «mäntiqi täfäkkür», «mücärräd idrak» vä s. 
kimi terminlärlä  adlandırılan,  özünün  tänqidi-rasional  funksiyası  ilä  orqanizmin  bir  növ  keşikçisi,  qoruyucusu, 
«senzurası» väzifäsini daşıyan şüur – insanın fiziki, emosional, intellektual vä iradi durumunun yalnız müäyyän 
diapazonu  hüdudunda  fäaliyyät  göstärib,  bundan  bütün  känaraçıxma  hallarında  öz  funksiyasını  dayandırır. 
Hipnoz,  mähz  insanı  bu  diapazon  hüdudundan  känara  çıxarmaq  funksiyası  daşıyır,  lakin  bu  mäqsädli  yeganä 
vasitä deyil. Liderlär hämin bu alternativ vasitälärdän xäbärdar olmaları säbäbindändir ki, insanları özlärinin dä 
xäbäri olmadan ayıq vaxtı «hipnoz» väziyyätinä gätirir, onları öz iradälärinin äsirinä çevirib, bir «zombi» kimi 
mäqsädlärinin realizäsindä istifadä edä bilirlär. 
Gündälik  häyatda  insan  çox  tez-tez  elä  situasiyalarla  rastlaşır  ki,  burada  o,  şüurun  täsirindän  tam  känar 
väziyyätä  düşür  vä  bütün  fäaliyyäti  qeyri-iradi,  qeyri-şüuri  şäkildä  baş  verir,  mäsälän,  şok,  özünüitirmä  vä s. 
hallarında. Bu zaman ekstremal situasiyaya cavabän, ani olaraq orqanizmin bütün potensial müqavimät qüvväsi 
dövräyä  qoşulur,  bilik  vä  häyat  täcrübäsinä  äsaslanan  şüur  (sol  beyin)  müväqqäti  öz  funksiyasını  itirir  vä 
orqanizmin sonrakı (tählükä sovuşana qädär) bütün fäaliyyäti tähtälşüurun näzaräti altında, buradakı ilahinin lap 
tävällüd  günündän  beyinä  yerläşdirdiyi  xüsusi  özünüqoruma  proqramları  (instinkt)  üzrä  baş  verir  (bir  sıra 
hallarda, hätta insanda bu vaxt «faza sürüşmäsi»nin näticäsi kimi müväqqäti vä ya daimi olaraq müäyyän qeyri-
adi qabiliyyätlär dä oyanır). 
İnsanı bu vä ya digär däräcädä bu cür şüursuz hala salan mäqamlar ümumi olaraq aşağıdakılardır: 
1)  Xarici  fiziki-kimyävi  täsirlärin  (o  cümlädän,  qravitasiya,  elektrik,  maqnit  vä s.  sahä  gärginliklärinin,  akustik, 
elektromaqnetik vä s. tezliklärin vä b.-nın) müäyyän normal hüdudundan känar häddi; 
2)  Emosiyaların maksimum gärgin vä süst halı; 
3)  Zehni ämäliyyatların mäntiqi-rasional, ardıcıl, sistemli vä ätalätli hüdudundan känar häddi vä s.; 
4)  Ac, yorğun, yuxusuz, xästä vä s. halları; 
Nümunä  üçün,  mäsälän,  aşağıdakı  situasiyalar  deyilän  şäraitlärä  aid  ola  bilär  vä  bu  hallarında  insanın 
tälqinähässaslığı maksimum artır: 
  İldırımdan  sonrakı  isti  yağışlı  havada,  maqnit  anomaliyasında,  Günäş  aktivliyi  dövründä,  atmosfer  täzyiqinin  qeyri-
normal häddindä, gecä vä axşamlar vä s. 
  Panika,  affekt,  fobii,  stress,  şok,  ekstaz,  täşviş,  häyäcan,  äsäbi  gärginlik  vä s.,  väziyyätlärindä;  hämçinin  attraksiya 
(mähäbbät,  simpatiya),  etimad,  relaksasiya,  insayt,  trans,  särbäst  assosiasiya,  eyforiya,  mästlik  vä s.  hallarında,  o 
cümlädän, yaxşı ähval-ruhiyyädä, komfort şäraitdä olanda, mäsälän, heyran, şän, vä s. väziyyätlärindä; 
  Mänzärälärin,  surätlärin,  melodiyaların,  poetik  fiqurların,  mäkani  münasibätlärin,  älamätlärin  vä s.  analizindä,  ilkin 
täässüratda,  gözlänilmäz  hadisälärdä,  diksinmälärdä,  qäfil  xäbärdä,  periferik  qavrayışda,  «seytnot»  väziyyätindä, 
dilemma qarşısında qaldıqda, az mälumatlı mäsälälär üzrä müzakirälärdä vä s.; 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
63 
  İnstinktlärä,  täläbatlara  vä s.  uyğun  fäaliyyätlärdä.  Eläcä  dä,  «ustanovka»lara,  värdişlärä,  stereotiplärä,  proqramlara, 
formalaşmış räylärä vä s. uyğun, monoton, dövri täkrarlanan vä b. fäaliyyät növlärindä; Hämçinin, yorğun, yuxusuz, ac, 
xästä vä s. hallarında; 
Vä s... (älaqädar mövzular barädä bax: burada, säh. 18, 65). 
İnsanı  ayıqkän  ‘‘hipnoz’’  edä  bilmäk,  bir  «zombi»  kimi  idarä  edä  bilmäk  üçün  dä  onun  mähz  bu  hallarını 
«tutmaq», tähtälşüuru ilä bu yolla birbaşa kontakt yaratmaq vä bundan sonra zäruri fäaliyyät proqramını birbaşa 
onun tähtälşüuruna diqtä etmäk zäruridir ki, sonradan insan bu proqramın anadangälmä onun özününkü, yoxsa 
özgäninki olduğunu ayırd edä bilmädän ona uyğun fäaliyyät göstärsin. Çünki komanda ona diqtä edilän vaxtda, 
deyilän situasiyalar säbäbindän onun analizetmä qabiliyyäti dövrädän açılmışdı. Şüurun passivliyi säbäbindän bu 
mäqamda diqtä olunan fikir, onun analizini doğurmur vä birbaşa olaraq tähtälşüur sferasına düşür. Tähtälşüursa 
ona  daxil  olan  informasiyaların  hamısını,  ağına-bozuna  baxmadan,  gäläcäk  analizlär  üçün  stereotiplär, 
«ustanovka»lar, meyarlar vä s. yerindä qäbul edir, komandaları icra üçün müvafiq orqanlara göndärir. 
  Nümunä  üçün,  mäsälän,  mähz  hämin  bu  säbäbdän,  adi  vaxtda  ‘‘yola  gätirilmäsi’’  müşkül  olan  qızları  oğlanlar  gecä 
görüşlärinä, rängaräng mänzäräli park, mänzärä gäzintilärinä, romantik film tamaşasına, ildırımdan sonrakı isti yağışlı 
hava  gäzintisinä  vä s.  dävät  edirlär.  Çünki  onlar  hämin  bu  şäraitlärin  insana  psixogen  täsir  göstärmäsindän 
xäbärdardırlar vä bilirlär ki, bu şäraitlär handa mänäm deyän qızı ‘‘äfsunlayab’’, “yumşaldıb”, “ağlını başından çıxarası”, onu 
ävvälki  rasional  düşüncä  qabiliyyätindän  mährum  edäsi  vä  onu  öz  ayağı  ilä  “täläyä”  aparasıdır  (bu  tipli  mövzularla 
bağlı älavä olaraq bax: burada, säh. 32, 35, 40-41, 43...). 
Şüur  täbii  olaraq,  bu  cür  passiv  väziyyätdä  deyilsä,  o,  süni  yolla  passivläşdirilä  bilär,  yäni  obyekt  tälqin 
prosesindän  ävväl  müxtälif  vasitälärlä  süni  olaraq  bu  väziyyätlärä  gätirilä  bilär.  Bu  mäqsädä  xidmät  edän 
vasitälärin bir qismi aşağıdakılardır: 
a)  Şüuru  süni  surätdä  passivläşdirmäyä  imkan  verän  metodlardan  biri  –  individä  müxtälif  transgen 
vasitälärlä täsir göstärmäkdir. 
  İnsanın bütün hiss kanalları üçünsä bu kateqoriyalardan olan kifayät qädär täsir formaları mövcuddur: mäs., 
—  vizual kanal üçün – buz üstündä «üşüyän» ağqızılgül, al güllärlä bäzänmiş yaşıl çämändän axan gömgöy arx, Şimal 
Parıltısı, qar yağması, bänövşäyi şüa vä s. kimi obrazlar, görüntülär, mänzärälär; 
—  eşitmä  kanalı  üçün  –  däniz  läpälärinin,  çay  şırıltısının,  meşä  yarpaqlarının,  küläk  uğultusunun,  ritmik  vaqon 
täkärlärinin, xäfif mehin, häzin vä ya rok musiqinin vä b. säsi; 
—  dequstral kanal üçün – müxtälif bihuşedici dadlar; 
—  parfümer kanal üçün – sakitläşdirici füsunkar aromatlar; 
vä b.  deyilän  transgen  täsirlär  kateqoriyasına  aiddir  (älavä  olaraq  bax:  «Härbi  (fiziki)  täzyiq» 
bölümünün «Psixogen täsir generatorları» hissäsinä [burada, säh. 92]). 
Lazımi  komanda  obyektä  onun  şüuru  bu  täsirlärlä  kifayät  qädär  passivläşdirildikdän  sonra  diqtä  edilir. 
Rasional  düşünmä  qabiliyyätinin  mähdudlaşması,  bu  halda  obyektä  hämin  informasiyanı  ätraflı  analiz  etmäk 
imkanı vermir vä informasiya, müqavimätsiz olaraq onun tähtälşüur sferasına düşür; 
b)  Yuxarıdakı  variant  şüurun  funksiyasını  maksimal  emosional  komfortluq,  äzälä  relaksasiyası  hesabına 
passivläşdirmäk  metodunu  ähatä  edirdi.  Şüurun  xarakteristikasında  (bax:  burada, säh. 18,  62,  65)  qeyd 
olunmuşdu  ki,  täkcä  emosional  süstlük  deyil,  eyni  zamanda,  maksimal  emosional  oyanıqlıq,  yäni  emosional 
diapazonun  bir  täkcä  aşağı  häddi  deyil,  häm  dä  yuxarı  häddi  şüura  passivläşdirici  täsir  göstärir.  Bu  säbäbdän, 
obyekti  täkcä  emosional  süstläşdirmäk  deyil,  eyni  zamanda,  aktivläşdirmäk  dä  analoji  effektlidir.  Başqa  sözlä, 
onu  häyäcanlı,  täşvişli,  vahimäli  vä s.  väziyyätä  salmaq,  sevindirmäk,  heyrätländirmäk,  äsäbiläşdirmäk, 
qorxutmaq,  seksual  qıcıqlandırmaq,  mübahisäyä,  münaqişäyä  cälb  etmäk  vä b.  da  onun  şüurunu  müäyyän 
säviyyädä blokirovka etdiyindän, bu halında da ona diktä olunan informasiya onun täräfindän lazımınca analiz 
edilmädän,  birbaşa  olaraq  tähtälşüur  sferasına  düşür.  Yäni  bu  halda  faktik  olaraq,  färdin  (vä  ya  kütlänin) 
tälqinähässaslığı  artır  vä  istänilän  täsirä,  äsasän  müqavimätsiz  düşür  (Mähz  hämin  säbäbdän,  psixi  oyanıq 
väziyyätindä  olan  kütlä  arasında  sirayät  çox  sürätlä  yayılır  vä  bu  halında  kütlä  istänilän  ağılsızlıqlara  gedä 
bilir); 
c) Şüurun funksiyasını blokirovka edän mexanizmlärdän daha birisi – deyildiyi kimi täkcä emosional deyil, 
eyni zamanda, häm dä fiziki passivlik vä gärginlikdir. Yuxarıda sadalanan transgen täsirlär emosiyaları maksimal 
süstläşdirmäklä  bärabär,  faktik  olaraq  häm  dä  äzälä  relaksasiyası,  yäni  fizioloji  komfortluq  törädäräk,  fizioloji 
orqan kimi, eyni zamanda, şüuru da maksimal süst väziyyätinä gätirir, funksiyasını tormozlayırdı. 
  Bundan  älavä,  fiziki  dissonans,  fizioloji  diskomfort,  yäni,  mäs.,  obyektä  işgäncä  vermäk,  onu  yuxudan,  sudan, 
istirahätdän vä s. mährum etmäk vä s. dä, onun şüuruna älahiddä passivläşdirici täsir göstärib, onun tälqinähässaslığını 
artıran, tähtälşüuru ilä älaqä yaratmaq işini asanlaşdıran äsas metodlardandır; 
d)  Yuxarıdakı  mäqamın  xüsusi  variantı  «Sensor  depriviziya»  («Sensor  izolyasiya»)  effektinä  äsaslanan 
tälqindir. 
Beynin normal iş funksiyasının başlıca şärti onun analizator sisteminä fasiläsiz surätdä xarici alämdän sensor 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
64 
axının  olmasıdır.  Xarici  vä  daxili  alämdän  gälän  siqnalların  ümumblokirovkası,  vä  yaxud  sensor  axının 
tormozlanması märkäzi sinir sisteminin tonusunu käskin surätdä aşağı salır. Baş-beyin yarımkürälärinin sensor 
stimulyasiyası  olmadan  isä  märkäzi  sinir  sisteminin  digär  şöbäläri  dä  orqanizmin  adaptasiya  davranışını  tämin 
etmäkdä aciz qalır. Sensor aclığın vä ya afferentasiya defisitinin kompensatoru olaraq isä, bu zaman älä keçän 
ixtiyari täk-tük informasiya obyekt üçün adi  vaxtla  müqayisädä qat-qat  artıq subyektiv däyär (vä demäli, täsir 
gücü) käsb edir. Bu isä onun tälqinähässaslığının artması demäkdir vä manipulyasiyasına geniş üfüqlär açır. 
  Nümunä:  1978-ci  ilin  noyabrında  Hayananın  (Cänubi  Amerika)  Constaun  şähärindä  dini  täşkilatlardan  birinin  910 
üzvü  öz  mäbädlärindä  könüllü  şäkildä  intihar  edib,  dünyasını  däyişdi  (qeyd  edäk  ki,  1999-cu  ildä  Çindä  dä  dini 
täşkilatlardan birinin üzvläri bu cür kütlävi intihar etmişdilär – müäl.). Mäsälä beynälxalq säviyyädä hay-küy qaldırıb, 
etiqadın vä ya bu ideologiyanı yaradanların fenomenal gücü kimi hamını heyrätländirdi, maraqlandırdı. 
İstintaq näticäsindä aşağıdakılar mälum oldu: Deyilän mäbäd ilk öncä ABŞ-ın San-Fransisko şähärindä yaradılıb vä 
buranın äsasän kasıb täbäqälärini özünä cälb edib, konkret etiqad ätrafında birläşdirib. 1977-ci ildä mäbädin rähbäri vä 
buraya gälänlärin xarizmatik lider kimi qäbul etdiyi Cim Conson hansısa siyasi vä ya hüquqi problemlärinä görä San-
Fransiskonu  tärk  etmäli  olur  vä  bir  çox  sädaqätli  äshabları  ilä  birlikdä  Hayanaya  köçüb,  buranın  adamlardan  uzaq 
cängälliklärindä mäbädini bärpa edir vä onlarla birlikdä ayinlärini, märasimlärini icra etmäkdä davam edirlär. 1978-ci 
ilin  18  noyabrında  Cim  Consonun  vä  ümumiyyätcä,  täriqätin  fäaliyyätini  tähqiq  etmäk  üçün  onların  yanına 
Kaliforniyadan  konqressmen  Leo  R.Rayan  vä  onun  qrupundan  olan  üç  näfär  gälir.  Heç  dä  Cim  Consonun  xeyrinä 
olmayan  näticä  ilä  geri  qayıdan  bu  dörd  şäxs  vä  onlarla  birlikdä  buradan  qaçmaq  istäyän  bir  mäbäd  üzvü  Consonun 
göstärişi  ilä  öldürülür.  Bundan  sonra  özünün  häbs  olunacağını,  birdän-birä  beş  adamın  (hansılardan  ki,  biri  väzifä 
başında  olan  dövlät  xadimi  olub)  ölümündä  günahlandırılaraq  än  ağır  cäzaya  mähkum  ediläcäyini,  häyatının  mänası 
olan bu mäbädinsä dağılacağını därk edän Conson, bütün icmanı  yığıb, özünün intihar edäcäyini elan edir vä hamını 
buna çağırır. 
İlk olaraq bir gänc qadın buna reaksiya verir (hansı ilä ki, Consonun şäxsi münasibäti olduğu ehtimal edilir). Körpä 
uşağı ilä birlikdä, zähär dolu bidona  yaxınlaşıb ondan uşağına da içirib, özü dä içir vä bir neçä däqiqä ärzindä canını 
tapşırır. Bundan sonra, digärläri dä çox sakitçiliklä bidona yaxınlaşır, könüllü olaraq zähäri başına çäkib özünü öldürür. 
Zähär içmäyän vä ya içänlär içärisindän xilas edilmäsi mümkün olan bir neçä näfär sonradan bildirirdilär ki, sanki, biz 
tilsimä düşmüşdük, hamı bir zombiyä çevrilmişdi, hansı ki, indi biz bunu etmäzdik. 
Bäs bu tilsimin sirri nädä idi? 
Müxtälif  sahä  mütäxässisläri  ilä  birgä  bu  faktla  psixoloqlar  da  mäşğul  olub,  mäsäläyä  aşağıdakı  aydınlıqları 
gätirdilär. Fenomenä  Los-Anceles universitetinin psixiatr vä psixoloqu Luis Colion Uestin aşağıdakı aydınlığı gätirir: 
«Ägär  mäbäd  Kaliforniyada  yerläşmiş  olsaydı,  bu  hadisä  baş  vermäzdi.  Lakin  onlar  başqa  ölkädä,  cängällikdä, 
dünyadan  maksimum  täcrid  şäraitindä  yaşayırdılar.  Bu  da  onları  rähbär  uğrunda  bu  cür  addıma  provakasiya  etdirib. 
Älälxüsus da, ilk addımı qadının atması, burada väziyyäti käskin blokirovkalayıb, kişilärä seçim imkanı qoymayıb». 
İnformasiya  blokadasının,  sosial  izolyasiyanın  (yäni  «sensor  depriviziyanın»)  hansı  gücä  malik  olduğu  göz 
qabağındadır. 
Eynilä mähz bu säbäbdän, bir zaman qadınlar bänna vä tekstil mähsullarının (yäni härämxana divarları vä 
çadranın)  arxasında  gizlädilirdi.  Çünki,  bu  cür täcridlik  qadının  ätraf  dünya,  häyat  barädä  yeganä  informasiya 
mänbäyi olan ärinä bağlığını, etibarını, etimadını, onun qarşısında tälqinähässaslıq hissini qat-qat artırmış olurdu. 
Deyilän mänada, känd yerläri ilä müqayisädä şähär yerlärindä (ümumiyyätcä, inkişafın aşağı pilläsindä olan 
yaşayış  mäskänläri  ilä  müqayisädä  yuxarı  pillädä  olan  yaşayış  mäskänlärindä)  qohumluq,  dostluq,  qonşuluq 
älaqälärinin  zäif  olması,  burada  ailänin  rolunun  azalması,  änänälärin  (ümumiyyätcä,  sosial  näzarätin  istänilän 
formasının) täsirinin minimuma enmäsi vä b. da mähz hämin bu «sosial depriviziya» effekti ilä älaqädardır. Belä 
ki,  bu  sonuncularda  här  bir  ayrıca  individin  häyatında  anonim,  işgüzar,  qısamüddätli,  formal,  säthi 
münasibätlärin  xüsusi  çäkisinin  artması  hesabına,  bir  täräfdän  –  şäxsiyyätlärin  inkişafına  daha  geniş  imkanlar 
yaranaraq,  ümumilikdä  cämiyyätin  situasiyalara  adaptasiya  qabiliyyäti  yüksälsä  vä  burada  mädäni  stereotiplär 
rängarängläşsä dä, digär täräfdän – bu halda doğmalara, yaxınlara, ümumiyyätcä, ayrılıqda här käsä häsr olunan 
vaxtın,  diqqätin,  ünsiyyätin  ümumi  çäkisinin  däfälärlä  ixtisara  düşmäsi  ilä  cämiyyätdä  sosial  säfärbärlik, 
mütäşäkkillik hissläri itir, şäxsiyyätlär täcridläşir, burada spesifik gärginlik mänbäyi meydana çıxır. Bu şäraitdä 
insan başqaları ilä münasibätdä özünün çoxşaxäli färdiliyini büruzä verib, özünü härtäräfli täqdim edä bilmäkdän 
vä  başqalarını  da  bu  keyfiyyätdä  qäbul  edä  bilmäkdän  faktik  olaraq  mährumdur  (Maraqlıdır,  inkişafın  bu 
baxımdan  färqli  pilläsindä  olan  müxtälif  dövlätlärä  eyni  bir  beynälxalq  normalar,  meyarlar,  standartlar 
prizmasından  baxılması,  münasibät  bäslänilmäsi  nä  däräcädä  düzgündür?),  hansı  ki,  münasibät  akvarelinin 
mähdud  olduğu  känd  häyatı  (o  cümlädän,  sivilizasiya  pilläsinin  aşağı  olduğu  istänilän  häyat)  bu  baxımdan 
deyilänlärin diametral äksidir. 
  Müharibä  zamanı  –  mühasiräyä  düşmüş  härbi  xidmätçilär;  uzun  müddät  räqibin  arxa  cäbhäsindä  yerläşmiş  xüsusi 
täyinatlı qrup üzvläri; monoton mövcudluq şäraitindä (mäs., arxa düşärgälärdä vä ya uzunmuddätli marşlar rejimindä) 
yaşayan  hissälärin  äsgär  vä  zabitläri;  mülki  ähalinin  sığınacaqlarda  yaşayan  hissäsi,  dövlätin  öz  ideologiyasının  zäif 
olduğu dövrünün vä ya ärazisinin ähalisi vä b. bu vä ya digär formada «sensor depriviziya» sindromunun täsiri altında 
olan  täbäqäni  täşkil  edirlär  vä  räqib  täsirinä  maneäsiz  düşürlär  (Müharibädä  psixoloji  metodların  konkret  tätbiqi  ilä 
älaqädar älavä olaraq bax: burada, sähifä 53, 62, 64, 71, 71, 78-79, 118, 127 vä s.-ä). 
Adi vaxtda kimisä bu metodla tälqin etmäk üçün, sadäcä olaraq, onun uzun müddät evdän bayıra çıxmadığı 
vä  ya  här  hansı  formadasa  uzun  müddät  dost-tanışlarından  täcrid  olduğu  mäqamı  tutmaq,  bundan  sonra  isä 
yavaş-yavaş äsas täsir materialını diqtä etmäk gäräkdir. 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
65 
 
IV.2.1.4. TÄLQIN MATERIALININ MÄZMUNU FAKTORU 
Deyilänlärdän älavä, tälqin aktında xüsusi rolu olan faktorlardan daha birisi – tälqinolunan materialın özünün 
mäzmunu  mäsäläsidir.  Yäni  nä  deyilir,  deyilän  material  ağla,  yoxsa  emosiyaya  täsir  üçün  hesablanıb, 
birtäräflidir, yoxsa tamdır, vä s. 
 
Ümumi olaraq, äsasän aşağıdakı informasiyalar şüur baryerini däf edäräk birbaşa tähtälşüur sferasına düşür: