Cabbar Mämmädov Dİplomatik psixologiYA

xarmağı bacarır. Biz ona uğurlar arzu edirik». /Kafedra müdiri: psixologiya e.d. prof.B.Äliyev/. 
☯ ☯ ☯ 
ADPU-nun Ümumi Psixologiya kafedrasının räsmi räyindän parça: 
«Cabbar  Mämmädovun  psixoloji  işläri  ilä  älaqädar  olaraq  onu  qeyd  etmäyi  vacib  sayırıq  ki,  yüksäk 
professionallıqla yazılmış bu işlärlä biz çoxdan tanışıq vä müsbät qiymätländiririk». /Kafedranın müdiri: prof. 
Äbdül Älizadä/ 
☯ ☯ ☯ 
AMEA-nın  «Fälsäfä  vä  Siyasi-Hüquqi  tädqiqatlar  institutunun»  «Sosial  fälsäfä  vä  sosiologiya» 
şöbäsinin räsmi räyindän: 
«Cabbar  Mämmädovun  psixologiya  sa  sosiologiya  sahäsindäki  işlärinä  BDU  vä  ADPU-nun  müvafiq 
kafedralarından  verilän  räylärä  tam  şärik  olduğumuzu  bildiririk».  /Şöbä  müdiri:  fäls.e.d.  prof.  Äbülhäsän 
Abbasov/ 
☯ ☯ ☯ 
«İlk olaraq onu demäliyik ki, biz Cabbar Mämmädovun fälsäfä, psixologiya, fizika, mäntiq, dilçilik vä digär 
elm  sahälärindäki  ehtiraslı,  tämkinli,  zähmätkeş  alimä  xas  olan,  arqumentläşmiş  işläri  ilä  çoxdan  tanışıq.  Bu 
araşdırmaların bir oxucu, bir müällim kimi mäntiqi tählili bizä demäyä äsas verir ki, yüksäk intellektual säviyyäli 
bir tädqiqatçının sahilsiz fitri istedadı vä däqiq elmi-sintetik ümumiläşdirmäläri haqqında mütäxässis alimlärimiz 
daha  çox  söz  demälidilär  vä  buna  ciddi  zärurät  dä  vardır».  /BDU-nun  Fälsäfä  kafedrasının  räsmi  räyindän 
parça/. 
☯ ☯ ☯ 
Elä  ilk  sätirlärdän  qeyd  etmäyi  vacib  hesab  edirik  ki,  Azärbaycan  dövlätçiliyinin  yeni  formalaşmağa 
başladığı,  cämiyyätimizdä  fäal  şäkildä  Qarabağ  probleminin  hälli  yollarının  araşdırıldığı  bir  vaxtda  Cabbar 
Mämmädovun bu kitabı çox vaxtında yazılmış, aktual mövzuya häsr olunmuş, dövlätçilik baxımından ähämiyyät 
käsb edä bilän däyärli äsärdir. Bir täräfdän, müällifin özünün Qarabağ müharibäsindä şäxsän iştirak etmäsi, digär 
täräfdän  isä,  psixologiyadan  tutmuş  fälsäfäyä,  fizikaya,  linqvistikaya,  mäntiqä  vä s.  qädär  olduqca  geniş 
diapazonda  zängin  mälumata  malik  olması  (bu  sahälärdä  xüsusi  äsärlärin  müällifi  olması)  ona  istär 
cämiyyätimizin  vä  istärsä  dä  insanlararası  münasibätlärin  bir  sıra  problemlärinä orijinal  bucaqdan  baxmağa  vä 
bunlara dair yeni fikirlär söylämäyä imkan vermişdir. 
Ümumi  halda,  biz  müällifin  elmi  fäaliyyäti  ilä  hälä  1998-ci  ildän  tanışıq.  O  zaman  onun  psixologiya 
sahäsindäki ilk kitabının materialları bizim kafedrada (BDU-nun psixologiya kafedrasında) müzakirä edilmiş vä 
kafedra  heyätinin  çox  yüksäk  qiymätini  almışdı.  Elä  o  vaxtdan  da  onun  çox  istedadlı,  orijinal  düşüncä  vä 
mühakimä  qabiliyyätinä  malik,  perspektivli  bir  gänc  olması  qänaätinä  gälmişdik.  Bu  müddätdä  fäaliyyätini 
uğurla  davam  etdiräräk  belä  bir  kitab  säviyyäsinä  gätirib  çıxarması  qänaätimizi  bir  daha  täsdiqlädi  vä  bizi 
sevindirdi.  Özü  dä  bu  inkişaf  täkcä  işin  kämiyyäti,  häcmi  mäsäläsinä  aid  olmayıb,  eyni  zamanda,  häm  dä 
keyfiyyätinä  aiddir.  Belä  ki,  müällifin  ävvälki  işläri  ilä  bugünkü  işini  müqayisä  etdikdä  onun  bu  müddätdä  nä 
qädär püxtäläşdiyinin, peşäkar bir säviyyäyä qalxdığının şahidi olmaq mümkündür. 
Bütövlükdä C.Mämmädovun bu kitabını bir növ psixoloji täsirlärin ensiklopediyası adlandırmaq olar. Belä 
ki, burada psixikaya täsir edän demäk olar ki, bütün növ metod, fänd vä vasitälär cämlänib, o cümlädän, texniki, 
kimyävi,  siyasi,  iqtisadi  vä s.  vasitälär  dä  daxil  olmaqla.  Lakin  müällif  täkcä  bu  metodları  sadäcä  olaraq 
pärakändä  şäkildä  sadalamaq  vä  izah  etmäklä  kifayätlänmir. Ävväla,  o, bütün bu  metodlar  arasında  än  ümumi 
qanunauyğunluqları  müäyyänläşdirmäyä  vä  bunun  äsasında  psixoloji  täsirlärin  sistemini  tapmağa  cähd  edir  vä 
demäk  olar  ki,  buna  da,  äsasän  nail  olur.  Belä  ki,  kitab  müällifin  «Davranış  vä  düşüncälärin  neyrostrateji 
proqramlaşdırılması  metodu»  adlandırdığı  orijinal  bir  täsir  aparatının  yaradılması  ilä  tamamlanır.  İkincisi  isä, 
müällif  diqqätini  täkcä  näzäri  mäsälälärä  yönältmäyib,  eyni  zamanda,  izah  etdiyi  metodların  adi  häyatdan 
tutmuş, siyasätä vä härbi sferaya qädär olduqca geniş diapazonda tätbiq yerlärini dä araşdırır, izah edir vä än son 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
8 
halda, bütün bunlardan Azärbaycan dövlätçiliyinin gücländirilmäsi vä Qarabağ probleminin hälli mäsälälärindä 
necä  istifadä  etmäk  barädä  zäruri  näticälär  çıxarır.  Bütün  bunlar  da,  kitabın  häm  näzäri  vä  häm  dä  praktik 
baxımdan däyärliliyini vä dövlätçiliyimiz üçün ähämiyyät käsb edä biläcäyini göstärir. 
Müällif kitab  boyu  olduqca  geniş  diapazonda  problemlärä  toxunur.  Buraya  demokratiya,  qloballaşma  vä s. 
kimi müasir dünyada aktual olan mäsälälärin psixoloji baxımdan olan analizindän tutmuş, psixologiyanın özünün 
bir  sıra  problemlärinä  müällifin  orijinal  münasibäti  kimi  rängaräng  mäsälälär  aiddir.  Şäxsiyyätin  strukturunu 
«baş-beyin  yarımkürälärinin  funksional  asimmetriyası»  näzäriyyäsinin  prinsiplärinä  istinadän  dörd  säviyyäyä 
ayıraraq  tädqiq  etmäk,  bütün  kitab  boyu  aparılan  täsnifatların  da  bu  prinsipä  uyğunlaşdırılması,  motivlär 
näzäriyyäsi,  täläbatlar  näzäriyyäsi,  tälqin  näzäriyyäsi  vä b.  barädä  olan  müällifin  orijinal  mülahizäläri  vä b. 
kitabda  deyilän  kateqoriyadan  sonunculara  aid  olan  nümunälärdändir.  Älälxüsus,  müällifin  düşüncä  vä  yazı 
üslubunda  olan  olduqca  güclü  mäntiqilik  vä  sistemlilik,  ona  istänilän  problemä  yetärincä  ähatäli  näzär  sala 
bilmäyä vä onlardan obyektiv näticälär çıxara bilmäyä imkan verir. 
Deyildiyi  kimi,  kitabın  bütün  mahiyyäti,  müällifin  «Davranış  vä  düşüncälärin  neyrostrateji 
proqramlaşdırılması metodu» adlandırdığı yeni bir psixoloji täsir aparatının yaradılması ilä tamamlanır. Müasir 
Qärbdä aktual olan «Neyrolinqvistik proqramlaşdırma» metoduna alternativ kimi yaradılan bu yeni aparatın bir 
sıra  mäqamları  mübahisä  doğura  bilsä  dä,  lakin  «neyrolinqvistik  proqramlaşdırma»  (NLP)  metodu  ilä 
müqayisädä  daha  geniş  tätbiq  dairäsinä  malik  olmasına,  universallığına,  sistemliliyinä,  ähatäliliyinä, 
praktikliyinä  vä  metodiki  älverişliliyinä  görä  onu  ähämiyyätli  bir  psixoloji  täsir  aparatı  kimi  qäbul  etmäk 
mümkündür. Müällifin bütün kitab boyu maksimum ümumiliyä, sistemliliyä meyl etmäsi, burada da ona här bir 
situasiya vä här bir obyekt üçün yararlı ola biläcäk universal bir aparat yaratmağa imkan vermişdir. Bu aparatın 
mäzmununu izah edärkän müällifin adi häyati situasiyalara nisbätän dünyanın härb vä siyasät tarixindän seçilän 
nümunälärä  üstünlük  vermäsi,  onun  tätbiq  mexanizmini  izah  edärkän  Azärbaycan  dövlätçiliyini  vä  Qarabağ 
müharibäsini  nümunä,  hädäf  kimi  äsas  götürmäsi  ayrılıqda  bu  aparatın  vä  bütövlükdä  kitabın  däyärini  vä 
aktuallığını qat-qat artırır. 
Elä bilirik ki, än azı, kitabda kimlärin nä vaxt öz düşmänlärinä heç bir müharibäsiz-filansız vä ya minimal 
qüvvä särfi hesabına, yalnız psixoloji fändlärin kömäyi ilä necä qalib gälmäsinä dair müällifin dünyanın siyasät 
vä härb tarixindän seçäräk cämlädiyi nümunälär, Qarabağ probleminin hälli yolları üzärindä düşünän här bir käsä 
zängin  düşüncä  materialı  vermäk  vä  bu  sahädä  yeni  säpkili  konsepsiyaların  yaranmasını  stimullaşdırmaq 
baxımından  çox  ähämiyyät  käsb  edä  bilär.  Häläliksä,  müällif  özü  «Soyuq  müharibä  aparmaq  metodları»  adı 
altında bu säpkili konsepsiyaların çox gözäl nümunälärindän birini yaradıb. 
Qeyd  etmäliyik  ki,  C.Mämmädovun  bu  kitabı  qüsurlardan  da  xali  deyil,  onda  mübahisä  doğura  biläcäk 
mäqamlar  da  yetärincädir.  Lakin  biz  detallar  säviyyäsindä  olan  bu  nüansları  qabartmaqla  kitabın  ümumi 
ähämiyyätinä  heç  bir  xäläl  gätirmäk  istämäzdik.  Älälxüsus  da,  müällifin  yaradıcılığının inkişaf  dialektikası  ilä 
yaxından tanış olduğumuzdan, äminik ki, o özü gäläcäkdä bu qüsurları görüb aradan qaldıracaq. 
Ümumilikdä, kitab mäzmunludur, aktual mäsälälärä häsr olunub, dövlätçilik baxımından çox ähämiyyät käsb 
edä bilär, orijinaldır, ähatälidir, yaşından vä peşäsindän asılı olmayaraq här käs üçün maraqlı vä gäräkli ola bilär. 
Müällif  son  däräcädä  istedadlıdır,  olduqca  müşahidäcil  vä  mälumatlıdır,  orijinal  elmi  täfäkkürä  malikdir. 
Onda näzäriyyäçi alimä xas olan nadir xüsusiyyätlär vardır. O, hadisälärä yeni mövqedän baxmağı, onları müasir 
mäfhum vä vasitälärdän istifadä etmäklä tählil etmäyi vä onlardan qiymätli näticälär çıxarmağı bacarır. Biz ona 
öz gäläcäk fäaliyyätindä uğurlar arzu edirik. 
 
İ.Ä.Seyidov 
psixologiya e.n., dosent. 
R.Ä.Cavadov 
psixologiya e.n., dosent. 
M.V.Väliyev 
psixologiya e.n., dosent.
 
 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
9 
Başlayıram rähimli vä märhämätli Allahın adı ilä 
 

  
M Ü Q Ä D D İ M Ä 
  
 
I 
Yäqin, çoxları häyatda elä insanlarla rastlaşıb ki, onlar düşdüyü mühitdä därhal başqalarından seçilir, nüfuz, 
hörmät, özgäläri üzärindä hakimiyyät qazanır, onların dünyagörüşünä, häyat tärzinä, düşüncäsinä vä s. maneäsiz 
müdaxilä edib, täsir göstärir, onların idealına çevrilirlär. Belä adamlar, sanki, «hipnoz qabiliyyätli», «maqnitli» 
şäxsiyyätlärdir. Onların här sözündä bir hökm, qüvvä hiss olunur, ätrafdakılar özlärindän asılı olmayaraq onların 
iradäsinä tabe olur, istäyini, täläblärini yerinä yetirmäk, ardınca getmäk mäcburiyyätindä qalır, onların äleyhinä 
çıxmağa  cürät  etmirlär.  Hamı  onlarla  ünsiyyätä,  dostluğa  can  atır,  sözlärinä  bir  ehkam  kimi  inanır, 
mübahisälärdä,  konflikt  mäqamlarda  onların  üstünlüyü  därhal  näzärä  çarpır,  baxmayaraq  ki,  onlar  azdanışan, 
fiziki  cähätdän  başqalarından  az  seçilän  olurlar,  danışdıqlarında  isä  çox  az  vaxtda  nä  isä  müäyyänlik,  mäntiqi 
ardıcıllıq, därin mälumatlılıq vä s. olur. 
Tarixin gedişatına täsir göstärib, dünya nizamını müäyyän  edän hämin liderlär – mähz bu tipli insanlardır. 
Onlar bir sözü ilä milyonları ayağa qaldırmağa, ardınca aparmağa, ölümä sürüklämäyä, mähv etmäyä qadirdirlär. 
Onlarda  daim  yuxarıda  dayanmaq,  başqaları  üzärindä  hökmranlıq  etmäk,  ätraf  mühiti  öz  istäyinä  uyğun 
däyişmäk vä s. kimi keyfiyyätlär mövcuddur. Onların bu fenomenal xüsusiyyäti daim filosofların, psixoloqların, 
politoloqların,  tarixçilärin  vä b.  diqqät  märkäzindä  durub,  tarix  boyu  liderlik  fenomeninin  sirrini  açmaq  üçün 
milyonlarla düşünän beyin cähd edib. 
Burada mähz bu fenomenin şifräläri açılır. 
Yer üzündä bütün cähätläri ilä biri-birinin täkrarı olan iki eyni insan tapmaq mümkün olmadığı kimi, onlar 
arasında  yaranan  ünsiyyät  növläri,  münasibät  formaları  da,  özünün  forma  vä  mäzmununa,  mäqsäd  vä 
xarakterinä,  vasitälärinä  vä s.  görä  bir-birindän  färqlänir.  Här  bir  ünsiyyät  növündä  onun  müälliflärinin 
temperament,  intellekt  vä  xarakterindän  tutmuş,  onların  dini,  milli,  irqi,  irsi,  cinsi,  sinfi,  siyasi  vä s. 
mänsubiyyätinä  qädär  elementlärin  cizgiläri  häkk  olunur.  Buraya,  hämçinin  müälliflärin  emosional  väziyyäti, 
onların  tähsil  säviyyäsi,  peşä  yönümü,  ictimai  statusu,  yaşı,  bir-birinä  münasibäti,  istäkläri  vä s.,  eläcä  dä, 
söhbätin täklikdä, yoxsa publika qarşısında, öz cinsinin, yoxsa äks cinsin nümayändäsi ilä aparılması vä s. kimi 
cähätlär dä daxildir. Eyni zamanda, söhbätin ittiham, yoxsa müdafiä, sorğu vä ya mäslähät, täsälli, yaxud da ki, 
provakasiya,  vä s.  mäqsädi  daşıması,  dövrün  iqtisadi,  siyasi,  härbi,  mädäni,  sosial  durumu  vä b.  da,  ünsiyyätin 
näticäsinä täsir göstärän amillärdändir. 
Bütün bu ziddiyyätlärä, müräkkäbliyä, çoxşaxäliliyä, çoxplanlığa vä s. baxmayaraq, här halda, ünsiyyät aktı 
müäyyän qanunauyğunluğa malikdir vä bu qanunauyğunluqları därk edän şäxslär onun bu cür, göründüyü qädär 
dä, xaotik proses olmayıb, äslindä çox däqiq riyazi sälisliyä, sistemli daxili quruluşa, särrast mexanizmä malik 
gözäl bir psixoloji apparat olduğunu bilirlär. Bu apparatın «dili»ni bilän şäxslärsä insanlar üzärindä hakimiyyätä 
malikdirlär. 
Bu kitabda mähz bu apparatın mexanizmi izah edilir. 
Burada – qädim Şärq älbäyaxa döyüşlärindä vä ümumän härb texnikasında olduğu kimi, ünsiyyät aktının da, 
özünämäxsus taktika vä strategiyaya, hücum vä äks-hücum mäqamlarına, käşfiyyat, diversiya elementlärinä vä s. 
malik olduğu göstärilir, räqibin zäif cähätlärini necä  aşkar etmäk, onlara zärbäläri necä  endirmäk, qarşı täräfin 
hücumlarından necä qorunmaq, fikirlärini necä «oxumaq», ünsiyyät zamanı täşäbbüsü necä älä almaq, liderliyä 
necä nail olmaq, räqibä här hansı bir fikri necä tälqin etmäk, onu necä inandırmaq, fäaliyyätä necä tährik etmäk 
vä  ya  bundan  necä  çäkindirmäk,  räyini  necä  döndärmäk,  iradäsini  necä  qırmaq,  öz  mövqeyini  ona  necä  qäbul 
etdirmäk,  onda  hansısa  bir  ähval-ruhiyyäni,  halı,  meyli  necä  formalaşdırmaq  vä  ya  necä  neytrallaşdırmaq, 
müxtälif  xarakter  vä  statuslu  adamlarla  müxtälif  şäraitlärdä  ünsiyyäti  necä  qurmaq,  söhbätin  maraqlı  keçmäsi 
üçün  hansı  nüansları  näzarätdä  saxlamaq,  istär  ayrıca  färdlärin  vä  istärsä  dä,  nähäng  qrupların,  kütlälärin, 
xalqların beyninä lazımi lozunqları, inamları, baxışları, motivläri necä  yerläşdirmäk, räqib cäbhäsinin äsgär vä 
ähalisinin  mänävi  vä  härbi  ruhunu  necä  qırmaq,  onların  öz  qüvväsinä,  öz  härbi-siyasi  rähbärliyinin 
kompetentliyinä inamını necä itirmäk, onların döyüş qabiliyyätini necä aşağı salmaq, müqavimät iradäsini necä 
qırmaq,  härbi  ämäliyyatlarda  iştirakdan  vä  ya  säfärbärlikdän  boyun  qaçırmağa,  dezertirliyä,  komandirlärä  tabe 
olmamağa,  äsir  düşmäyä,  satqınlığa  vä s.  necä  tährik  etmäk,  onları  özlärinin,  öz  yaxınlarının  vä  ya  öz 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
10 
dövlätlärinin, vätänlärinin, rähbärlärinin vä b. äleyhinä olan addımlara, fäaliyyätlärä necä meylländirmäk, siyasi 
mübarizädä bütün bunlardan necä istifadä etmäk vä s. barädä söhbät açılır, bunların realizäsi üçün konkret fänd 
vä vasitälär göstärilir. 
Bu metodika – özünämäxsus psixoloji dzyü-do, xüsusi bilik, fänd vä värdişlär toplusudur ki, o, räqibin täbii 
zäif  cähätlärindän  öz  mäqsädläri  üçün  istifadä  etmäk,  onun  psixikasını  bir  alät,  cihaz  kimi  idarä  etmäk, 
dünyagörüşünä,  häyat  tärzinä,  davranışına,  düşüncäsinä  vä s.  müdaxilä  edib,  täsir  göstärmäk,  ümumilikdä, 
müräkkäb insan münasibätläri laboratoriyasında rahat işlämäk üçün konkret resept, tälim, instruksiyadır. 
Ondan  müstäqil  olaraq  «psixoloji  silah»  yaratmaq  işindä,  insan  beyninin  proqramlaşdırılmasında,  düşünän 
yeni  näsil  robotlarının  (süni  şüurun)  yaradılmasında,  cämiyyätlärin  davranışının  kibernetik  modelinin  işlänib 
hazırlanmasında,  eläcä  dä,  ritorikada,  diplomatiyada,  pedaqogikada,  kriminalistikada,  reklam  işindä,  ideoloji 
müharibälärdä, linqvistika vä informasiya näzäriyyälärindä vä digär yerlärdä istifadä oluna bilär. 
O,  eyni  zamanda,  gücsüzlärin  özlärini  güclülärin  täsirindän,  täzyiqindän,  hücumundan,  istismarından  vä s. 
qoruması üçün dä äväzedilmäz silahdır, çünki täsir – mexanizminin därki ilä öz qüvväsini itirir. 
Metodika, dünya psixologiyasında analoqa malik deyil. 
II 
Necä etmäli ki, bir anda milyonlarla insan küçälärä çıxıb bir-birinä hücum çäksin, bir-birinin qanına susayıb 
ata-oğlunu,  ana  –  qızını,  övlad  –  valideyni,  qardaş  –  qardaşı  tikä-tikä  doğramaqdan  läzzät  alsın,  dünänä  qädär 
can bir qälbdä olan şäxslär bu gün bir-birinä qänim käsilsin, beläcä milyonlarla insanın beyninä bir andaca iblis 
hakim  olsun  vä  sonra  sizin  istädiyiniz  bir  vaxtda  bu  iblis  onları  buraxıb  getsin  vä  hämin  insanlar  yenidän  bir 
araya  gälib,  bir-biri  ilä  deyib-gülmäyä  başlasınlar?  Necä  etmäli  ki,  hüdudsuz  nifrät  hissi  ilä  üstünüzä  hücum 
çäkän düşmän äsgärläri bir andaca silahı yerä tullayaraq evlärinä dağılışıb getsinlär vä ya kütlävi surätdä sizin 
täräfinizä  keçsinlär,  yaxud  silahı  bir-birlärinä,  öz  komandirlärinä,  hökumätlärinä  vä  ya  öz  ähalilärinä  qarşı 
çevirsinlär? 
Fantastika vä ya vähşilikdir, deyilmi? 
Här  halda,  insanların  radioaktiv,  bakterioloji  vä  kimyävi  silahlarla  kütlävi  mähv  edilmäsindän  o  qädär  dä 
artıq  vähşilik  deyil  vä  insanların  «zombiläşdirilmäsi»  üzrä  bu  säpkili  tädqiqatlar  çoxdan  bir  sıra  nähäng 
dövlätlärin gizli härbi laboratoriyalarında sınaqdan keçirilmäkdä vä praktikaya tätbiq edilmäkdädir. Bu kitabdan 
mäqsäd,  mähz  hämin  tädqiqatların  üzärindän  «mäxfilik»  qrifini  götüräräk  onların  sirrini  nähäng  dövlätlärin 
monopoliyasından  çıxarmaq  vä  kiçik  dövlätlärin  dä,  özünümüdafiä  mäqsädilä  bu  cür  maksimum  ucuz  vä 
maksimum effektli «silah»a malikliyini tämin etmäk üçün onun än ümumi konturlarını müäyyänläşdirmäk, sirri 
üzärinä müäyyän işıq salmaqdır. 
III 
Mähdud miqdarda olan qiymätli şeylärin bölüşdürülmäsi ilä bağlı konfliktlärin meydana çıxması labüddür. 
Hakimiyyät, nüfuz, var-dövlät vä s. kimi qıt däyärlärdän daha çox pay götürmäk räqabäti dä, tarix boyu mövcud 
olmuş bütün bäşäri münaqişäläri meydana çıxarıb. Nä iqtisadi münasibätlärin dinamikası ilä şärtlänän formasiya 
täbäddülatları, nä bäşär täfäkkürünün inkişaf dialektikası ilä hämahäng däyişän sivilizasiya täkamülläri, nä dä bir 
başqa nä isä min-min il ärzindä bu qırğınların qarşısını ala bilmäyib ki, bu da onun insan xislätinin därinlikläri ilä 
bağlı bir hal olduğunu düşünmäyä äsas verir. Häqiqätdä dä bu belädir. Belä ki, täbii seçmä vä yaşamaq uğrunda 
mübarizä  deyilän  –  bioloji,  dialektik  ziddiyyät  deyilän  –  fälsäfi  qanunauyğunluqlar  bu  konfliktläri 
legitimläşdiräräk,  onlara  äzäli  vä  äbädi  mövcudluq  statusu  verir,  bununla  sosiumun  dinamik  vä  dialektik 
mövcudluq halını tämin edir. Digär mänada isä, istär zehni vä istärsä dä praktik sferada bäşäriyyätin fäth etdiyi 
här  bir  yeni  pillä,  äldä  etdiyi  här  bir  yeni  nailiyyät  –  özlüyündä  yeni  norma  vä  däyärlär  sistemi,  o  da  öz 
növbäsindä  yeni-yeni  münasibätlär  täläb  edir,  meydana  çıxarır  ki,  bu  münasibät  islahatları  da,  lokal  çärçivädä 
ayrı-ayrı  färdlärin,  qlobal  miqyasda  isä  ayrı-ayrı  dövlätlärin  täräqqi  vä  süqutu  şäklindä  täzahür  edir.  Bu  isä 
özlüyündä, inkişafın heç dä hämişä bir täkcä täkamül xätti üzrä cäräyan etmädiyini göstärir. 
Bäs,  bu  konfliktlärin  käskinliyini  az  da  olsa  zäiflädib,  özünü  bu  ağrılı  proseslärdän,  qismän  dä  olsa,  necä 
sığortalamalı? 
Min-min il ärzindä bäşär filosofları bu problemin färqli häll variantlarını täklif ediblär: kimisi bunun hällini 
Atlantida  kimi  ideal  dövlät  quruluşunu  täbliğ  etmäkdä,  kimisi  şahları  ädalätä  çağırmaqda,  kimisi  «qızıl  era» 
fantaziyası  ilä  insanları  şirnikläşdirmäkdä,  kimisi  bäşäriyyätä  biosferada  unikuum  statusu  veräräk  onlara  vähşi 
instinktlärin  täzahürünü  yasaqlamaqda,  kimisi  ali  etik  vä  estetik  däyärlärin  täntänäsindä,  kimisi  utopik 
cämiyyätlär  yaradaraq  insanları  mäcburän  onun  kazarmalarında  yaşatmaqda,  bir  başqaları  isä  sair  bu  kimi 
yollarda  görüblär.  Fäqät,  bütün  bunların  min-min  il  ärzindä  Yer  üzündä  tökülän  qanların  qarşısını  almayıb, 
äksinä,  yalnız  bir  qrup  üräyitämiz,  sadä  insanın  äl-qolunu  bağlayaraq,  onları  bu  yolu  tutmayan  digärlärinin 
qarşısında  äliyalın  väziyyätdä  qoyduğundan  vä  onları  Allahın  onlara  verdiyi  bütün  imkanlardan  maksimum 
istifadä edib, yaşamaq uğrunda normal mübarizä apara bilmäkdän mährum etdiyindän, demäk mümkündür ki, bu 
variantların  heç  biri  problemä  adekvat  yanaşma  metodu  olmayıb  vä,  bir  para,  täbii  seçmä  prosesinin  normal 
mäcrasını  pozub.  Buna  görä  dä,  mäsälänin  yeni  häll  variantları  hälä  dä  axtarılmalıdır.  Bu  kitab  mähz  bu 
cähdlärdän biri kimi meydana çıxır. 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
11 
Burada  onların  «tabu»  qoyaraq  yasaqladıqları  hämin  o  düşüncälär,  räftarlar,  davranışlar  vä s.  cidd-cähdlä 
pislänib  gizlädilmir,  xeyr.  Äksinä,  onların  kütläviläşib  hamının  malına  çevrilmäsi  üçün  detallarına  qädär 
açıqlanmasına  säy  göstärilir.  Mäsälä  burasındadır  ki,  digär  növ  täsirlärdän  färqli  olaraq,  psixoloji  täsirläri 
neytrallaşdırmağın başlıca metodu – onun mövcudluğu faktını aşkarlamaqdır. Yäni manipulyasiyanın varlığını, 
tätbiqini  müäyyänläşdirmäk,  artıq  ani  olaraq  onun  zärärsizläşmäsi  demäkdir.  Bu  baxımdan,  ümumi  oyun 
qaydalarından  hamının  xäbärdar  olması,  işin  ziyanına  yox,  xeyrinädir.  Belä  ki,  bu,  kimlärinsä  mälumat 
çärçiväsindäki boşluğa istinad edäräk  spekulyasiya aparan neçä-neçä manipulyatorun äl-qolunun bağlanmasına 
gätirib çıxarır. Üstälik dä ki, bu variant, yuxarıda sadalanan säbäblärä görä, ziddiyyätlärin kökünün käsilmäsinin 
qeyri-mümkün  olduğu  bu  dünyada,  insanların  yaşamaq  uğrunda  apardığı  mübarizäsini  güc  sferasından,  ağıl 
sferasına keçirmäk üçün äväzolunmaz vasitädir. 
Kitabın bütün mahiyyäti bizim burada «Davranış vä düşüncälärin ‘‘Neyrostrateji proqramlaşdırılması’’ 
metodu»  adlandırdığımız  yeni  psixoloji  täsir  aparatının  yaradılması  ilä  tamamlanır,  ümumiläşir 
(kitabın  2-ci 
hissäsi tam şäkildä ona häsr olunub). 
Ümumi qayä baxımından, varislik mäsäläsinä gäldikdä isä, müäyyän mänada bu sahädä yalnız Makiavellinin 
(1469-1527) mövqeyi xüsusi qeyd oluna bilär. Belä ki, sosial dünyanın problemlärinä o da mähz bu prizmadan 
baxırdı. Lakin näzärä alınsa ki, Makiavelli dünyaya yalnız feodal dövrünün qayda-qanunları eynäyindän baxıb, 
ondan sonra bäşäriyyät iki formasiya, iki dünya müharibäsi vä neçä-neçä inqilablar şahidi olub, nä qädär siyasi-
härbi-psixoloji texnologiyalar işlänib hazırlanıb, o zaman bäşäriyyätin bu 500 illik dövrlük täcrübäsinin dä yeni 
aspektdän ümumiläşdirmäyä ehtiyacı olduğunu aydın därk etmäk mümkündür. 
Kitabda  yeri  gäldikcä  göstärilän  bu  yeni  konsepsiya  prizmasından,  «nümunä»  bähanäsi  ilä,  yaxın  dövrün 
tarixinä  bir  daha  näzär  salınır  vä  onun  metodları  ilä  XX  äsr  tarixinin  bir  çox  sähifäläri  yenidän  interpretasiya 
edilir  –  hansılar  baräsindä  ki,  demäk  olar  hamı,  o  cümlädän,  tarixçi,  siyasätçi  vä  politoloqlar  da  indiyä  qädär 
tamam özgä mövqedä olub, başqa cür düşünüblär vä düşünmäkdädirlär. 
Son olaraq bir daha qeyd edirik: Burada bütün bu «qadağan olunmuş» metodların müfässäl açıqlanmasından 
yeganä  mäqsäd  ondan  ibarätdir  ki,  onlar  onsuz  da  güclülärä  mälumdur  vä  onlar  onsuz  da,  bunlardan  zäiflärä 
qarşı heç bir mähdudiyyät  qoymadan istifadä  edirlär. Qoy  indi onlar hamının malına çevrilsin ki, heç olmazsa 
ümumi  oyun  qaydaları  hamıya  bälli  olduğundan,  aldanıb  bu  tora  düşänlärin  sayı  azalsın.  Digär  täräfdän  isä,