T. C. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı

 
 
 
 
T.C. 
Hitit Üniversitesi 
Sosyal Bilimler Enstitüsü 
Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı 
 
 
 
 
 
YAŞAR KEMAL’DE SİVİL İTAATSİZLİK 
TÜRK FELSEFESİNİN İMKÂNI BAĞLAMINDA BİR İNCELEME 
 
 
 
 
 
Yüksek Lisans Tezi 
 
 
 
 
 
 
Emrah KANLIKAMA 
 
 
 
 
 
ÇORUM 2017 

 
 
 
YAŞAR KEMAL’DE SİVİL İTAATSİZLİK 
TÜRK FELSEFESİNİN İMKÂNI BAĞLAMINDA BİR İNCELEME 
 
 
 
 
Emrah KANLIKAMA 
 
 
 
 
Hitit Üniversitesi , Sosyal Bilimler Enstitüsü 
Felsefe Ve Din Bilimleri Anabilim Dalı 
Yüksek Lisans Tezi 
 
 
 
 
DANIŞMAN 
Prof. Dr. Mevlüt UYANIK 
 
 
 
ÇORUM 2017 

i 
 
ÖZET 
 
 
Kanlıkama,  Emrah,  Yaşar  Kemal’de  Sivil  İtaatsizlik,  Türk  Felsefesinin  İmkânı 
Bağlamında Bir İnceleme, Yüksek Lisans, Çorum, 2017 
 
 “Felsefeyi  Anadolu’da  Yeniden  Yurtlandırmak”  kavramlar  ve  figürler  üzerinden  bu 
coğrafyada inşa edilecek geo-felsefi  bir oluşumun genel  adıdır.  Atayurt’la Anayurt arasında 
bağı  kuran  kültürel  kodların  sürekliliğinin  sağlanması  açısından  düşüncenin  coğrafyayla 
irtibatının neler olduğunu saptama gerekir. Çünkü yolda aldıklarımızla burada bulduklarımız 
muazzam  bir  bilgi/birikimden  müteşekkildir.  Bu  birikimin  varisi  olarak  bugün  bizler, 
Türkiye’de  Türkçe  düşünen  ve  yazan  fikir  adamlarının,  aydınların,  şairlerin,  yazarların 
ürettiklerinin  bu  kodları  belirlemede  önemli  bir  işlevi  olduğunu  düşünüyoruz.  Bu  nedenle 
Anadolu’nun  sergüzeştinden  haberdar  olan,  kadim  medeniyetlerin  düşünce  mirasına 
katkılarını  bilen,  Türklerin  Orta  Asya’dan  Anadolu’ya  uzanan  yolculuklarında  hangi 
kültürlerle  alış-verişte  bulunduklarını  inceleyen,  bu  serüvene  hayranlık  besleyen  Yaşar 
Kemal’i  bir  Türk  felsefesi  bağlamında  sivil  itaatsizlik  açısından  incelemeye  alıyoruz. 
Kalemini  politik  bir  silah  olarak  kullanan  yazar,  edebiyatımızda  başkaldırı  geleneğinin  bir 
devamı  olarak  karşımıza  çıkar.  Cumhuriyet  sonrası  kurulan  düzene  Marksist/sosyalist  bir 
pencereden baktığı için ağır eleştiriler alır ve siyasi kimliğinden ötürü  yargılanır, tutuklanır. 
Yazıları nedeniyle dönem dönem yargılanmasına ve cezalar almasına rağmen düşüncelerinden 
asla  taviz  vermemiş,  yılmamış,  susmamış  ve  adımlarını  bulunduğu  yerden  bir  adım  dahi 
geriye  atmamıştır.  Farklı  düşün  yapısına  sahip  insanlara  uygulanan  baskıları  “zilli  kurt” 
metaforu  ile  açıklayan  Yaşar  Kemal’i  “mecbur  adam”  kılan  sese  kulak  verdik.  Sözlü  anlatı 
geleneğinden  aldığı  halk  aşısını  yazı  ile  ustaca  buluşturmayı  başaran  yazarı,  Anadolu’nun 
kültürel kodlarını yansıtması açısından bilhassa önemsiyoruz.  
 
 
 
 
 
 
 

ii 
 
ABSTRACT 
Kanlıkama,  Emrah,  “Yaşar  Kemal’s  Civil  Disobediance,  A  thesis  on  the  context  of 
possibility of Turkish Philosophy”, Grand School License, 2017 
 
“Resettling  Philosophy  in  Anatolia”  is  the  defined  name  of  the  geo-philosophical 
formation that will be built in this physiograpy on these consepts and figures. It is needed to 
state the contact between the Ancestral Homeland and Present Homeland of Turks. Because 
things,  we  met  on  the  path  and  found  on  Anatolia,  consist  of  enermous  knowledge.  As  a 
heritor of this knowledge, we think that as the brainchild  of the thinkers, intellectual people, 
poets and writers who think and write in Turhiks in Turkey, has an important role on setting 
these  codes.  Thus,  we  get  to  work  on  Yaşar  Kemal  who  knows  the  adventure  of  Anatolia 
knows  the  contributions  to  the  minde  heritage  of  ancient  civilizations,  analyses  Turkish 
people who have a mutual dealing with different civilizations on the way from Central Asia to 
Anatolia,  admire  to  this  adventure,  in  terms  of  Civil  Disobedience  on  the  context  of  Turkis 
Philosophy.  The  writer  who  uses  his  pen  as  political  weapon,  appears  as  the  system  which 
was  founded after the Republic from  a Marxist/Socialist perspective, trials  and punished  for 
several  times  because  of  his  articles,  he  never  compromised  himself,  sound  which  obliges 
Yaşar  Kemal  as  “A  fain  man”,  who  defines  his  metaphoric  work  “Belled  Wolf”.    We 
especially  take  heed  the  writer,  who  skillfully  succeed  matching  up  his  writings  with  folk 
grafting  which  Yaşar  Kemal  got  in  from  the  tradition  of  verbal  narration,  as  to  reflect 
Anatolia’n culturel codes. 
 
 
 
 
 
  
 
 
 
 

iii 
 
KISALTMALAR 
 
 
 
A.g. 
 
: Adı geçen 
 
A.g.e.   
: Adı geçen eser 
 
A.g.m.  
: Adı geçen makale 
 
bkz. 
 
: Bakınız 
 
c. 
 
: Cilt 
 
Çev.   
: Çeviren 
Der. 
 
: Derleyen 
 
ed. 
 
: Editör 
Hz. 
 
: Hazreti  
 
ö. 
 
: Ölüm Tarihi 
 
s. 
 
: Sayfa 
 
Y. 
 
: Yaşar 
 
Yay.   
: Yayınları 

iv 
 
İÇİNDEKİLER 
ÖNSÖZ .................................................................................................................................................... v 
GİRİŞ ...................................................................................................................................................... 1 
1. BÖLÜM: FELSEFEYİ ANADOLU’DA YENİDEN YURTLANDIRMAK ................................... 10 
1.1 Felsefe - Jeofelsefe İlişkisinin Kurgulanması .............................................................................. 10 
1.2. İslam Felsefesinin Kapsamı ve Özgünlüğü Üzerine................................................................... 20 
1.3. Bir Türk Felsefesinden Bahsedebilmenin İmkânı ...................................................................... 24 
1.3.1. Nihat Keklik (1926-2017), Türkler ve Felsefe .................................................................... 24 
1.3.2. Milay Köktürk’te Türk Felsefesinin İmkânı Problemi ........................................................ 29 
1.3.3. Hakan Poyraz, Türk Felsefesi: İmkândan Gerçekliğe ......................................................... 35 
1.3.4. Rahmi Karakuş, Türk Felsefesinin İmkânı Üzerine ............................................................ 40 
1.3.5  Muzaffer Metintaş, Bir Türk Felsefesi Mümkün mü? ......................................................... 44 
1.3.6. Ernst Von Aster, Felsefe Tarihinde Türkler ........................................................................ 49 
1.3.7. Mevlüt Uyanık, Türk Felsefesinin İmkânı .......................................................................... 52 
1.3.8 Zeynep Direk, Türkiye’de Felsefenin Kuruluşu ................................................................... 57 
2. BÖLÜM: YAŞAR KEMAL’DE SİVİL İTAATSİZLİK .................................................................. 62 
2.1 Felsefe Edebiyat İlişkisine Dair ................................................................................................... 62 
2.2 İtaatsizlik Üzerine ........................................................................................................................ 69 
2.2.1. Sofokles Antigone’de Bize Ne Anlatıyor? .......................................................................... 73 
2.2.2. Aiskhylos, Prometheus’u Zincire Vurduran Sebep: Başkaldırı ........................................... 80 
2.2.3 Kur’an’da İtaatsizliğin Metafizik Temelleri ......................................................................... 85 
2.3 Sivil İtaatsizlik ve Thoreau .......................................................................................................... 96 
2.3.1 Sokrates Örneği (İ.Ö. 469-399) .......................................................................................... 116 
2.3.2 Gandhi Örneği (1869-1948) ............................................................................................... 120 
2.3.3 Martin Luther King Örneği (1929-1968)............................................................................ 124 
2.3.4. Diğer Sivil İtaatsizlik Örnekleri ve Edimler ...................................................................... 129 
2.4 Sivil İtaatsizliğin Pratiğinin Nurettin Topçu’nun İsyan Ahlakından Hareketle Değerlendirilmesi
 ......................................................................................................................................................... 132 
2.5 Yaşar Kemal Kimdir? ................................................................................................................ 140 
2.5.1. Hayatı ve Eserleri .............................................................................................................. 142 
2.5.2. Siyasi Duruşu .................................................................................................................... 182 
2.5.3 Sivil İtaatsiz Olarak Değerlendirme İmkânı ....................................................................... 217 
SONUÇ ....................................................................................................................................... 223 
Kaynakça ..................................................................................................................................... 228 
 

v 
 
ÖNSÖZ 
Kökleri çok eskilere dayanan ve sürekliliğini günümüze kadar sürdürmeyi başarabilmiş 
bütün  büyük  medeniyetlerin  ifadesi  için  dilimizde  “kadim”  kelimesi  kullanılagelmiştir. 
“Kadim”  sözcüğünün  bir  toplum/ulus/coğrafya  isminin  sıfatı  olarak  kullanılıması  o  ismin 
tarih  sahnesindeki  derinliğine  vurguda  bulunmak  içindir.    Kadim  Yunan  kültürü,  kadim  Çin 
medeniyeti  vs…  Yeryüzünde  (en  azından  vesikalarıyla)  iki  bin  yılı  aşkın  zamandır 
mevcudiyetinden  haberdar  olduğumuz  ve  varoluşunu  günümüze  kadar  sürdürmeyi 
başarabilmiş büyük Türk milleti/medeniyeti için de sanırım kadim ifadesini kullanmak burada 
yerinde olacaktır.  
Hitit  Üniversitesi  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü  Felsefe  ve  Din  Bilimleri  Anabilim  dalı 
bünyesinde  ve  İslam  Felsefesi  özelinde  yürüttüğümüz  “Felsefeyi  Anadolu’da  Yeniden 
Yurtlandırmak” projesi kapsamında “Yaşar Kemal’de Sivil İtaatsizlik”in imkânını çalıştık. Bu 
çalışma,  kadim  Türk  kültür  ve  medeniyetinin  evren  tasavvurunu  oluşturan  kodların, 
kurumların, değerlerin, gelenek-göreneklerin; hülasa iki bin yıllık muazzam medeniyetimizin 
kümülatif  bir  yorumudur.  İkinci  bin  yılına  İslamiyetle  girmiş  olan  Türklerin  evren 
tasavvurunda  Türk  düşüncesinin  ne  denli  değişim,  dönüşümlere  uğramış  olduğu,  bu 
değişim/dönüşümlerden  önce  ve  sonraki  yazılı  eserlerin  incelenmesiyle  yavaş  yavaş  ortaya 
çıkacaktır/çıkmaktadır.  Yazılı  kaynaklar  değil  de,  toplumun  değerleri,  kurumları,  gelenek-
görenekleri, yaşama tarzları ele alındığında her toplumun düşünce açısından ne kadar zengin 
olduğu  zaten  ortaya  çıkacaktır.  İslam  felsefesi,  Türk  düşünürlerin  doğrudan  katkıda 
bulundukları bir sahadır ve bu düşünürler kültürel zenginliklerini hiç esirgemeden bu sahaya 
akıtmışlardır.  Nietzsche’nin  jeo-felsefe  kavramından  hareketle  Anadolu’da  yurtlandırılacak 
bir Türk felsefesinin imkânını sorguladık. Konu hakkında mülahazaları olan düşünürlerimizin 
fikirlerini  irdeledik.  Kendisi  de  bir  Türk  olan  Uzlukoğlu  Fârâbî’nin  İlimlerin  Sayımı  adlı 
eserini  çalışmamıza  dayanak  teşkil  edip  onun  Dil  ve  Mantık  ilimlerinden  hareketle  “Yaşar 
Kemal’de Sivil İtaatsizlik”in imkânını sorguladık. 
Çalışmamın  her  aşamasında,  nerede  ve  ne  zaman  olursa  olsun  soru(n)larıma  en  ufak 
yüksünmede  bulunmadan  çözüm  üreten  ve  her  daim  şevkini  canlı  tutarak  bana  felsefenin 
kaygıları da paylaşmak olduğunu öğreten kıymetli hocam Mevlüt Uyanık’a; bitmek bilmeyen 
neşesi  ve  enerjisi  ile  gayretinden  ilham  aldığım  ve  gıpta  ettiğim  değerli  hocam  Aygün 
Akyol’a ve yine çalışma sürecimde evdeki bütün sorumluluklarımdan beni muaf tutan, sevgili 
eşim Gülşah’a sonsuz şükranlarımı sunuyorum.  
 

1 
 
GİRİŞ 
Evren/âlem  hakkındaki  düalizm tartışmalarını  ve  onun  kıdemine/yaratılmasına  ilişkin 
antik  çağlardan  (Stoalılar)  beri  süregelen  teorileri/antimonileri  müzakere  dışı  bırakacak 
olursak  bu  evren/âlem’in  milyarlarca  yıllık  serüveninde  yeryüzünün  beşeriyetle  temasının 
hangi zaman aralığına ve nereye tesadüf ettiğini kesin bir bilişle ifade edebilmek elbette ki şu 
an  için  pek  mümkün  görünmemektedir.  Fakat  yine  de  bu  hususta  jeologlar  tarafından 
gerçekleştirilen  kapsamlı  incelemeleri  temel  alacak  olursak  dünyanın  yaşının  yaklaşık  4,54 
milyar  yıl  (4,54x10⁹  yıl)  olduğu  yönünde  birtakım  tahmini  bilgileri  elde  edebiliriz.
1
  İşte  bu 
zannî  bilgiler  ışığında  bugün  bizler,  nereye  tesadüf  ettiğini  tam  olarak  kestiremediğimiz  bir 
izdüşümün, kutsal kitaplardan mülhem -bunu ister isim isterse sıfat olarak kabul edelim- Hz 
Âdem’le başlayan bir türün son teşrifatçıları olarak yeryüzünde bulunmaktayız.  
Şüphesiz  bu  türü  (insanı)  diğer  mahlûkattan  ayıran  en  belirgin  özellik  Yaratıcı 
tarafından kendisine bahşedilmiş olan akıl yetisidir. İşte bu yetinin bir gereği olarak da tıpkı 
Aristotales’in  Metafizik’e  başlarken  vurguladığı  gibi  doğamız  gereği  bilmek  isteriz.  Çünkü 
gerçekten  de  insanı  insan  yapan  en  önemli  özelliklerden  birisi  de  herhalde  onun  kendisini 
çevreleyen dünyayı, içinde yaşadığı toplumu, geçmişini ve bütün yanları ile bizzat kendisini 
tanımak ve bilmek istemesidir.
2
  İlk  İslam  filozofu  olarak  nitelendirilen  Kindî’de  bu  nedenle 
bilmek fiilini felsefe ile özdeşleştirmiş ve “Felsefe, insanın kendisini bilmesidir”
3
 demiştir.  
Bu  bilme  istenci  (her  ne  kadar  oluş  şekli  itibarı  ile  farklı  teoriler  ortaya  atılsa  da) 
Kur’an-ı  Kerim’de  Bakara  Suresi’nde  zikrolunduğu  üzere  kelimenin  manasının  Âdem’e 
öğretildiği gün de vardı
4
, bugün de vardır ve elbet yarın da var olacaktır. “Evrenin kaynağı ve 
amacı  nedir,  insan  hayatının  anlamı  nedir,  gerçekten  peşinden  koşulmaya  değer  hayat 
nasıldır?”  soruları  ilk  dönemlerden  beri  çeşitli  kültür  ve  medeniyetlerin  temel  soru(n)ları 
olmuştur.
5
  İşte  ilk  dönemlerden  bu  yana  kesintiye  uğramadan  devam  eden  bu  temel 
soru(n)lara cevap arayışlarını Whitehead “düşünceler serüveni” adını vermektedir. Jaspers ise 
bu ifadeyi biraz daha albenili hale getirip “Felsefe, yolda olmaktır” demiştir.
6
 
                                                           
1
  “Age  of  the  Earth”,  U.S.  Geological  Survey,  1997,  7  Kasım  2015  tarihinde  kaynağından  arşivlendi.  Erişim 
tarihi: 2006-01-10 https://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnya%27n%C4%B1n_ya%C5%9F%C4%B1 
2
 Ahmet Arslan, Felsefeye Giriş, Adres Yayınları, Ankara, 2012,  s.27. 
3
 Mehmet Bayrakdar, İslam Felsefesine Giriş, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2012, s.22.   
4
 KK, 2/Bakara/31 
5
 Mevlüt Uyanık, Felsefi Düşünceye Çağrı, Elis Yayınları, Ankara, 2012, s. 32 
6
 Uyanık, A.g.e, s.16 

2 
 
Yine  bu  bağlamda  düşündüğümüzde  haliyle  şu  soru(n)lara  da  bir  cevap  arayışında 
bulunmamız gerekecektir: 
O  halde  bütün  bir  düşünce  tarihini  M.Ö.  6.  yüzyıla  kadar  götürüp  Miletli  Thales’in 
sırtına  yaslamak  -felsefi  olarak-  bir  paradoks  teşkil  etmeyecek  midir?  Üstelik  bu  tutum 
yukarıda  da  bahsedildiği  üzere  dünyanın  milyarlarca  yıllık  sergüzeşti  göz  önünde 
tutulduğunda Greklerden önce hüküm sürmüş medeniyetlerin (Çin, Urartu, Hint, Hitit, Asur, 
Fenike, Aztek, Pers vs.) izlerini yok saymak anlamına gelmez mi? 
Thales’ten  önce  her  şeyin  mitolojilerle  ifade  edilmes,  acaba  ondan  önceki  birikimin, 
bilimin  kuşkucu,  sorgulayıcı,  deneysel  yönteminin  dışına  itilmesi  demek  değil  midir? 
Homeros’un ünlü eseri İlyada, Yunan kahramanlarının M.Ö 13. yüzyılda gerçekleşmiş olduğu 
hesaplanan  Troya  Savaşı’ndaki  maceralarını  konu  almaktadır.  Pek  çok  kişi  1868  yılında 
arkeolog Heinrich Schliemann tarafından gün ışığına çıkarılana dek, Troya kentinin varlığının 
bir mit olduğuna inanıyordu.
7
 O halde sırf Thales’ten  yaklaşık iki  yüzyıl önce kaleme alındı 
diye  bu  eseri  okurken  acaba  felsefe  gözlüğümüzü  çıkartıp  bir  kenara  mı  koymalıyız?  Böyle 
bir  şeyin  olması  elbette  mümkün  değildir.  “Gayesi  hakikati  bilmek  ve  ona  göre  hareket 
etmek.”
8
  olan  felsefenin  sergüzeşti  de  zannımca  insandan  sudur  eden  ilk  düşünceye  kadar 
uzanmalıdır. 
Evet,  belki  İlyada’yı  okurken  onun  satır  aralarında  doğa  filozoflarının  merakını 
uyandırmış olan evrenin özüne (arke) ilişkin herhangi bir çıkarımda bulunamayabiliriz belki 
ama yine aynı eserde Hades adı verilen ve ölümden sonra ruhların toplanacakları metafizik bir 
mekâna  olan  inancın  saptamalarına  kolaylıkla  rastlayabiliriz.  Ayrıca  burada  şu  soruyu 
sormadan  da  geçmek  doğru  olmaz:  Acaba  gerçekten  Thales  ile  düşünce  mitolojilerden 
sıyrılmış  ve  bilimsel  düşüncenin  temelleri  atılmış  mıdır?  İlk  olarak  mitolojilerin  felsefe 
olmadığı bilinen bir husus, ama hakikatin sunumunda dinsel veya metafizik gerçek tasarımını 
anlatmak için de kullanılan ilk basamaktır.
9
 Öyleyse düşünce tarihinin başlangıcını tüm Batılı 
kaynaklarca  bize  dikte  ettirildiği  şekliyle  Antik  Yunan  merkezli  oku(t)mak  her  şeyden  önce 
üzerinde yaşadığımız topraklardaki binlerce yıllık medeniyet izlerinin barındığı bu coğrafyaya 
cahil kalmaktır. Üzerine bastığımız toprakları tanımamaktır, jeo-felsefesini yapmamaktır.  
                                                           
7
 Homeros, İlyada, Çev. Fulya KOÇAK, Arkadaş Yayınevi, Ankara, 2011, s.X. 
8
  İbn  Hindî:  et-Ta’likât,  Haydarâbad,  1346,  s.9.’dan  alıntılayan  Mehmet  Bayrakdar,  İslam  felsefesine  Giriş, 
Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2012, s.22. 
9
 Uyanık, A.g.e., s.33. 

3 
 
Yaşar  Kemal,  Anadolu’yu  “dibe  çöken  tortular  ülkesi”  olarak  nitelendirmektedir.
10
 
İşte  tam  olarak  bizim  de  burada  vurgulamak  istediğimiz  nokta  burasıdır.  Bu  hususta  bir 
benzetmede  de  biz  bulunacak  olursak,  Anadolu  bir  akarsuyun  üzerinde  kurulmuş  muazzam 
bir  köprüdür.  Bizler,  işte  bugün  bile  hâlâ  ayakları  üzerinde  sapasağlam  duran  bu  kadim 
köprünün tırabzanlarına yaslanmış, olağan devinimiyle altımızdan akıp gitmekte olan nehrin 
tortularını  temaşa  etme  bahtiyarlığına  nail  değil  miyiz?  UNESCO  tarafından  15.04.2011 
tarihinde Dünya Mirasları listesine aday gösterilen Şanlıurfa’daki Göbeklitepe kült yapılarının 
tarihlendirmesinin  MÖ  10.000  –  8.000  aralığında  yapıldığını
11
  düşünecek  olursak  bizim 
bulunduğumuz köprüden Thales (MÖ 6. yy),  Göbeklitepe’nin ve Anadolu’daki daha pek çok 
tortunun üzerinde yalnızca küçücük bir siluet olarak yansımaktadır. Zülfü Livaneli de Gözüyle 
Kartal Avlayan Yazar, Yaşar Kemal adlı eserinde aynı gerçekliğe vurguda bulunur: 
 
“Göbeklitepe’den,  Çatalhöyük’ten  biliyoruz  ki  dünyanın  en  eski  yerleşimi  burada. 
Yaşar  Kemal’in  deyişiyle  Çöl  Arabistan’ın,  Mezopotamya’nın  sözlü  gelenekleri  de 
burada…”
12
 
Yaşar Kemal; “Bir elimin Homeros’ta, bir elimin Rus bozkırlarında, bir elimin de çok 
eski  Anadolu  toprağında  olması  beni  mutlu  ediyor.”
13
  sözleriyle  eserlerinde  beslendiği 
membaı  burada  oldukça  net  dile  getirmiştir.  Çalışmamızda  “Bir  Türk  Felsefesinin  İmkânı” 
ölçüsünde Anadolu’ya getirdiklerimiz ile burada bulduklarımızı Yaşar Kemal ve onun siyasi 
duruşunu dikkate alarak “sivil itaatsizlik” babından inceledik.  
Yapıtlarındaki düş  gücü  ve mitsel ögelerden dolayı  çağımızın  “söz büyücüsü”  olarak 
nitelendirilen  ve  bu  nedenle  de  Homeros’a  benzetilen  Yaşar  Kemal  üzerinden  incelemeye 
almamızdaki  gaye  de  işte  burada  yatmaktadır.  Onun  bazı  eserleri  doğrudan  doğruya 
Anadolu’da  söylenegelen  ve  kendisinin  de  iyi  bildiği  efsanelerden,  destanlardan 
kaynaklanır.
14
  Osman  Şahin  de  bu  yüzden  “Anadolu  toprağı  dünyanın  destan  toprağıdır.”
15
 
ifadesini  kullanır.  Çünkü  Anadolu,  türlü  anlatım  biçimlerinin  gelip  düğümlendiği, 
anlatımların  çok  zenginleştiği  bir  yerdir.  Büyük,  çeşitli  anlatma  gelenekleri  vardır  Anadolu 
halkında. Eski Yunan’dan tutun da Hint’e kadar, eski Frig’den tutun da Hitit’e kadar birçok 
                                                           
10
 Yaşar Kemal, Yaşar Kemal Kendini Anlatıyor Alain Bosquet ile Görüşmeler, YKY, İstanbul, 2013, s.111. 
11
 “Göbeklitepe”, Wikipedia, Tescil Tarihi, 27.09.2005, Erişim Tarihi: 08.08.2015. 
12
 Zülfü Livaneli, Gözüyle Kartal Avlayan Yazar Yaşar Kemal, Doğan Kitap Yayınları, 2016, s.50. 
13
 Yaşar Kemal, Yaşar Kemal Kendini Anlatıyor Alain Bosquet ile Görüşmeler, YKY, İstanbul, 2013, s.150. 
14
 İnci Enginün, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001, s.338. 
15
 Osman Şahin, Yaşar Kemal Geniş Bir Nehrin Akışı, Kaynak Yayınları,  İstanbul, 2013,s.40. 

4 
 
uygarlığın  anlatım  kalıntılarını,  destanlarını,  efsanelerini  Anadolu’da  buluruz.
16
  Ayrıca 
muharririn  bu  topraklara  ait  bir  değer  oluşu  ve  ortalama  bir  insan  ömrü  ile  kıyaslandığında 
uzunca sayılabilecek  yaşamı (1923-2014) göz önünde tutulacak olursa bir dönüşüme şahitlik 
etmesi bakımından (Cumhuriyet ile yaşıt) bizim için mühimdir. Çünkü o, yirminci yüzyılın ilk 
çeyreğinden  sonraki  değişimlerin,  dönüşümlerin  tanığı  bir  kuşaktandır.  Bir  geçiş  dönemi 
romancısıdır.  Yaşar  Kemal,  kurtuluş  düşüncesinden  kuruluş  ideolojisinin  biçimlendiği  bir 
süreçte hayatı kucaklamış, gezmiş, görmüş ve tanıklıklarını yazmıştır.
17
 Azra Erhat’a göre ise 
o, Homeros anlatı geleneğinin bir devamıdır: Bu geleneği kendi toprağının öz kaynaklarından 
alıyor, Anadolu’nun memelerine dayamış ağzını, ha bire emiyor.
18
 
O  halde  Homeros’un  simgelediği  “epik  anlatı  geleneği”  Yaşar  Kemal’de  yeniden 
vücut  bulmuştur.  Çünkü  Yaşar  Kemal  de  Homeros’la  aynı  kaynaktan  nasiplenmiştir.  Bunu 
yine  Erat’ın  ifadesi  ile  verecek  olursak  Yaşar  Kemal,  bir  “Homerosoğlu”dur.  Aziz  Şeker  de 
ünlü yazar için aynı benzetmede bulunacaktır: “Yaşar Kemal, Türkiye romanını özgürleştiren, 
Homeros soyundan gelen Anadolulu bir ozandır.”
19
 Sözlü anlatı geleneğini yazı ile buluşturan 
bir  söz  ustasıdır.  Kalemiyle  yetiştiği  toplumu  ihya  etmiş,  nevi  şahsına  münhasır  bir  fikir 
adamıdır.  
Ceyhun  Atuf  Kansu  “Bir  halkın  gürlemesi  de,  bir  dilin  ses  vermesi  de  romancısı, 
yazarı, ozanıyladır, türkücüsü, masalcısıyladır.”
20
  der.  Şüphesiz  bu  anlamda  Yaşar  Kemal’in 
Türk  edebiyatındaki  yeri  müstesnadır.  Çünkü  o,  toplum  gerçekliğini  edebiyatımızda  en  iyi 
yansıtan köy romancıları arasındaki yerini her zaman muhafaza edecektir. Bu bağlamda niçin 
sivil itaatsizlik merkezli bir kavramsallaştırma yaptığımızı açıklamamız da gerekir. 
Şunu  kabul  etmek  gerekir  ki  sivil  itaatsizlik,  Türkiye  insanının  henüz  pek  aşina 
olmadığı  bir  kavramdır.
21
  Batı’da  yaklaşık  yüz  elli  yıllık  mazisi  olan  bu  kavramın  bugün 
özellikle  ileri  demokrasileri  ile  ön  plana  çıkmış  ülkeler  tarafından  ilgi  çekici  muhtevası 
yönüyle yakın mercek altına alındığını söylemekte fayda var. Çünkü sivil itaatsizlik, modern 
toplumlarda demokratik bir protesto etme biçimi olarak gelişmiştir.
22
 Bu yüzden belki de pek 
                                                           
16
 Şahin, A.g.e., s.145. 
17
 Feridun Andaç, Yaşar Kemal Sözün Büyücüsü, İnkılap Yayınları, İstanbul, 2015, s.35 
18
 Andaç, A.g.e., s.138. 
19
 Aziz Şeker, Homeros’tan Binboğalar’a Yaşar Kemal, Sabev Yayınları, Ankara, 2014, s.203. 
20
 Ceyhun Atuf Kansu, Barış, 30 Mart 1974. 
21
 Şükrü Nicaşncı, Sivil İtaatsizlik, Etkileşim Yayınları, Nesil Digital Yayıncılık, İstanbul, 2013, s.8. 
22
 Hanry David Thoreau, Sivil İtaatsizlik, Önsöz, Nazım ONAT, Say Yayınları, 2015,  s.15. 

5 
 
çok  kişi  tarafından  bir  ütopya
23
  olarak  nitelendirilebilecek,  anayasal  düzenin  tüm  şartlarını 
kabul etmek koşulu ile ve tüm yasal yollar tüketildikten sonra, üçüncü kişilerin haklarını ihlal 
etmeden,  şiddetsiz  bir  başkaldırı’nın  toplumda  nasıl  cereyan  edebileceği  hakikaten  kulağa 
olduğu kadar zihne de hoş gelen bir ifadedir.  
Başta ABD olmak üzere, demokratik değerlerin en çok  yerleştiği  Batı ülkelerinin en 
gözde  siyasal  kavramlarından  biri  olarak  onlarca  kitaba  konu  ve  yüzlerce  makaleye  başlık 
olmuş  sivil  itaatsizliğin,  ülkemizde  sadece  birkaç  derleme  ya  da  tercüme  faaliyetine  konu 
olması  düşündürücü  olduğu  kadar  üzüntü  vericidir  de.
24
  Bu  nedenledir  ki  bizde  henüz  yeni 
yeni başlayan inceleme/araştırma faaliyetlerine karşın, Batı’da sivil itaatsizlik üzerine binlerce 
inceleme yapılmış, yüzlerce makale yazılmış, onlarca kitap basılmıştır. Yalnız burada şunu da 
vurgulamadan  geçmenin  doğru  olmayacağı  kanaatindeyim.  Sivil  itaatsizlik  kavramı  tarihsel 
bir  kategori  olarak  karşımıza  çıkmakta  ve  Eski  Yunan  dönemine  kadar  geri  gitmektedir.
25
 
Öğrencisi Platon’un Sokrates’in Savunması’nda değindiği üzere Sokrates, kendini adım adım 
ölüme  götüren  onurlu  bir  direnişe  imza  atmıştır.  Terminolojik  olarak  sivil  itaatsizlik  (civil 
disobedience) kavramının batı kültürüne ait olduğu (Hanry David Thoreau) ve biraz önce de 
değindiğimiz  üzere  zaman  açısından  sadece  yüz  elli  yıllık  bir  maziye  sahip  olduğu 
yadsınamaz  gerçektir.  Fakat  buna  mukabil  eylem  safhasında  sivil  itaatsizliğin  köklerinin  az 
evvel de zikrolunduğu üzere çok daha derinlere indiği bilinmektedir. 
Martin  Luther  King,  Birmingham  Hapishanesi’nden  yazdığı  mektupta  siyahlar  için 
yürürlükte olan adaletsiz yasalara karşı giriştiği sivil itaatsizlik eylemlerinden dolayı kendisini 
eleştiren  rahip  arkadaşlarına  şu  şekilde  seslenir:  “Bugünün  akademik  özgürlüğü  bir  ölçüde 
Sokrates’in sivil itaatsizlik eylemi sayesinde vardır.”
26
 
Yaşar  Kemal  (1923-2015)’e  tekrar  bir  dönüş  yapacak  olursak,  o,  Homeros’tan 
yaklaşık  2700  yıl  sonra,  Anadolu’nun  güneyinde  (Kilikya’da)  doğmuştur.  Alain  Bosquet, 
Yaşar  Kemal  ile  yaptığı  bir  söyleşide,  ondaki  “halksal  atılım,  düş  gücü  ve  epik  boyut 
kaygıları”ndan  dolayı  Nikos  Kazancakis  ile  arasında  benzerlik  kurduğu  zaman,  usta  yazar 
kendisine, “İkimiz arasında gerçek Yunanlı benim.” savını ileri sürmekten çekinmez. Çünkü 
o,  Hektor’un  babası  kral  Priamos’un,  Akhilleus’a  oğlunun  ölüsünü  almaya  giderkenki 
                                                           
23
  Bkz.  Leigh  Kathryn  Jenco,  Thoreau’nun  siyaset  eleştirilerini  bir  ölçüde  ütopik  bulur,  yine  de  en  iyi  siyaset 
biçiminin  yurttaşlarının  ahlaki  bağlılıklarını  yozlaşmaktan  korumak  sorumluluğunu  taşıdığını  ısrarla 
savunmasıyla  inandırıcılığını  da  asla  yitirmediğini  vurgular.  Leigh  Kathryn  Jenco,  “Thoreau’nun  Demokrasi 
Eleştirisi”, Cogito Sivil İtaatsizlik, Sayı 67, Yaz 2011, İstanbul, 2015, s.100. 
24
 Nişancı, Sivil İtaatsizlik,  s.8. 
25
 Onat Nazım, A.g.e., Önsöz, s. 14. 
26
  Martin  Luther  King,  Birmingham  Hapishanesi’nden  Mektup,  Cogito  Sivil  İtaatsizlik,  Yapı  Kredi  Yayınları, 
İstanbul, 2015, Sayı 67. 

6 
 
durumunu  bu  coğrafyanın  insanı  olarak  Kazancakis’ten  daha  fazla  yüreğinde  hissetmiştir.
27
 
Yine  aynı  söyleşide  yazarların  gökten  düşmediğini  ve  onların  fildişi  kulelerde  oturmadığını 
söyleyen  Yaşar  Kemal;  “Ben  sosyalist  militanım  ve  Marksist’im”
28
  diyerek  bir  dava  adamı 
olmasından  ötürü  eserlerini  bu  fikirleri  yayma  gayesiyle  yazdığını  açık  yüreklilikle  dile 
getirir.  
Ayrıca  sivil  itaatsizlik  temelde  siyaset  ve  hukuk  felsefesinin  ontolojisinde  yer 
tutmaktadır.
29
 Yaşar Kemal, 1962’de İşçi Partisi içerisinde aktif siyasete katılımı ve muhtelif 
dönemlerde  hükümetlerin  politikalarına  getirdiği  sert  eleştirilerle  dönem  dönem 
yargılanmasına  yol  açan  siyasi  yazıları  nedeniyle  bize  böylesi  bir  çalışmanın  imkânını 
hazırlamıştır.  Yazar,  çocuklar  için  yazmış  olduğu  bir  masal  kitabı  olan  (ayrıca  tek)  Filler 
Sultanı  ile  Kırmızı  Sakallı  Topal  Karınca  adlı  eserinde  dahi  ezilenlerle  ezenlerin  öyküsünü 
anlatır.  Filler,  çağımızın  sömürgeci,  güçlü,  büyük  emperyalist  devletlerini,  karıncalar  ise 
sömürülen,  bağımsızlık  mücadelesi  veren,  ülkeleri  işgal  edilen  küçük  ülke  halklarını 
simgelemektedir.
30
 Fillerin zulmü, kırmızı sakallı topal bir karıncanın başkaldırması ile sona 
erer ve masaldır bu, elbette mutlu sonla biter. Yaşar Kemal’in “Benim edebiyatım bir angaje 
edebiyattır.  Bunun  için  ben  bir  angaje  insanım.”
31
  sözleri  de  sanırım  bu  hususta  yeterli 
olacaktır. 
Bu  çerçevede  bin  yıldır  Anadolu’da  olan  Türk  halkı  getirdiği  kültürel  değerleri 
gittikleri yerlerde kurdukları devletlerde buldukları kültürlerle yeniden yoğurmuş ve kendine 
özgü  bir  felsefe  oluşturmuştur.
32
  Bizde  buradan  hareketle  Hitit  Üniversitesi  Felsefe  ve  Din 
Bilimleri  Anabilim  Dalı  bünyesinde  ve  İslam  Felsefesi  özelinde  yürüttüğümüz  Felsefeyi 
Anadolu’da  Yeniden  Yurtlandırma  Projesi  kapsamında  Bir  Türk  Felsefesi  arayışı  içerisinde 
Yaşar Kemal’de sivil itaatsizliğin imkânı”nı çalıştık. Bu çalışmayı gerçekleştirirken öncelikle 
Nietzsche’nin  jeo-felsefe  kavramını  inceledik/irdeledik.  Deleuze  ve  Guattari  ikilisinden 
hareketle  Nietzsche’nin  neden  bu  kavramsallaştırmayı  yalnızca  üç  kapitalist  ülke  (İngiliz, 
Alman  ve  Fransız  felsefeleri)  üzerinden  kurguladığını  sorguladık.  Bu  arada,  kendisi  de  bir 
Türk  olan  ve  Meşşaî  geleneğin  kurucusu  olarak  nitelendirilen  Uzlukoğlu  Fârâbî’nin  İhsa’ûl 
                                                           
27
 Yaşar Kemal, Yaşar Kemal Kendini Anlatıyor Alain Bosquet ile Görüşmeler, YKY, İstanbul, 2013,s.123-124. 
28
 Yaşar Kemal, A.g.e., s.103. 
29
 Hanry David Thoreau, Sivil İtaatsizlik, Önsöz, Nazım ONAT, Say Yayınları, 2015, s.15. 
30
 Osman Şahin, Yaşar Kemal Geniş Bir Nehrin Akışı, Kaynak Yayınları,  İstanbul, 2013, s.44. 
31
 Yaşar Kemal, Yaşar Kemal Kendini Anlatıyor Alain Bosquet ile Görüşmeler, YKY, İstanbul, 2013, s.104; Bkz 
“Angaje  bir  yazarım,  herkesin  söylediği  gibi  sözleri  ben  de  söyleyeyim,  iyiye,  doğruya,  güzele,  umuda 
angajeyim.  Barışa,  sömürüye  karşı  angajeyim.”  Feridun  Andaç,  “Yaşar  Kemal’in  Sözlerinde  Yaşamak”  Adam 
Sanat, 197. 2002, s. 6-22. 
32
 Yaşar Kemal, “Yerel Kültürden Evrensele”, Zulmün Artsın, YKY, İstanbul.2013, s.77.
 

7 
 
Ulûm adlı eserine sırtımızı yaslayıp onun dil ve mantık ilimleri kısımlarını analiz ettik. Yine 
buradan aldığımız ivme ile de Anadolu’da yeniden yurtlandırılacak bir felsefenin -hatta bunu 
daha da kesin çizgilerle ifade edersek, bir Türk-İslam felsefesinin- imkânına kapı araladık.  
Araladığımız  bu  kapının  ardından  bize  göz  kırpan  ve  üzerinde  çalışılmayı  bekleyen 
yüzlerce  mütefekkirimizle  karşılaştık,  içlerinden  Yaşar  Kemal’le  selamlaştık,  kucaklaştık. 
Onun siyasi duruşunu “sivil itaatsizlik” babından müzakereye açtık. Önce bir insanlık dramı 
olarak  nitelendirebilecek,  yazarın  “zilli  kurt”  metaforuna  kulak  verdik;  daha  sonrasında  ise 
onu “zilli kurt” olmaya iten vicdanının sesine (mecbur insana) kulak verdik.  
Sivil  itaatsizliğin  eylem  safhasını  ise  merhum  Nurettin  Topçu’nun  Sarbonne 
Üniversitesi’ne  “Conformisme  et  Revolte”  adıyla  sunduğu  doktora  tezi  olan  ve  Türkçeye 
“İsyan Ahlakı” adıyla çevrilmiş, Bloundel’den mülhem kurguladığı Hareket (action) felsefesi 
açısından  ele  aldık  ve  şaşırtıcı  sonuçlarla  karşılaştık.  Böylece  Anadolu’dan  neşet  etmiş  iki 
farklı  sosyalizm  temsilcisini  -Yaşar  Kemal  ve  Nurettin  Topçu’yu-  paradigmalarındaki 
farklılıklara rağmen ortak payede buluşturduk.  
Gayemiz,  bu  topraklarda  farklı  hakikat  tasavvurlarından  ötürü  ötekileştirdiğimiz 
mütefekkirlerimizi berikileştirmektir. Unutmamak gerekir ki Müslüman filozoflar, hakikatleri 
“kimin  getirdiği”nden  ziyade  onların  “ne  getirdiği”ne  dikkat  ederek,  temelde  Yunan  ve  bu 
arada  Hint  ve  Çin  düşüncelerini  devşirmekle  kalmamış,  bunları  kendi  kültürel  ve  zihinsel 
coğrafyalarında  şekillendirerek  açıklamış,  yorumlamış  ve  içeriği  hakkında  değerli  analizler 
yapmışlardır.  Bu  çerçevede  bırakın  hakikati  getirenin  (acem)  yabancı  olmasının 
eleştirilmesini  bir  yana,  onu  getirene  hatta  atalarına  da,  hakikate  dair  bilgiyi  bizlerle 
paylaştıkları  için  müteşekkir  kalınması  gerektiğini  vurgulamışlardır.
33
  Bu  araştırmayı 
gerçekleştirirken bizler Whitehead’ın “Tüm Batı felsefe tarihi Platon’a düşülen dipnotlardan 
ibarettir.”  görüşünden  ilham  alarak,  Platon  geleneğini  Muallimi  Evvel  olarak  kıdemleştiren 
ve Aristo’dan sonra düşünce tarihinde Muallimi Sânî olarak nitelendirilen Fârabî’yi projemize 
dayanak  teşkil  ediyoruz.  Çünkü  O  “Bir  Türk-İslam  Felsefesinin  İmkânını”  ilk  defa 
müzakereye  açan  kişidir.  Bu  anlamda  yazdığı  İhsâu’l  Ulûm
34
  adlı  eser,  bir  nevi  “Felsefeye 
Giriş” niteliğindedir. 
                                                           
33
  Bkz.  Kindî,  Kitâb  fi’l  felsefeti’l-ûlâ,  İslam  Filozoflarından  Felsefe  Metinleri,  Ed.  Mahmut  Kaya,  Klasik 
Yayınları, İstanbul, 2013, s.8-9; Bayrakdar, İslam Felsefesine Giriş, s. 1-4. 
34
 Fârâbî, İlimlerin Sayımı, Çev. Mevlüt Uyanık-Aygün Akyol, Elis Yayınları, Ankara, 2017; Farabi, İlimlerin 
Sayımı, Çev. Ahmet ATEŞ, MEB Yayınları, İstanbul, 1990. 

8 
 
Farâbî,  İhsau’l  Ulûm  adlı  eserinde  ilimleri  sınıflandırırken  Dil  İlmi  kısmında  iki 
önemli  hususa  dikkat  çeker.  Bu  hususlar  benim  için  oldukça  mühimdir.  Zira  böylesi  bir 
çalışmanın gayreti içerisinde bulunuşumun temel sebepleri arasında bu iki husus öncelik arz 
etmektedir.  Bunlardan  ilki  “o  dili  konuşanların  sözcüklerine  hâkim  olmak”  bahsidir.  Yaşar 
Kemal ile aynı coğrafyanın (Kadirli) insanı olmam hasebiyle onun eserlerinde kullandığı halk 
diline aşina oluşum kanaatimce oldukça  önemlidir. Osman Şahin de Geniş Bir Nehrin Akışı 
adlı eserinde bu bahse dikkat çeker ve  “Yaşar Kemal’in romanlarını besleyen Çukurova ile 
Toros  köylülerinin  konuştukları  dili  konuşarak  büyüdüm.  Bu  nedenle,  yeryüzündeki  bütün 
Yaşar  Kemal  okurları  arasında  en  şanslılarından  biri  sayıyorum  kendimi.”
35
  der.  Tıpkı 
Osman  Şahin  gibi  ben  de  kendimi  yeryüzündeki  bütün  Yaşar  Kemal  okurları  arasında 
(romanları  kırkı  aşkın  dile  çevrildiğini  düşünecek  olursak)  en  şanslılarından  biri  olarak 
görüyorum.  Yaşar  Kemal,  “Dil  insanın  evidir.”  der.  Belki  de  o  yüzden  olacak,  onu  her 
okuyuşumda,  nerede  olursam  olayım  kendimi  hep  evimde  hissediyorum.  Yazarın  sözüne 
küçük  bir  ilavede  biz  bulunacak  olursak:  “Dil  insanın  evi  ise,  felsefe  de  insanın  yurdudur.” 
Ancak buradaki ‘yurd”u Yaşar Kemal’in “ev”i örneklemindeki gibi yanınızda taşıyamazsınız, 
bu  imkânsız;  hatta  bu  yüzdendir  ki  felsefe  göçerliğe  pek  sıcak  değildir.  Onu  sadece 
fethedebilirsiniz,  yurtlandırabilirsiniz.  Ki  bu  fetih,  Platon’un  da  ifade  ettiği  manada 
“zaferlerin  en  büyüğüdür”  ve  “insanın  kendini  fethetmesi”  ile  başlayıp  önce  üzerinde  kök 
saldığı coğrafyaya, ardından da evrensele doğru uzanır. 
Dil ilmi kısmında Fârabî’nin vurguladığı ikinci önemli husus ise; “o dilin kanunlarını 
bilmek”  bahsidir.  Burada  kanun  kelimesini  dilbilgisi  kuralları  olarak  da  düşünebiliriz.  Bir 
Türkçe  öğretmeni  oluşum,  kendimi  bu  konuda  da  yeterli  saymamdaki  en  büyük  dayanağım 
olmuştur.  
Çalışmamın araştırma-inceleme sürecinde yazarın tüm eserlerini/yazar hakkındaki tüm 
eserleri  okuma  -  inceleme  gayretinde  bulunurken  elime  geçen  Ali  Püsküllüoğlu’nun  “Yaşar 
Kemal Sözlüğü”
36
 fazlasıyla ilgimi uyandırdı. Lügatlerin bir dilin söz varlığını ortaya koyan 
derleme  faaliyetleri  olduğunu  biliyordum.  Fakat  neden  bir  yazarın  söz  varlığı  ile  bir  lügat 
oluşturulsundu ki? Bu soruya cevabı da yine eserin ilk baskısına önsözden verelim:  
“Yaşar Kemal, bölgesel dil ögelerini ortak dilin malı yapmıştır.”  
                                                           
35
 Şahin Osman, A.g.e, s.143-144. 
36
, Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, Toros Yayınları, İstanbul, 1994. 

9 
 
İşte  Felsefeyi  Anadolu’da  Yeniden  Yurtlandırmak  da  aynı  şekilde  jeo-felsefî  bir 
yurtlandırma  arayışıdır.  Broudel’in  “Yerel  tarih  yazılmadan  evrensel  tarih  yazılmaz.” 
önermesinden  hareketle  yerel  kültürden  yola  çıkarak  en  nihayetinde  Anadolu’yu  evrenselle 
buluşturmak  arzumuzdur.  Gerçi  buradaki  “evrensel”  kelimesi  sorunludur.  Çünkü 
Fazlıoğlu’ndan  mülhem  “Evrensel  fikirler  yoktur;  egemen  fikirler  vardır."
37
  önermesi  de 
zannımca tutarlıdır.  Broudel’in işaret ettiği manada evrensel bir tarihin yazılamama gayesi de 
belki  bu  yüzdendir.  Livaneli’de  Yaşar  Kemal  için  “yerelden  evrensele  giden  yazar  vs” 
tarzındaki  tanımlamaları  doğru  bulmadığını  dile  getirir.
38
  Çünkü  ona  göre  Yaşar  Kemal’in 
icra ettiği “büyük sanat” hem yerel hem de evrenseldir.  
İmdi, sebebi her ne olursa olsun, “yerel olanı ortak literatüre kazandırmak” atayurttan 
itibaren  yanımızda  taşıdıklarımızı  anayurtla  müşerref  kılarak  evrensele  vasıl  olmak,  hülasa 
Felsefeyi Anadolu’da Yeniden Yurtlandırmak bu çalışmadaki yegâne arzumuzdur. Düşüncenin 
zeminle  zaman  arasındaki  irtibatını  kurduktan  sonra  insanlığa  sunulacak  bir  iyi  teklifini  bu 
zemin  ve  zamandan  kurtarmaktır.  Zemin  Anadolu,  zaman  ise  içinde  bulunulan  an’dır.  Bu 
topraklara  olan  vefa  borcumuzu  ödemek,  bu  noktada  üzerimize  bir  misyonla  yüklenmiş 
alelade bir ödev değildir; hatta bunun tam aksine “hakkı yenmiş kadim medeniyetimiz”in iade-
i itibarını inşâ için ifâsı elzem bir görevdir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                           
37
 Dücane Cündioğlu, Felsefenin Türkçesi, Kapı Yayınları, İstanbul, 2014, s.75. 
38
 Livaneli, A.g.e., s.68. 

10