МАКТАБЛАРДА ШАХСГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯ
АСОСИДА ФИЗИКА ФАНИНИНИ ЎҚИТИШ АСОСЛАРИ
1
Г.З.Эшназарова,
1
М.Т.Убайдуллаев,
2
З.Ражабова.
1
Самарқанд шаҳридаги 54-умумий ўрта мактаб.
2
Самарқанд шаҳридаги 7-умумий ўрта мактаб.
Мамлакатимизда таълим тизими тубдан ислоҳ қилинаётган ҳозирги даврда мактабларда
таълим бераётган ўқитувчилар ҳар хил даражадаги билим, кўникма ва малакага эга бўлган
ўқувчилар билан ишлашга тўғри келади. Шу боис барча фанлардаги сингари физика фанини
ўқитишда ҳам ўқувчининг индивидуал хусусиятлари, имкониятларини ҳисобга олиш, физика
таълими самарадорлигини таъминлашда турли педагогик технологиялардан фойдаланиш
дарсларни ДТС талабларига мувофиқ ташкил этишнинг мақбул йўлларидан бири ҳисобланади.
Таълимни технологиялаштириш асосида таълим самарадорлигини ошириш белгиланган вақт
ичида ва берилган шароитларда лойиҳаланган ўқув натижаларига эришишни кафолатлаш учун
таълимни тўлиқ бошқариш ғояси ётади. Таълимга технологик ёндашиш моҳияти таълим
жараёнини муайян педагогик тамойиллар бўйича ўзига хос бўлак ва элементларга ажратиш
ҳамда уни муайян изчиллик ва кетма-кетлик асосида ана шу таркибий қисмларни
шакллантиришдан иборат. Ҳозирги кунда шахсга йўналтирилган педагогик технологиялар
деярли барча ривожланган мамлакатларда ўрганилмокда, ўзлаштирилмокда ва ўзига хос
даражада қўлланилмокда. Шахсга йўналтирилган таълим технологияси Фан маданият ва
маърифат масалалари бўйича БМТ таркибидаги нуфузли бўлим ЮНЕСКО томонидан ҳам тан
олинган ва шундай таъриф берилган; таълим технологияси таълим моделларини
оптималлаштириш мақсадида инсон ва техника ресурслари ҳамда уларнинг ўзаро таъсирини
ҳисобга олган ҳолда бутун ўқитиш ва билимларни ўзлаштириш жараёнини яратиш, қўллаш ва
аниқлаш тизимидир. Бундан ташқари олимларнинг «Шахсга йўналтирилган ўқитиш
технологияси» атамасига турли нуқтаи назардан берган бошқа жуда кўп таърифларни ҳам
учратиш мумкин. Шахсга йўналтирилган педогогик технологиялар қаторида ўқитишнинг
моделли технологияси ҳам мавжуд бўлиб, сўнгги йилларда ундан таълимнинг турли
босқичларида кўпгина фанларни ўқитишда самарали фойдаланилмокда. Моделли ўқитиш
тизими замонавий дидактик таълимотлар ривожланиш динамикаси таъсирида уларнинг
кўпгина хусусиятларини ўзида мужассамлаштирган бўлиб, таълим мазмунини танлаш уни акс
эттириш, ўқув жараёнини ташкил этишда турлича ёндашувлардан унумли фойдаланиш
имконини беради. Мана шу моделли ўқитишни турли таълим технологиялари ва
концепциялари билан биргаликда қўллаш мумкинлигини кўрсатади. Мактабларда ўқитиш
жараёни кузатилганда қуйидаги хулосалар сезилиб қолаяпти: мустақил таълим услубияти ҳали
талаб даражада ишлаб чиқилмаган; ўқувчиларда турли манбалар билан ишлаш кўникмалари
етарли шаклланмаган; ўқувчиларнинг берилган мавзуда амалий машғулотларни мустақил
бажаришлари қийин кечаяпти; ўз фикрларини оғзаки ва ёзма ифода этишда қийналишади.
Оммавий ахборот воситалари, интернет орқали келаётган турли мазмундаги катта хажмли
ахборотлар ҳам ўқувчиларнинг мустақил фикрлаш фаолиятини четлаб ўтиб уларнинг китоб
варақлаш, маълумотномалар ва энциклопедиялар билан ишлашларига маълум маънода халақит
бермокда. Ҳозирги кун талабларига кўра ўсиб келаётган авлодни ўқитиш уларнинг билими,
талаби ва имкониятларини ҳисобга олган ҳолда шахсга йўналтирилган ривожлантирувчи
хусусиятларга эга бўлиши керак. Айнан шунинг учун ҳам шахсга йўналтирилган педагогик
технологияларини, жумладан моделли ўқитиш технологиясини қўллашга катта аҳамият
берилмокда. Шахсга йўналтирилган ёндашув асосида ўқитишда бир неча минг ўқитувчилар,
бошланғич, ўрта мактаб, коллежлар (Англия, АҚШ), сўнгра Олмонияда ҳам ўқувчиларнинг
ўзини баҳолаши яхшиланган, интеллектуал кўрсаткич ошган, уларнинг билиш қобилияти
ривожланган, бу эса уларнинг соғлигини яхшиланишига ўзлаштиришнинг оширилишига яъни
дарсга қатнашиши яхшиланишига олиб келган. Роджерснинг гуманистик идеаллари ўқитиш
“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
91
потенциалининг оширилишига кўмаклашиши барча мактаблар учун айниқса, ҳозирги жамият
учун шу жумладан бизнинг жамиятимиз учун ҳам ўта муҳимдир. Педагогика, жумладан
дидактика ва психология билан узвий боғлангандир. Бу боғланиш нафақат тадқиқот обеъкти
(инсон, ўқувчи)нинг умумийлиги билан балки, умум назарий ҳолатларда, инсоннинг табиатини
тушунишда, кўринишда муҳимдир. Шахсга йўналтирилган ёндашув ҳам худди шунингдек
бошқа педагогик ёндашишлар ечолмаган масалаларни ўқитишга қўллашни ўз ичига олади.
Шахсга йўналтирилган педагоглар томонидан қабул қилиш учун бу жараённи технологик
тасвирлаш керак бўлади. Шахсга йуналтирилган ўқитишнинг технологиясида ўқитиш
жараёнининг принципларини ишлаб чиқиш, жумладан тестга, методик материаллар, тавсиялар,
ўқувчи шахсини ривожланишни назорат қилиш шакли, яъни шахсга йўналтирилган ўқитишни
таъминлашнинг бутун дидактикасини ишлаб чиқиш жоиздир. Бунда куйидагиларни эътиборга
олиш лозим: ўқув материалини ўқувчининг субъектив тажрибасининг мазмунини аниқлашга
қаратилган бўлиши, дарслар (ўқитувчи) билимини баён қилиш унинг хажмини оширишга
қаратилган
бўлмасада,
балки
структуралаш,
интеграллаш,
предмет
мазмунини
умумлаштиришга, лекин доимий равишда ўқувчи субъектив тажрибасини ўзгартириб боради;
ўқитиш вақтида ўқувчининг субъектив тажрибасига топшириқнинг илмий мазмуни баёни
мослаштирилади; ўқувчининг таълим фаолиятини ўзича баҳолаши, ўқувчи мустақил ўқиш,
мустақил ривожланиш, мустақил фикрлашга эришишини таъминлайди; ўқувчига
топшириқнинг мазмуни, формасини аниқлашга имконият беради; фақат натижани назорат
қилишни таъминлашдан ташқари, ўқиш жараёнини ўқувчи ўқув материалини қандай
ўзлаштираётганини ҳам назорат қилади; таълим жараёни тузилиш, реализация, рефлекс,
таълимни баҳолаш. Шахсга йўналтирилган таълим қуйидаги ёндашишларни ўз ичига олади;
ҳар хил даражалиликни; дифференциалликни; индивидуалликни; субъектив –шахсни. Шахсга
йўналтирилган ёндашув тушунчалари қуйидагилар; индивидуаллик, шахс, мустақил фикрлаш,
субъект, субъективлик, субъект тажриба, билиш стратегияси, шахсни ривожлантириш
траектория, мен–концепция, ўқитувчининг ўқитиш усули.
FIZIKANI O’QITISHDA LOYIHA USULIDAN FOYDALANISH
1
G.Z.Eshnazarova,
1
M.T.Ubaydullayev,
2
Z.Rajabova.
1
Samarqand shahridagi 54-umumiy o’rta ta’lim maktabi.
2
Samarqand shahridagi 7-umumiy o’rta ta’lim maktabi.
Zamonaviy ta’limning asosiy maqsadi – tadqiqotchilikka moyilligi bor, hayot bilan ta’limni
bog’lab olib boruvchi chuqur fikrlaydigan shaxsni tayyorlashdan iborat. Fizikani o’rganishda o’quv
ishlari uslubi va shakli takomillashgan ta’limni modernizasiya qilish talabiga asoslanib, tadqiqiy
jihatdan yondoshish zarur. Ta’limga tadqiqiy yondoshish o’quv jarayonining shunday tashkiliy
qismiki, u o’zida darsda izlanish situasiyasini yaratadi. O’quvchilarda bilim ortirishga talab va
qiziqishni uyg’otadi. Shuningdek, mustaqil bilim olishga va u asosida o’qish va ta’limning sosial-
ma’noli motivlarini rivojlanishini tashkil qiladi. O’quvchilarga fizika sirlarini ochishda yordam berish
kerak. U o’zida yorug’ olamning qiziqarligi va tabiatning mo’jizakorligini his etsin. Fizika darslarida
loyiha usulidan foydalanish amaliy jihatdan samaraliroq bo’ladi. Keyingi paytlarda loyiha usulidan
foydalanish ancha ommabop va odat tusiga kirdi. Olingan ko’p sonli natijalar va urinishlar shuni
ko’rsatadiki, loyiha usulini fizikaga qo’llash uchun avvalombor o’zida kim va nima uchun bu loyihada
ishtirok etaman va qanday natija olinadi degan tasavvurni xayoliga keltirish kerak. Fizika darslarida
loyiha usulini fizika kursining alohida mavzularini o’rganishda keng qo’llash mumkin. Xususan,
birinchi marta Rossiyalik E. A. Belenko «Optika», «Fotoapparat evolyusiyasi», «Yorug’likning
kimyoviy harakati», «Rangli va oq-qora fotografiya», mavzularini mustaqil o’rganishda loyiha
usulidan foydalangan. Bu loyihaning asosiy natijalari sifatida nafaqat nazariy jihatdan, balki amaliy
anjumanlarda ham keng muhokama qilinib, turli fotoapparatlar ko’rgazmasi namoyish qilindi. Loyiha
usuli yordamida ma’lumotlarni qayta ishlash sohasini chuqur bilimga asoslanib turli ko’rinishlarda
“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
92
namoyon qilish mumkin. Tengdoshlari orasida bilimni tarqatish uchun chuqur bilimga ega bo’lish
zarur. Issiqlik uzatish turlarini o’rganish, bir jismdan ikkinchi jismga issiqlikni uzatish mexanizmini
tushuntirish va tavsiflash qobiliyatini shakllantirish muhim. Loyihaning asosiy maqsadi: turli
manbalardan (darslik, qo’shimcha adabiyotlar, internet, CD, tengqurlari hikoyalaridan va boshq.)
foydalanib chuqur bilimlar sohasini o’rganishni tashkil qilish; axborotni qayta ishlash sohasida uni
turli ko’rinishlarda namoyon qilish uchun chuqur bilimlar sohasini tashkil etish; tengqurlari orasida
bilimni tarqatish doirasida chuqur bilimlar sohasini tashkil etish; issiqlik uzatish ko’rinishlarini
o’rganish, bir jismdan ikkinchi jismga issiqlik uzatish mexanizmini tushuntirish va tavsiflashni
shakllantirish; insoniyat faoliyatining turli sohalarida issiqlik uzatishning roli to’g’risida o’quvchilar
bilimini chuqurlashtirish. Bu mavzu katta amaliy xarakterga ega. Loyiha usulini qo’llaganda
o’quvchilar nafaqat issiqlik uzatish mexanizmlarini tushunib olmasdan, balki ularning kundalik
hayotda, texnikada va tabiatda keng qo’llanilishini kuzatadilar. Inson faoliyatining turli sohalarida
o’quvchilarga issiqlik uzatishning rolini chuqur o’rgatishda quyidagi darslardan foydalanish maqsadga
muvofiqdir.
1-dars
Dars bosqichlari
Foydalanilgan
usullar
Natijalar
“Jismning ichki energiyasi va uni
o’zgartirish usullari” mav zusi
bo’yicha bilimlarning muhimligi
Frontal suhbat
O’quvchilar ichki energiya ish hisobidan qachon
bajarilgan, qachon issiqlik uza tish hisobidan
o’zgarishini yaxshi farqlab oladilar.
Muammoning qo’yilishi
Muammoli usul
Muammo: issiqlik (energiya) bir jismdan
ikkinchi jismga qanday uzatiladi? Ener giya
qanday uzatiladi?
Muammoni yechish uchun gi
potezani ifodalash
Namoyishli
frontal
suhbat
Energiya uchta usul bilan uzatilishi mumkin.
Predmet
(maqsadi)
o’rganish
qobiliyati
“Aqliy
xujum”
guruhda
savol
tu
g’ilganda o’rgan ish
tadqiqoti
Energiyani uzatish usulining nomi, energiyani
uzatish mexanizmi, tajriba, berilgan issiqlik
uzatish ko’rinishini namoyish qilish, berilgan
issiqlik uzatish ko’rinishidan foydalanish.
Yangi
materialni
o’rganish
bo’yicha mustaqil ish
Bilish
faoliyatini
tashkil
qilishning
guruhli shakli
Har bir guruh mos ravishda darslikning ma’lum
§i ustida ishlab, o’zidagi “Issiqlik uzatish turlari”
jadvalidagi ustunchalarni to’ldiradi.
Yangi bilimlarni mustah kamlash
Bilish faoliyatini ta
shkil
qilishning
guruhli shakli
“O’zingning masalangni top va uni mustaqil
yech” didaktik materiali bilan ishlash
Uyga vazifa
Juftlikda ishlash
“Issiqlik uzatish turlari” jadvalni to’ldirish
2-dars
Uy vazifasini tekshirish
Juftlikda ishlash
Jurnalga qo’yilgan ixtiyoriy birlamchi bilim
bahosi
O’tilgan darsni mustah kamlash
Fizikaviy jang
Savollar paydo bo’lgan unga hozircha javob
berolmaymiz
Mustaqil o’rganishlarni an iqlash
Frontal suhbat
Muammoli savollarni yechish uchun mini –
loyihalar tuzish
O’rganish usullari va uslub larini
aniqlash
Diskussiya
Mini – loyiha tadqiqotining borishini qayta
ishlash
Hisobot shaklini aniqlash
“Aqliy xujum”
Loyihani himoya qilish uchun vazifalarni
belgilash
Uyga vazifa
Guruhli usul
Muammolar bo’yicha ma’lumotlarni yig’ish
Mualliflik huquqi bo’y icha
savollarni muhokama qilish
O’qituvchining
tushuntirishi
Maqolalar, taqdimot, sayt kriteriyalarini baholash
bilan tanishish
3-dars
Uyga vazifasini tekshirish
Ishning guruhli shakli Mini – loyihani himoya qilish ssenariyasini
yaratish
“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
93
Mustaqil ish
Ishning guruhli shakli - Guruh tomonidan mustaqil o’rganish nat ijalari
bo’yicha olingan ma’lumotlarni tah lil qilish.
- Ish yo’nalishi va dalillar bo’yicha xulosa lar
Uyga vazifa
Bilish faoliyati bo’y
icha guruhli shaklni
tashkil etish
Loyihani oxirigacha ishlash va himoyaga
tayyorlash
4-dars
Loyihani himoya qilish
O’tilgan darslarni nazorat qilish
Tahlil qilish
O’quvchilarning mustaqil tadqiqoti:
Himoya qilish uchun guruhlar tomonidan
tayyorlangan materiallar:
Po’stin qizdiradimi?
Videofilm
Qaynoq suvda muz eriydimi?
Namoyish va tajribani tushuntirish
Qog’ozli kostryulda suvni qaynatish mumkinmi?
Namoyish va tajribani tushuntirish
Nima uchun yopiq oynadan shamol esadi?
Axborot, rasmlar
Muz ustidami yoki ostida?
Axborot, grafik
Yengil shamollar qanday paydo bo’ladi?
Taqdimot
Issiqni qanday olib tashlash mumkin?
Termos modeli
Tortishish kuchi nima?
Taqdimot, namoyishli tajriba
Nima uchun samolyotlar kumushsimon
Informasion buklet
Energiya vakuum orqali qanday o’tadi?
Informasion buklet
Shunday qilib, loyiha tugadi. Pedagogik maqsadi – o’quvchilarning intelektual qobiliyatini
o’stirish va intelektual faoliyatini ishg’ol qilish. Bunda o’quvchilar mustaqil ravishda ilmiy terminlarni
o’zlashtirish bilan birga ishlab turuvchi asboblar: termos, termoskop, issiqlik qabul qilgichlarlar bilan
bevosita ishlaydi. Yuqori dalillar ta’lim sifatining yuqori bo’lishligini ko’rsatib, past o’zlashtiruvchi
o’quvchilar ham yuqori o’zlashtirishiga yordam beradi. Fizika inson ko’zini nafaqat cheksiz atrof
olamda ochmasdan inson ongi va idrokining buyukligini ko’rsatadi. Dunyoning fizik kartinasini
tashkil etish xuddiki dunyoning tabiiy-ilmiy kartinasining qismi bo’lib, fizikani o’quv predmeti
sifatida o’rganish avvalombor shaxsning bilim qobiliyatini o’stirishni ta’minlaydi. O’qitishda tadqiqiy
yondoshuvni qo’llashnig zarurligi ta’limni modernizasiya qilish talabiga va o’quv ishlarining usullari
va shakllarini mukamallashtirishga asoslangan. O’qitishda tadqiqiy yondoshuv o’quv jarayonining
shunday qismiki, bunda u darsda izlanish situasiyasini yaratadi, shuningdek, o’quvchilarda chuqur
bilim va qiziqishlarni talab qiladi, mustaqil bilimini o’stiradi va shu asosida sosial muhim bo’lgan
ta’lim va o’qitish motivlarini shakllantiradi. Hozirgi paytda o’qituvchi doimiy ravishda «Ikki o’rtada
qolib» kelayapti; Davlat standarti mavjud, uning rivoji uchun u hamma o’quvchilarga xizmat qilishga
majbur; EGE mavjud, u guruh o’quvchilarini tayyorlashi kerak; olimpiada bor u ham katta
tayyorgarlikni talab qiladi. Shuningdek, fizikaga haftasiga (oddiy maktablardagi sinfda) 2 soat dars
ajratilgan. Lekin ishonch bilan aytish mumkinki o’z faniga mehr qo’ygan o’qituvchi har qanday qiyin
holatdan chiqish yo’lini topadi.
ELEKTR VA MAGNETIZM KURSINING “O’ZGARUVCHAN TOK” BO’YICHA MODUL-
REYTING O’QITISH TEXNOLOGIYASINI ISHLAB CHIQISH VA UNI AMALGA
OSHIRISH
Eshmirzayeva M.A.(QMII), Nurimov U.E. (SamDU), Sunnatova L.M.(SamDAQI akademik litseyi)
Pedagogik texnologoyani yaratish tadqiqotchidan metodik va tashkiliy ishlarni puxta
rejalashtirishni talab qiladi. Biz ishlab chiqqan o’qituvchining faoliyat strukturasi fizika (elektr va
magnetizm) o’qitishdagi modul-reyting texnologiyasi quyidagi etaplarni: pedagogik sharoitlarni
“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
94
kompleks diagnostika qilish, fizikadan modul-reyting texnologiyasini amalga oshirish, natijalarni
baholash va texnologiya elementlarini korreksiyalash.
I.
Pedagogik shartlarning kompleksli diagnostikasi
Mazmun-maqsadli komponenti
Mutaxassislarning
kasbiy
tayyorgarligiga
qo’yiladigan
talablarni
aniqlash;
mutaxassislikning
o’ziga
xos
xusisiyatlarini aniqlash; o’quv
motivatsiyasi va talabalarning bilim
olish haqidagitakliflarini aniqlash.
Metodik komponenti
O’quv-metodik hujjatlarni tahlil
qilish;
talabalarning
individual
bilim
darajalarini
aniqlash
maqsadida ularni testdan o’tkazish;
fizikani o’rganishda motivatsiya
darajasini va talabalarning bilim
olishdagi
takliflarini
aniqlash
maqsadida
anketalashdan
foydalanish.
Natijaviy komponenti
Fizika
fani
bo’yicha
mutaxassislikka o’qitishda uning
mazmunini
aniqlash;
fizikaga
o’qitishda kasbiy ahamiyatga ega
bo’lgan elementlar mazmunini
ajratib olish; motivatsiya darajasi
va
talabalar
bilimining
boshlang’ich darajasini aniqlash.
II. Fizikani o’qitishda MRTni loyihalash
Mazmun-maqsadli komponenti
Fizikani
o’qitishda
MRTning
kompleksli maqsadlarini tartibga
keltirish; loyihalash metodining
strukturaviy
elementlarini
va
maqsadlarini
aniqlab
olish;
loyihalash
metodi
strukturasini
yaratish; loyihalash metodi asosida
bilimga
erishganliklarini
baholashda
reyting
sistemasini
yaratish;
o’quv
elementlarini
tuzishning asosi bo’lgan yo’riqnoma
varaqalarini
yaratish;
axborotni
freym usuli bilan strukturalash
yordamida
modulning
o’quv
mazmunini ishlab chiqish.
Metodik komponenti
O’quv protsessi va loyilalash
metodi
strukturasini
grafikli
modellashtirish; model mazmunini
o’zlashtirgaligini hisobga olishning
balli sistemasini ishlab chiqishda
ekspertlarning baholash metodidan
foydalanish;
axborot
texnologiyalari yordamida hisobga
olish
va
nazorat
hujjatlarini
loyihalash; mantiqan-mazmunan va
sxema, rolli, ramka shaklidagi
freymlarni yaratish asosida o’quv
axborotlarini modellashtirish.
Natijaviy komponenti
O’quvchilarning o’zlashtirganlik-
larini baholash va nazoratning
reyting sistemasi hamda fizikadan
modulli
loyilalash
yaratiladi;
o’quv elementlari yig’indisi va
yo’riqnoma
varaqalari
ko’rinishidagi
o’quv-metodik
komponentalar yaratildi; nazorat
va hisobga olish (qaydnoma)
larhujjatlari yaratildi.
III. Fizikani o’qitishda MRTni amalga oshirish
Mazmun-maqsadli komponenti
Modulli loyihalashga mos keluvchi
o’quv protsessini tashkil qilish;
o’quv mashg’ulotlari elementlari
mazmunini o’zlashtirishda o’quv
faoliyatini tashkil qilish va uni
boshqarish
o’quv
elementlari
mazmunini o’zlashtirish prosessida
talabalarga
maslahatlar
berish;
talabalarning
o’quv
faoliyatini
nazorat qilish va baholash.
Metodik komponenti
O’quv
faoliyatida
mustaqil
ishlashni amalga oshirishning shart-
sharoitlarini tashkil etish; individual
va guruhli o’qitishni tashkil etish;
o’qitishda muammoli va boshqa
interfaol uslublarni qo’llash.
Natijaviy komponenti
Fizikaga
o’qitish
protsessi
quyidagi
lar
asosida amalga
oshirilgan:
modulli
loyihalash
mazmunini o’zlashtirish asosida;
bilimlar nazoratining reytingi;
O’quv protsessining sub’yektlari
o’rtasidagi do’stona (teng huquqli)
munosabatlarda
va
o’quvchilarning ta’lim haqidagi
takliflarini inobatga olgan holda.
IV. MRTni qo’llash natijalarining bahosi va korrektsiya (tuzatish) elementlari texnologiyasi
Biz sistemali yondashishni qo’llab, programma struktura loyihalashga o’tamiz, modulning
o’quv elementiga kiruvchi bilim elementlari va mantiqiy tugallangan, uning to’la mazmunini tuzamiz:
1)
o’zgaruvchan tokni olish, elektr tebranish tenglamasi, tok va kuchlanishning effektiv qiymati;
2)
induktivlik va si’g’imga ega bo’lgan zanjir elektr tebranish tenglamasi, aktiv, sig’im va induktiv
qarshilik haqida tushuncha;
3)
o’zgaruvchan tokning ayrim qismlari uchun Om qonuni, vector diagrammalar, elektr rezonanse
haqida tushuncha;
4)
o’zgaruvchan tok quvvati;
5)
o’zgaruvchan tokni o’zgartirish, transformatorlar ishi va parametrlari, energiyani uzatish va
taqsimlash.
“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
95
6) Modulni bo’yicha “Transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipini o’rganish” mavzusida
laboratoriya kiritiladi va u uquv elementini tashkil qiladi.
7) Modul bo’yicha masala yechish kiritiladi va u uquv elementini tashkil qiladi.
8) Bu element nazorat ishini tashkil etadi.
2 4 6 8 10 12
“O’zgaruvchan tok” modulining grafik-sxemasi.
O’E 1 “Elektr tebranishlar”; O’E 2 “O’zgaruvchan tok zanjirining aktiv va reaktiv qarshiligi”; O’E
3 “O’zgaruvchan tok uchun Om qonuni”; O’E 4 “O’zgaruvchan tokning quvvati”; O’E 5
“Transformator”; O’E 6 LI “Transformatorning tuzilishi va ishlash prinsipini o’rganish”; O’E 7 AI
“O’zgaruvcha elektr toki zanjirining parametrlarini hisoblash”; O’E 8 NI “O’zgaruvchan tok”.
Bu yerda O’E- o’quv elementi, LI- laboratoriya ishi, AI-amaliy ish, NI-nazorat ishi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Djo’rayev M. Fizika o’qitish metodikasi: o’quv qullanma. – Toshkent: ABU MATBUOT-
KONSALT, 2015.- 280 b.
2. О. Қ. Қувондиқов. Электромагнетизм. II қисм. Самарқанд, 2001 й.
3. ОТМларда талабалар билимини назорат қилиш ва баҳолашнинг рейтинг тизими тўғрисида
низом. Электрон манба:
http://lex.uz/docs/1497646
Dostları ilə paylaş: |