Fəsil 7
PROQRAMLAŞDIRILAN ÖLÇMƏ
VASİTƏLƏRİ
7.1. Ümumi məlumatlar
Proqramlaşdırılan ölçmə vasitələrinə sistemdə tətbiq
imkanı olan - ölçmə sisteminə qoşula bilən rəqəmsal ölçmə
cihazları aiddir. Belə ÖV sistemin standart kanalına qoşulma
imkanına malikdir və bu kanalla mübadilə qaydalarını
dəstəkləyir. ÖV-nin sistemə qoşulma qaydaları interfeys
239
anlayışına daxildir. İnterfeys bir çox hallarda ÖV-nin
qurulmasının və istifadəsinin səmərəliliyini müəyyənləşdirir.
Proqramlaşdırılan ÖV-nin üç əsas qrupunu qeyd edək:
• kanalla verilən əmrlərin köməyi ilə rejimləri idarə
oluna bilən cihazlar - proqramla idarə olunan cihazlar;
• idarəetmə qurğusu mikroprosessor modullarının
bazasında qurulan cihazlar - proqramlaşdırlan ölçü cihazları;
• ölçmə funksiyaları EHM-də proqram vasitələri kimi
reallaşan cihazlar - virtual ölçü cihazları.
Cihazların birinci qrupu qəti idarəetmə məntiqinə
malikdir, bir neçə rejimdə işləyə bilir: müxtəlif kəmiyyətləri
ölçmək; müxtəlif diapazonlarda ölçmələri yerinə yetirmək;
ə
mrə görə ölçmələri yerinə yetirmək. Cihazın idarə
edilməsi, bir qayda olaraq, həm üz panelindən, həm də kanal
vasitəsilə həyata keçirilə bilər.
Cihazların ikinci qrupu cihazın bütün modullarını (üz
panelində idarəetmə və əksetdirmə orqanları, ölçmə
çeviriciləri və cihazın kanalları) idarə edən mikroprosessor
idarəetmə blokuna malikdir. O, kanalla mübadilə rejimini
dəstəkləyir. Mikroprosessor idarəetmə bloku xüsusi
vasitələrin köməyi ilə, yaxud kanal vasitəsi ilə
proqramlaşdırıla və yenidən proqramlaşdırıla bilir.
Mikroprosessorların tətbiqi ölçmə qurğularının imkanlarını
xeyli
genişləndirmiş,
yeni
funksional
imkanların
reallaşmasına imkan vermişdir. Ölçmə vasitələrinin
yaradılmasında
mikroprosessorların
tətbiqinin
ə
sas
üstünlüklərini sadalayaq.
1.Cihazların
metroloji
xarakteristikalarının
yaxşılaşması. Cihazın (ölçmə kanalının) tərkibində
mikroprosessorun olması xətanın sistematik və təsadüfi
tərkib hissələrini azaltmağa imkan verir. Sistematik tərkib
hissə öz-özünü kalibrləmə prosedurunu daxil etmək yolu ilə
azaldıla bilər: sistematik xətanın addittiv və multiplikativ
tərkib hissələri təshih olunur (düzəldilir). Təsadüfi xətaların
təsiri çoxdəfəli ölçmələr aparmaqla azaldıla bilər.
240
2. Cihazların imkanlarının genişlənməsi (bir neçə
ölçmə alqoritminin reallaşması, funksiyalarının yenidən
proqramlaşdırılması).
3. Dolayı ölçmələrin dəqiqliyinin yüksəlməsi (analoq
yox, rəqəm şəklində hesablama əməliyyatlarının yerinə
yetirilməsi hesabına). Həm də mürəkkəb obyektlərin çox
sayda göstəricilər üzrə tədqiqi üçün vacib olan birgə və
məcmuu ölçmələr həyata keçirilə bilər.
4. Ölçülən kəmiyyətlərin statistik xarakteristikalarının
(riyazi gözləmə, dispersiya) əldə edilməsi.
5. Cihazların xarici ölçülərinin və tələb etdiyi gücün
azalması (idarəetmə blokunda inteqral mikrosxemlərin
korpuslar sayının ixtisar edilməsi hesabına).
6. Cihazların etibarlılığının yüksəlməsi (lehimlənən və
ayrıla bilən birləşmələrin sayının azalması hesabına).
7. İşləmələrin müddətinin qısalması (idarəetmə
qurğularının
proqramlaşdırılması
və
yenidən
proqramlaşdırılması).
8. Cihazın ölçmə sisteminin tərkibinə qoşulma
məsələsinin asanlaşması (nəticələrin mikroprosessor idarə
blokunun yaddaşında toplanmasının təşkilinin və sistem
interfeyslərindən birinin realizasiyasının mümkünlüyü).
9. Ölçmə nəticələrinin riyazi funksiyalarının, o
cümlədən nəticələrin xətasının hesabını əldə etmə imkanı.
10. Dinamik ölçmələrin və tarixi müəyyən olunmaqla
ölçmələrin həyata keçirilməsinin mümkünlüyü.
Cihazların üçüncü qrupu mikro EHM üçün obyekt -
istiqamətli proqramlaşma sistemlərinin geniş yayılması ilə
ə
laqədar meydana gəlmişdir. O, öz idarəetmə və
informasiyanı təqdimetmə orqanları olan virtual cihazlar
şə
klində tərtib olunan ölçmə alqoritmlərinin proqram
reallaşmasını təmsil edir. Virtual ölçmə cihazları öz
ə
yaniliyi, konstruksiya edilməsinin əlverişli olması və
nisbətən aşağı qiyməti hesabına müəyyən növ ölçmələr və
ölçmə sistemləri üçün geniş tətbiqini tapmışdır.
241
7.2. Cihaz interfeyslə ri
İ
nterfeys anlayışı informasiya-ölçmə vasitələrində
geniş istifadə olunur.
İ
nterfeys - bu, sistemin modullarının qarşılıqlı təsirini
təmin edən kompleks vasitə və qaydalardır. Aparat,
proqram, aparat-proqram, intellektual interfeys, istifadəçinin
interfeysi və s. anlayışlar mövcuddur.
OSİ/İSO beynəlxalq standartına uyğun olaraq
interfeysin təşkilinin yeddi səviyyəsi fərqləndirilir: tətbiqi;
təqdimetmə; seans; nəqletmə; şəbəkə; kanal; fiziki.
Proqramlaşdırılan ölçmə vasitələrinin interfeyslərinin
strukturu fiziki və kanal səviyyələri ilə müəyyən olunur.
İ
nterfeysin fiziki səviyyəsinin radial və magistral qurulma
prinsiplərini, verilənlərin paralel və ya ardıcıl ötürmə
prinsipini fərqləndirirlər.
Radial
prinsip sürətli daxil olmanın və qurğular
arasında mübadilənin realizasiyası üçün istifadə olunur,
ancaq fiziki səviyyədə radial rabitələrin təşkili (siqnal xüsusi
ayrılmış şin ilə ötürülür) üçün əlavə aparat məsrəfləri tələb
edir.
Magistral
prinsip minimal aparat məsrəflərinə
malikdir, belə ki, bu interfeyslərdə bütün qurğular
interfeysin fiziki səviyyəsinin eyni bir şininə qoşulur,
sistemin modullarının qarşılıqlı təsiri standart qaydalarla -
verilənləri ötürmənin zaman diaqramları ilə təyin edilir.
Ölçmə vasitələrinin qurulmasının magistral prinsipi daha
geniş tətbiqini tapmışdır.
İ
nformasiyanı ötürmənin paralel prinsipi verilənlərin,
ünvanların və əmrlərin paralel kodla paralel şinlər (naqillər)
üzrə ötürülməsini təmin edir. Şinlərin sayı ötürülən
informasiyanın
dərəcəsinə
bərabərdir.
İ
darəetmə
siqnallarının ötürülməsi üçün xüsusi şinlər nəzərdə
tutulmuşdur, bununla belə müxtəlif modifikasiyalı
242
interfeyslərdə şinlərin sayı müxtəlifdir və, bir qayda olaraq.
seçilən standartla, yaxud istehsalçı firma tərəfindən
müəyyən edilir.
İ
nformasiyanı ötürmənin ardıcıl prinsipi verilənlərin,
ünvanların və əmrlərin ardıcıl kodla iki şin (naqil) üzrə
ötürülməsini təmin edir, bu zaman eyniylə paralel
interfeysdə olan əməliyyatlar yerinə yetirilir.
Magistral
paralel
interfeysin
(MPİ)
təşkili
prinsiplərinə baxaq. Magistral interfeysin bazasında qurulan
ölçmə vasitələrinin strukturu şək. 7.1-də göstərilmişdir.
Şə
k. 7.1. Magistral interfeys bazasında
ölçmə vasitəsinin strukturu
Ölçü cihazları (ÖC) interfeysin eyni şinlərinə
(naqillərinə) qoşulur. İdarəetmə qurğusu - nizamlayıcı- da
bu şinlərə qoşulur.
Nizamlayıcı ölçmə modullarının işini magistral
interfeyslə ötürülən əmrlərin köməyi ilə idarə edir. Ölçmə
modulları nizamlayıcı ilə və öz aralarında da magistral
interfeyslə informasiya mübadiləsi edir. Bu əməliyyatları
yerinə yetirmək üçün interfeys fiziki və kanal səviyyələrinə
malik olur ki, onlar şinlər (naqillər) dəstindən və
qaydalardan (zaman diaqramları) ibarətdir.
İ
nterfeysin şinlərində aşağıdakı əməliyyatlar yerinə
yetirilə bilər:
oxuma (Ox)
yazma (Yz)
mübadiləyə sorğu (Müb. sorğ.)
Ə
məliyyatlar istənilən modullar və nizamlayıcı
arasında bütün növ məlumatların (verilənlər, idarəetmə,
243
ə
mr, vəziyyət) ötürülməsini təmin edir. Məlumatın ötürülmə
istiqaməti aparıcı modula nəzərən əməliyyat növü ilə
müəyyən edilir (nizamlayıcı oxuyur, nizamlayıcı yazır).
Mübadiləyə sorğu əmri ölçmə modulundan nizamlayıcı
mübadilənin lazım olması haqqında məlumatın ötürülməsini
təmin edir.
Müxtəlif istehsalçı firmaların MPİ üçün çox sayda
modifikasiyaları mövcuddur. Ancaq lazım olan siqnalları
cəlb etməklə bu interfeysdə modullar mübadiləsinin
təşkilinin əsas prinsiplərinə baxaq (siqnalların adları
ümumiləşmiş xarakter daşıyır).
İ
nterfeysin fiziki səviyyəsi siqnalların səviyyələrinə,
həm də siqnal qəbuledicilərinin və ötürücülərinin
xarakteristikalarına
tələbləri
müəyyənləşdirir.
Ə
ksər
interfeyslər məntiqi sıfrı ötürmək üçün yüksək gərginlik
səviyyəsi (
U
+
), məntiqi vahidi ötürmək üçün aşağı
gərginlik səviyyəsi (
U
−
) istifadə edir.
Kanal səviyyəsi informasiyanı ötürmə qaydalarını -
zamana görə əməliyyat ardıcıllığını müəyyənləşdirir. Şək.
7.2 və 7.3-də MPİ-də Ox və Yz əməliyyatlarının yerinə
yetirilməsinin zaman diaqramları verilmişdir.
Şə
k.7.2. MPİ-də oxuma rejimi
Ş
inlərlə verilənləri ötürmək üçün əməliyyatların
müəyyən ardıcıllığı yerinə yetirilir: nizamlayıcı müəyyən
siqnallar qoyur, qurğular da həmçinin müvafiq şinlərə
siqnallar qoymaqla cavab verir. Əyaniliyi sadələşdirmək
244
üçün zaman diaqramlarında əməliyyatların ardıcıllığını əks
etdirən zaman işarələri (rəqəmlər) qoyulub. Əməliyyatın
yerinə yetirilməsi dörd takta bölünüb: T1 - ünvanın
ötürülməsi və oxunması (şifrin açılması); T2 - əməliyyat
növünün verilməsi; T3 - əməliyyatın yerinə yetirilməsi; T4 -
mübadilə tsiklinin yekunlaşması.
Şə
k. 7.3. MPİ-də yazma rejimi
Ox
ə
məliyyatının
yerinə
yetirilməsi
zamanı
ə
məliyyatların ardıcıllığına baxaq (bax şək. 7.2). Rəqəmlər
diaqramda zaman kəsiklərinə uyğun gəlir.
1. N
izamlayıcı
ünvanlar / verilənlər ( Ü/V ) şinlərinə
ünvan (Ü) qoyur. Ünvan paralel ikilik kod şəklində qoyulur.
Müxtəlif interfeyslərdə şinlərin sayı müxtəlif ola bilər - 8,
16, 24 və s.
2. N
izamlayıcı
ə
məliyyatın bütün yerinə yetirilmə
müddətində verilənlərin ötürülməsinin sinxronlaşdırılması
siqnalını (Sinxr) qoyur. Siqnalın mənfi ön tərəfinə görə
(gərginliyin yüksək səviyyədən (
U
+
) aşağı səviyyəyə
(
U
−
) keçidi) bütün ölçü cihazları ünvanı qəbul edir və
özününkü ilə müqayisə edir. Əgər ünvan üst-üstə düşərsə,
qurğu əməliyyatı yerinə yetirməyə qoşulur, üst-üstə
düşməzsə, növbəti siqnallara reaksiya vermir.
3. N
izamlayıcı
Ü/V şinlərindən ünvanı götürür.
4.N
izamlayıcı
xüsusi şinə oxuma siqnalını ( Ox)
qoyur. O, mübadilənin növünü (istiqamətini) müəyyən edir.
245
5. Əməliyyata qoşulan ÖC Ox siqnalını qəbul edir və
verilənləri (V) Ü/V şinlərinə qoyur (ölçmənin nəticəsi).
6. ÖC verilənlərin (ölçmənin nəticəsi) Ü/V şinlərinə
qoyulması haqqında məlumat verərək Cavab siqnalını
qoyur.
7.N
izamlayıcı
Ü/V
ş
inlərindən
verilənləri
tutuşdurub yoxlayır (bax şəkil 7.2-də
∗
) və Ox siqnalını
götürür.
8. ÖC Ü/V şinlərindən verilənləri götürür.
9. ÖC Cavab siqnalını götürür və əməliyyatın yerinə
yetirilməsindən ayrılır.
10.
N
izamlayıcı
MPİ-də
oxuma
ə
məliyyatını
yekunlaşdıraraq Sinxr siqnalını götürür.
Beləliklə, n
izamlayıcı
MPİ-də Ox əməliyyatını
yerinə yetirdi. Bu əməliyyat nəticəsində ÖC verilənləri
(ölçmənin nəticəsi) n
izamlayıcı
ötürür.
Yz
ə
məliyyatının
yerinə
yetirilməsi
zamanı
ə
məliyyatlar ardıcıllığı verilənlərin n
izamlayıcıdan
ÖC-yə
ötürülməsini təmin edir (bax şəkil 7.3).
1.
N
izamlayıcı
ünvanlar/verilənlər (Ü/V) şinlərinə
ünvan (Ü) qoyur. Ünvan paralel ikilik kod şəklində
qoyulur.
2.N
izamlayıcı
verilənlərin
ötürülməsinin
sinxronlaşdırılması siqnalını Sinxr qoyur. Siqnal bütün
ə
məliyyatın yerinə yetirilməsi müddətinə qoyulur. Siqnalın
ön tərəfinə görə bütün ölçmə cihazları ünvanı qəbul edir və
özününkü ilə müqayisə edir. Ünvan üst-üstə düşdükdə qurğu
ə
məliyyatın
yerinə
yetirilməsinə
qoşulur,
üst-üstə
düşmədikdə növbəti siqnallara reaksiya vermir.
246
3. N
izamlayıcı
Ü/V şinlərindən ünvanı götürür və
ötürülən verilənləri (V) qoyur.
4. N
izamlayıcı
xüsusi şinə mübadilənin növünü
(istiqamətini) müəyyən edən Yazma (Yz) siqnalını qoyur.
5. Əməliyyata qoşulan ÖC Ü/V şinlərində verilənləri
tutuşdurub yoxlayır (
∗
) və verilənləri qoyur; Cavab siqnalı
məlumat verir ki, verilənlər qəbul edilmişdir.
6. N
izamlayıcı
Yz siqnalını götürür.
7.N
izamlayıcı
Ü/V şinlərindən verilənləri götürür.
8. ÖC Cavab siqnalını götürür və əməliyyatın yerinə
yetirilməsindən ayrılır.
9.N
izamlayıcı
MPİ-də
Yz
ə
məliyyatını
yekunlaşdıraraq Sinxr siqnalını götürür.
Beləliklə,
nizamlayıcı
ölçmə cihazlarına ölçmə
informasiyası, əmrlər, hər bir ÖC üçün iş rejimi verməklə
ölçmənin başlanma vaxtını ötürə bilir, bununla da
ölçmələrin aparılmasının idarə olunmasını təmin edir.
7.3. Proqramlaşdırılan ölçmə qurğularının
qurulması
Proqramlaşdırılan
nizamlayıcı
ölçmə qurğusunun
qurulma prinsipinə işini MPİ vasitəsilə idarə edən analoq-
rəqəmsal çeviricinin ARÇ misalı üzərində baxaq.
Qurğunun struktur sxemi şək. 7.4-də göstərilmişdir.
ARÇ-yə daxildir: müqayisə qurğusu MQ; rəqəmsal-analoq
çeviricisi RAÇ; ikilik sayğac S;
0
f
nümunə tezlikli
impulslar generatoru İG; məntiq element VƏ. RAÇ-yə
D
U
nümunə gərginliyi və
x
N
kodu verilir. RAÇ-nin çıxışında
247
gərginliyin koda hasilinə
nom
x
x
D
N
N
U
U =
1
bərabər olan
1
U
gərginliyi formalaşır. ARÇ-nin girişinə naməlum gərginlik
x
U
verilir. ARÇ-nin işinin idarə olunması üçün idarəetmə
registri İR istifadə edilir. Onun dərəcələri (triggerlər)
müəyyən təyinata malikdir: işəsalmanı idarə edən trigger
(Tgİ); ARÇ-də nəticənin hazırlıq triggeri (TgH); ARÇ-nin
işində səhv triggeri (TgS).
Şə
k. 7.4.Proqramlaşdırılan ölçü cihazının struktur sxemi
ARÇ-nin işinin ardıcıllığı:
1. İşə başlamaqdan əvvəl S atılmışdır - S-in bütün
dərəcələri 0-a bərabərdir. İR-nin bütün dərəcələri atılmışdır -
İşə
salma
siqnalı məntiqi 0 qiymətinə malikdir. İG-nun
248
çıxışında düzbucaqlı impulslar
0
f
formalaşır. ARÇ-nin
girişinə naməlum gərginlik
x
U
verilmişdir.
2. ARÇ-nin işə salınması İşəsalma siqnalının məntiqi
1-ə qoyulması - işəsalmanı idarə edən triggerin Tgİ 1-ə
qoyulması ilə həyata keçirilir. Məntiqi 1 VƏ məntiq
elementinin girişinə daxil olur. Onun digər girişinə isə
düzbucaqlı impulslar
0
f
daxil olur. Məntiqi 1 impulsların
VƏ məntiq elementindən keçməsnə icazə verir, impulslar S-
in girişinə daxil olur.
3. Sayğac S impulsları saymağa başlayır, onu
çıxışlarında daxil olan impulsların sayına bərabər və 0-dan
maksimal qiymətədək (
max
x
N
) dəyişən
x
N
kodunun qiyməti
dəyişir. Kodun maksimal qiyməti S-in neçə dərəcəli olması
ilə təyin edilir.
4.
x
N
kodu sayğacdan RAÇ-nin girişlərinə daxil olur.
O, kodu
1
U
gərginliyinə çevirir.
x
N
kodunun qiyməti
sıfırdan maksimuma qədər dəyişdiyindən
1
U
gərginliyinin
qiyməti də sıfırdan maksimal qiymətədək (
D
U
) dəyişir, həm
də kodun
x
N
artması ilə xətti artmağa başlayır.
5.
1
U
gərginliyi müqayisə qurğusunun MQ girişinə
daxil olur, digər girişinə (ARÇ) isə ölçülən gərginlik
x
U
daxil olur.
1
U
gərginliyi
x
U
gərginliyinə bərabər olanda
müqayisə qurğusu MQ Son siqnalını hasil edir. Bu siqnal
işəsalmanı idarə edən triggerin Tgİ sıfrı qoyan girişinə Atma
siqnalı şəklində daxil olur.
6.
İ
şə
salmanı idarə edən trigger Tgİ 0-a atılır, yəni
İşə
salma
siqnalı məntiqi 0 qiymətini alır. VƏ məntiq
249
elementi
0
f
impulslarını S sayğacın girişinə keçməyə
qoymur. Sayağcın çıxışında
x
N
kodunun iki
1
U
və
x
U
gərginliklərinin bərabərliyinə müvafiq qiymət qeyd olunur.
Beləliklə, sayğac S ölçmənin nəticəsini - giriş ölçülən
gərginliyə
x
U
ekvivalent kodu saxlayır.
7. ARÇ işinin yekunlaşmasının indikasiyası məqsədi
ilə nəticənin hazır olması triggerinin TgH qoyulma girişinə
Son
siqnalı daxil olur və onu 1-ə qoyur. TgH-da 1-in olması
ARÇ işinin müvəffəqiyyətlə sona çatmasını və S-də ölçmə
nəticəsinin kodunun saxlanmasını göstərir.
8.
1
U
və
x
U
gərginliklərinin müqayisə olunmadığı
halda (ölçmə diapazonu düzgün seçilməmişdir) S sayğacı
maksimal qiymətinədək
max
x
N
sayır. Bundan sonra onun
girişinə növbəti impulsun daxil olması S-in dolmasına -
Dolma
siqnalının formalaşmasına səbəb olur. Dolma
impulsu işəsalmanı idarə edən triggerin Tgİ atma girişinə
daxil olur və ARÇ-nin işini dayandırmaqla onu 0-a qoyur,
həm də səhv triggerinin TgS qoyma girişinə onu 1
vəziyyətinə gətirməklə daxil olur. TgS-in çıxışında vahid
ARÇ-nin işinin düzgün olmadan başa çatdığını göstərir.
Beləliklə, idarəetmə registrinin İR köməyi ilə ARÇ-
nin işini idarə etmək, onun işinin nəticəsini təhlil etmək olar.
ARÇ-nin işi düzgün başa çatdıqda sayğacda S ölçmənin
nəticəsi saxlanır. İdarəetmə registri İR və sayğac S yaddaş
elementləridir ki, onlara interfeys vasitəsilə müraciət edərək
ARÇ-nin işini idarə etmək, onun vəziyyətini təhlil etmək,
ölçmənin nəticələrini tutuşdurub yoxlamaq olar. Magistral
paralel interfeysin MPİ köməyi ilə onun necə həyata
keçirildiyinə baxaq.
250
Proqramlaşdırılan
ölçü
cihazının
ÖC
işini
nizamlayıcı
K idarə edir. Hər iki qurğu MPİ-yə qoşulur
(bax şəkil 7.1).
Nizamlayıcı
proqramı yerinə yetirərək
oxuma Ox (bax şəkil 7.2) və yazma Yz (bax şəkil 7.3)
ə
məliyyatlarının köməyi ilə ÖC ünvanları üzrə ölçü cihazına
müraciət edir. Baxılan misalda ÖC iki yaddaş elementinə
malikdir: idarəetmə registri İR və sayğac S. Odur ki, ona iki
ünvan verilməlidir: ARÇ idarəetmə registrinin ünvanı (Ü
İ
R
)
və ölçmə nəticəsinin (sayğacın) ünvanı (A
S
).
MPİ ilə qoşulma və işləmək üçün ÖC ünvanları
idarəetmə blokuna (ÜİB) və şin formalaşdırıcılarına ŞF1 və
Ş
F2
malikdir.
Ş
in
formalaşdırıcıları
MPİ-nin
ünvanlar/verilənlər (Ü/V) şinlərinə İR və S-in qoşulmasını
və informasiyanın hansı əməliyyatın - Ox və ya Yz
ə
məliyyatının yerinə yetirilməsindən asılı olaraq verilən
istiqamətə ötürülməsini təmin edir. İstiqaməti müvafiq
siqnallar müəyyənləşdirir (bax şəkil 7.4). ÜİB MPİ şinlərinə
qoyulan ünvanın Sinx siqnalının frontuna görə (bax şəkil
7.4) təhlilini (bax şəkil 7.2, 7.3-də takt T1) təmin edir. Əgər
ş
inlərə İR ünvanı qoyularsa, ÜİB idarəedən siqnal İS1 hasil
edir. Bu zaman ŞF1 qoşulur və Ox əməliyyatı yerinə
yetiriləndə İR-dən və ya Yz əməliyyatı yerinə yetiriləndə
MPİ şinlərindən verilənlərin ötürülməsini təmin edir. Əgər
ş
inlərə S ünvanı qoyularsa, ÜİB idarəedən siqnal İS2 hasil
edir. Bu zaman ŞF2 qoşulur və Ox əməliyyatı yerinə
yetirilərkən S-dən verilənlərin (ölçmənin nəticəsi) MPİ
ş
inlərinə ötürülməsini təmin edir. Əgər şinlərdə ARÇ-nin
ünvanlarına uyğun gəlməyən ünvan yerləşərsə, ÜİB bunu
müəyyənləşdirir və ÖC MPİ şinlərinə qoşulmur,
informasiya mübadiləsində iştrak etmir. Beləliklə, təsvir
olunan bloklar K-nın MPİ şinlərinə hasil etdiyi siqnallara
ÖC-nin reaksiyasını təmin edir, yəni Ox və Yz
ə
məliyyatlarının zaman diaqramlarının ödənməsini (bax
şə
kil 7.2, 7.3), beləliklə də K və ÖC arasında informasiyanın
ötürülməsini təmin edir.
251
ÖC idarə etmək üçün
nizamlayıcı
aşağıdakı
ə
məliyyatları yerinə yetirməlidir:
1. ÖC - ARÇ -nin işə salınması.
2. ARÇ-nin hazırlığının yoxlanması - ARÇ ölçməni
sona çatdırmışdır, nəticə düzgündür.
3. ARÇ-nin səhvlərinin yoxlanması - ARÇ işləyərkən
S-in dolması baş vermişdir, nəticə düzgün deyildir.
4. Ölçmənin nəticəsinin oxunması.
ARÇ-nin işə salınması üçün K
nizamlayıcı
1 kodunu
İ
R-də Tgİ-nin işəsalmanı idarəetmə dərəcəsinə, yəni Ü
İ
R
ünvanına yazma Yz əməliyyatını yerinə yetirməlidir.
ARÇ-nin hazırlığını, yaxud ARÇ-nin səhvlərini
yoxlamaq üçün
nizamlayıcı
K U
İ
R
ünvanı üzrə oxuma Ox
ə
məliyyatını yerinə yetirməlidir. ARÇ İR-də olanlar
nizamlayıcı
K proqramına veriləcəkdir. ARÇ-ni idarə
edən K-nın proqramında ARÇ-nin - İR idarəetmə registrinin
TgH hazırlıq dərəcəsinin, ARÇ-nin - İR idarəetmə
registrinin TgS səhv dərəcəsinin təhlili nəzərdə tutulmalıdır.
Ə
gər TgH 1 vəziyyətində yerləşərsə, ARÇ ölçmə aparmışdır
və nəticə S-də yerləşir, əgər 0 vəziyyətindədirsə, onda ARÇ
ya ölçməni yekunlaşdırmamışdır, ya da onun iş prosesində
səhv baş vermişdir. Əgər TgS 1 vəziyyətində yerləşərsə,
ARÇ-nin iş prosesində səhv aşkar olunmuşdur - nəticəni
istifadə etmək olmaz, əgər 0 vəziyyətindədirsə, səhvlər
yoxdur.
ARÇ-dən ölçmənin nəticəsini oxumaq üçün K
nizamlayıcı
ARÇ sayğacından S, yəni Ü
S
ünvanından
oxuma əməliyyatını yerinə yetirməlidir.
Beləliklə, ÖC-nin nəzərdən keçirilən struktur sxemi
MPİ vasitəsi ilə informasiya mübadiləsinin bütün lazım olan
rejimlərini təmin edir. Beləliklə də, ARÇ-nin işinin idarə
edilməsinin mümkünlüyünü, ARÇ-nin vəziyyətinin təhlilini,
ölçmənin nəticəsinin oxunmasını təmin edir.
252
Bu paraqrafda ARÇ işinin proqramlaşdırılmasına sadə
misal nəzərdən keçirilmişdir. Real ÖC daha mürəkkəb
sruktura malik olur, xeyli çox ölçmə funksiyalarını yerinə
yetirə bilir. Bu zaman İR-in strukturu mürəkkəbləşir, lakin
idarəetmə kodlarının İR-ə yazılma prinsipi, ÖC-nin vəziyyət
dərəcələrinin oxunması eynilə qalır və nəzərdən keçirilənə
tam uyğun gəlir.
Dostları ilə paylaş: |