Məmmədov N. R.,Aslanov Z. Y.,Seydəliyev İ. M.,Hacızalov M. N.,Dadaşova K. S



Yüklə 7,93 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə23/46
tarix24.05.2020
ölçüsü7,93 Mb.
#31490
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   46
Zabit-Aslanov metrologiya


 

 

 

Fəsil 7 

PROQRAMLAŞDIRILAN ÖLÇMƏ 

VASİTƏLƏRİ 

 

7.1. Ümumi məlumatlar 

 

Proqramlaşdırılan  ölçmə  vasitələrinə  sistemdə  tətbiq 



imkanı olan - ölçmə sisteminə qoşula bilən rəqəmsal ölçmə 

cihazları aiddir. Belə ÖV sistemin standart kanalına qoşulma 

imkanına  malikdir  və  bu  kanalla  mübadilə  qaydalarını 

dəstəkləyir.  ÖV-nin  sistemə  qoşulma  qaydaları  interfeys 



239 

 

anlayışına  daxildir.  İnterfeys  bir  çox  hallarda  ÖV-nin 



qurulmasının və istifadəsinin səmərəliliyini müəyyənləşdirir.  

Proqramlaşdırılan ÖV-nin üç əsas qrupunu qeyd edək: 

•  kanalla  verilən  əmrlərin  köməyi  ilə  rejimləri  idarə 

oluna bilən cihazlar - proqramla idarə olunan cihazlar; 

•  idarəetmə  qurğusu  mikroprosessor  modullarının 

bazasında qurulan cihazlar - proqramlaşdırlan ölçü cihazları; 

• ölçmə  funksiyaları  EHM-də proqram vasitələri kimi 

reallaşan cihazlar - virtual ölçü cihazları.  

 Cihazların  birinci  qrupu  qəti  idarəetmə  məntiqinə 

malikdir, bir neçə rejimdə işləyə bilir: müxtəlif kəmiyyətləri 

ölçmək;  müxtəlif  diapazonlarda  ölçmələri  yerinə  yetirmək; 

ə

mrə  görə  ölçmələri  yerinə  yetirmək.  Cihazın  idarə 



edilməsi, bir qayda olaraq, həm üz panelindən, həm də kanal 

vasitəsilə həyata  keçirilə bilər.  

Cihazların  ikinci  qrupu cihazın  bütün  modullarını  (üz 

panelində  idarəetmə  və  əksetdirmə  orqanları,  ölçmə 

çeviriciləri  və  cihazın  kanalları)  idarə  edən  mikroprosessor 

idarəetmə  blokuna  malikdir.  O,  kanalla  mübadilə  rejimini 

dəstəkləyir.  Mikroprosessor  idarəetmə  bloku  xüsusi 

vasitələrin  köməyi  ilə,  yaxud  kanal  vasitəsi  ilə 

proqramlaşdırıla  və  yenidən  proqramlaşdırıla  bilir. 

Mikroprosessorların  tətbiqi  ölçmə  qurğularının  imkanlarını 

xeyli 

genişləndirmiş, 



yeni 

funksional 

imkanların 

reallaşmasına  imkan  vermişdir.  Ölçmə  vasitələrinin 

yaradılmasında 

mikroprosessorların 

tətbiqinin 

ə

sas 



üstünlüklərini sadalayaq.  

1.Cihazların 

metroloji 

xarakteristikalarının 

yaxşılaşması.  Cihazın  (ölçmə  kanalının)  tərkibində 

mikroprosessorun  olması  xətanın  sistematik  və  təsadüfi 

tərkib  hissələrini  azaltmağa  imkan  verir.  Sistematik  tərkib 

hissə öz-özünü kalibrləmə prosedurunu daxil etmək yolu ilə 

azaldıla  bilər:  sistematik  xətanın  addittiv  və  multiplikativ 

tərkib hissələri təshih olunur (düzəldilir). Təsadüfi xətaların 

təsiri çoxdəfəli ölçmələr aparmaqla azaldıla bilər.  


240 

 

2.  Cihazların  imkanlarının  genişlənməsi  (bir  neçə 



ölçmə  alqoritminin  reallaşması,  funksiyalarının  yenidən 

proqramlaşdırılması). 

3.  Dolayı  ölçmələrin  dəqiqliyinin  yüksəlməsi  (analoq 

yox,  rəqəm  şəklində  hesablama  əməliyyatlarının  yerinə 

yetirilməsi  hesabına).  Həm  də  mürəkkəb  obyektlərin  çox 

sayda  göstəricilər  üzrə  tədqiqi  üçün  vacib  olan  birgə  və 

məcmuu ölçmələr həyata keçirilə bilər.  

4. Ölçülən kəmiyyətlərin statistik  xarakteristikalarının 

(riyazi gözləmə, dispersiya) əldə edilməsi.  

5.  Cihazların  xarici  ölçülərinin  və  tələb  etdiyi  gücün 

azalması  (idarəetmə  blokunda  inteqral  mikrosxemlərin 

korpuslar sayının ixtisar edilməsi hesabına). 

6. Cihazların etibarlılığının yüksəlməsi (lehimlənən və 

ayrıla bilən birləşmələrin sayının azalması hesabına).  

7.  İşləmələrin  müddətinin  qısalması  (idarəetmə 

qurğularının 

proqramlaşdırılması 

və 


yenidən 

proqramlaşdırılması). 

8.  Cihazın  ölçmə  sisteminin  tərkibinə  qoşulma 

məsələsinin  asanlaşması  (nəticələrin  mikroprosessor  idarə 

blokunun  yaddaşında  toplanmasının  təşkilinin  və  sistem 

interfeyslərindən birinin realizasiyasının mümkünlüyü). 

9.  Ölçmə  nəticələrinin  riyazi  funksiyalarının,  o 

cümlədən nəticələrin xətasının hesabını əldə etmə imkanı. 

10. Dinamik ölçmələrin və tarixi müəyyən olunmaqla 

ölçmələrin həyata keçirilməsinin mümkünlüyü.  

Cihazların  üçüncü  qrupu  mikro  EHM  üçün  obyekt  - 

istiqamətli  proqramlaşma  sistemlərinin  geniş  yayılması  ilə 

ə

laqədar  meydana  gəlmişdir.  O,  öz  idarəetmə  və 



informasiyanı  təqdimetmə  orqanları  olan  virtual  cihazlar 

şə

klində  tərtib  olunan  ölçmə  alqoritmlərinin  proqram 



reallaşmasını  təmsil  edir.  Virtual  ölçmə  cihazları  öz 

ə

yaniliyi,  konstruksiya  edilməsinin  əlverişli  olması  və 



nisbətən  aşağı  qiyməti  hesabına  müəyyən  növ  ölçmələr  və 

ölçmə sistemləri üçün geniş tətbiqini tapmışdır.  



241 

 

   



7.2. Cihaz interfeysləri

 

 

İ



nterfeys  anlayışı    informasiya-ölçmə  vasitələrində 

geniş istifadə olunur.  

İ

nterfeys - bu, sistemin modullarının qarşılıqlı təsirini 



təmin  edən  kompleks  vasitə  və  qaydalardır.  Aparat, 

proqram, aparat-proqram, intellektual interfeys, istifadəçinin 

interfeysi və s. anlayışlar mövcuddur.  

OSİ/İSO  beynəlxalq  standartına  uyğun  olaraq 

interfeysin  təşkilinin  yeddi  səviyyəsi  fərqləndirilir:  tətbiqi; 

təqdimetmə; seans; nəqletmə; şəbəkə; kanal; fiziki.  

Proqramlaşdırılan  ölçmə  vasitələrinin  interfeyslərinin 

strukturu  fiziki  və  kanal  səviyyələri  ilə  müəyyən  olunur. 

İ

nterfeysin  fiziki  səviyyəsinin  radial  və  magistral  qurulma 



prinsiplərini,  verilənlərin  paralel  və  ya  ardıcıl  ötürmə 

prinsipini fərqləndirirlər. 



Radial

    prinsip  sürətli  daxil  olmanın  və  qurğular 

arasında  mübadilənin  realizasiyası  üçün  istifadə  olunur, 

ancaq fiziki səviyyədə radial rabitələrin təşkili (siqnal xüsusi 

ayrılmış  şin  ilə  ötürülür)  üçün  əlavə  aparat  məsrəfləri  tələb 

edir.  


Magistral

  prinsip  minimal  aparat  məsrəflərinə 

malikdir,  belə  ki,  bu  interfeyslərdə  bütün  qurğular 

interfeysin  fiziki  səviyyəsinin  eyni  bir  şininə  qoşulur, 

sistemin  modullarının  qarşılıqlı  təsiri  standart  qaydalarla  - 

verilənləri  ötürmənin  zaman  diaqramları  ilə  təyin  edilir. 

Ölçmə  vasitələrinin  qurulmasının  magistral  prinsipi  daha 

geniş tətbiqini tapmışdır.  

İ

nformasiyanı  ötürmənin  paralel  prinsipi  verilənlərin, 



ünvanların və əmrlərin paralel kodla paralel şinlər (naqillər) 

üzrə  ötürülməsini  təmin  edir.  Şinlərin  sayı  ötürülən 

informasiyanın 

dərəcəsinə 

bərabərdir. 

İ

darəetmə 



siqnallarının  ötürülməsi  üçün  xüsusi  şinlər  nəzərdə 

tutulmuşdur,  bununla  belə  müxtəlif  modifikasiyalı 



242 

 

interfeyslərdə şinlərin sayı müxtəlifdir və, bir qayda olaraq. 



seçilən  standartla,  yaxud  istehsalçı  firma  tərəfindən 

müəyyən edilir.  

İ

nformasiyanı  ötürmənin  ardıcıl  prinsipi  verilənlərin, 



ünvanların  və  əmrlərin  ardıcıl  kodla  iki  şin  (naqil)  üzrə 

ötürülməsini  təmin  edir,  bu  zaman  eyniylə  paralel 

interfeysdə olan əməliyyatlar yerinə yetirilir.  

Magistral 

paralel 

interfeysin 

(MPİ) 

təşkili 


prinsiplərinə baxaq. Magistral interfeysin bazasında qurulan 

ölçmə vasitələrinin strukturu şək. 7.1-də göstərilmişdir.  

 

Şə

k. 7.1. Magistral interfeys bazasında 



ölçmə vasitəsinin strukturu 

 

Ölçü  cihazları  (ÖC)  interfeysin  eyni  şinlərinə 



(naqillərinə)  qoşulur.  İdarəetmə  qurğusu  -  nizamlayıcı-  da 

bu şinlərə qoşulur.  

Nizamlayıcı  ölçmə  modullarının  işini  magistral 

interfeyslə  ötürülən  əmrlərin  köməyi  ilə  idarə  edir.  Ölçmə 

modulları  nizamlayıcı  ilə  və  öz  aralarında  da  magistral 

interfeyslə  informasiya  mübadiləsi  edir.  Bu  əməliyyatları 

yerinə yetirmək üçün interfeys fiziki və kanal səviyyələrinə 

malik  olur  ki,  onlar  şinlər  (naqillər)  dəstindən  və 

qaydalardan (zaman diaqramları) ibarətdir.  

İ

nterfeysin  şinlərində  aşağıdakı  əməliyyatlar  yerinə 



yetirilə bilər: 

oxuma (Ox

yazma (Yz

mübadiləyə sorğu (Müb. sorğ.) 

Ə

məliyyatlar  istənilən  modullar  və  nizamlayıcı 



arasında  bütün  növ  məlumatların  (verilənlər,  idarəetmə, 

243 

 

ə



mr, vəziyyət) ötürülməsini təmin edir. Məlumatın ötürülmə 

istiqaməti  aparıcı  modula  nəzərən  əməliyyat  növü  ilə 

müəyyən  edilir  (nizamlayıcı  oxuyur,  nizamlayıcı  yazır). 

Mübadiləyə  sorğu  əmri  ölçmə  modulundan  nizamlayıcı 

mübadilənin lazım olması haqqında məlumatın ötürülməsini 

təmin edir.  

Müxtəlif  istehsalçı  firmaların  MPİ  üçün  çox  sayda 

modifikasiyaları  mövcuddur.  Ancaq  lazım  olan  siqnalları 

cəlb  etməklə  bu  interfeysdə  modullar  mübadiləsinin 

təşkilinin  əsas  prinsiplərinə  baxaq  (siqnalların  adları 

ümumiləşmiş xarakter daşıyır).  

İ

nterfeysin  fiziki  səviyyəsi  siqnalların  səviyyələrinə, 



həm  də  siqnal  qəbuledicilərinin  və  ötürücülərinin 

xarakteristikalarına 

tələbləri 

müəyyənləşdirir. 

Ə

ksər 


interfeyslər  məntiqi  sıfrı  ötürmək  üçün  yüksək  gərginlik 

səviyyəsi  (



U

+

),  məntiqi  vahidi  ötürmək  üçün  aşağı 



gərginlik səviyyəsi (

U

) istifadə edir.  



Kanal  səviyyəsi  informasiyanı  ötürmə  qaydalarını  - 

zamana  görə  əməliyyat  ardıcıllığını  müəyyənləşdirir.  Şək. 

7.2  və  7.3-də  MPİ-də  Ox  və  Yz  əməliyyatlarının  yerinə 

yetirilməsinin zaman diaqramları verilmişdir.  

 

Şə

k.7.2. MPİ-də oxuma rejimi 



 

Ş

inlərlə  verilənləri  ötürmək  üçün  əməliyyatların 



müəyyən  ardıcıllığı  yerinə  yetirilir:  nizamlayıcı  müəyyən 

siqnallar  qoyur,  qurğular  da  həmçinin  müvafiq  şinlərə 

siqnallar  qoymaqla  cavab  verir.  Əyaniliyi  sadələşdirmək 


244 

 

üçün  zaman  diaqramlarında  əməliyyatların  ardıcıllığını  əks 



etdirən  zaman  işarələri  (rəqəmlər)  qoyulub.  Əməliyyatın 

yerinə  yetirilməsi  dörd  takta  bölünüb:  T1  -  ünvanın 

ötürülməsi  və  oxunması  (şifrin  açılması);  T2  -  əməliyyat 

növünün verilməsi; T3 - əməliyyatın yerinə yetirilməsi; T4 - 

mübadilə tsiklinin yekunlaşması.  

 

Şə



k. 7.3. MPİ-də yazma rejimi 

 

Ox

 

ə

məliyyatının 



yerinə 

yetirilməsi 

zamanı 

ə

məliyyatların  ardıcıllığına  baxaq  (bax  şək.  7.2).  Rəqəmlər 



diaqramda zaman kəsiklərinə uyğun gəlir.  

1. N


izamlayıcı 

ünvanlar / verilənlər ( Ü/V ) şinlərinə 

ünvan (Ü) qoyur. Ünvan paralel ikilik kod şəklində qoyulur. 

Müxtəlif  interfeyslərdə  şinlərin  sayı  müxtəlif  ola  bilər  -  8, 

16, 24 və s.  

2.  N


izamlayıcı 

ə

məliyyatın  bütün  yerinə  yetirilmə 



müddətində  verilənlərin  ötürülməsinin  sinxronlaşdırılması 

siqnalını  (Sinxr)  qoyur.  Siqnalın  mənfi  ön  tərəfinə  görə 

(gərginliyin  yüksək  səviyyədən  (

U

+

)  aşağı  səviyyəyə 



(

U

)  keçidi)  bütün  ölçü  cihazları  ünvanı  qəbul  edir  və 



özününkü  ilə  müqayisə  edir.  Əgər  ünvan  üst-üstə  düşərsə, 

qurğu  əməliyyatı  yerinə  yetirməyə  qoşulur,  üst-üstə 

düşməzsə, növbəti siqnallara reaksiya vermir.  

3. N


izamlayıcı

 Ü/V şinlərindən ünvanı götürür.  

4.N

izamlayıcı



  xüsusi  şinə  oxuma  siqnalını  (Ox

qoyur. O, mübadilənin növünü (istiqamətini) müəyyən edir. 



245 

 

5. Əməliyyata qoşulan ÖC Ox siqnalını qəbul edir və 



verilənləri  (V) Ü/V şinlərinə qoyur (ölçmənin nəticəsi). 

6. ÖC verilənlərin (ölçmənin nəticəsi) Ü/V şinlərinə 

qoyulması  haqqında  məlumat  verərək  Cavab  siqnalını 

qoyur.  


7.N

izamlayıcı

 

Ü/V 


ş

inlərindən 

verilənləri 

tutuşdurub  yoxlayır  (bax  şəkil  7.2-də 

)  və  Ox  siqnalını 



götürür.  

8. ÖC Ü/V şinlərindən verilənləri götürür. 

9. ÖC Cavab siqnalını götürür və əməliyyatın yerinə 

yetirilməsindən ayrılır.  

10.

  N


izamlayıcı

 

MPİ-də 



oxuma 

ə

məliyyatını 



yekunlaşdıraraq Sinxr siqnalını götürür. 

  Beləliklə,  n

izamlayıcı

  MPİ-də  Ox  əməliyyatını 

yerinə  yetirdi.  Bu  əməliyyat  nəticəsində  ÖC  verilənləri 

(ölçmənin nəticəsi) n

izamlayıcı

 ötürür. 

  Yz 

ə

məliyyatının 



yerinə 

yetirilməsi 

zamanı 

ə

məliyyatlar ardıcıllığı verilənlərin n



izamlayıcıdan

 ÖC-yə 


ötürülməsini təmin edir (bax şəkil 7.3).  

1.

  N



izamlayıcı

  ünvanlar/verilənlər  (Ü/V)  şinlərinə 

ünvan  (Ü)  qoyur.  Ünvan  paralel  ikilik    kod  şəklində 

qoyulur.  

2.N

izamlayıcı



 

verilənlərin 

ötürülməsinin 

sinxronlaşdırılması  siqnalını  Sinxr  qoyur.  Siqnal  bütün 

ə

məliyyatın  yerinə  yetirilməsi  müddətinə  qoyulur.  Siqnalın 



ön tərəfinə görə bütün ölçmə cihazları ünvanı qəbul edir və 

özününkü ilə müqayisə edir. Ünvan üst-üstə düşdükdə qurğu 

ə

məliyyatın 



yerinə 

yetirilməsinə 

qoşulur, 

üst-üstə 

düşmədikdə növbəti siqnallara reaksiya vermir.

 

 



246 

 

3.  N



izamlayıcı

  Ü/V  şinlərindən  ünvanı  götürür  və 

ötürülən verilənləri (V) qoyur.  

4.  N


izamlayıcı

  xüsusi  şinə  mübadilənin  növünü 

(istiqamətini) müəyyən edən Yazma  (Yz) siqnalını qoyur. 

5. Əməliyyata qoşulan ÖC Ü/V şinlərində verilənləri 

tutuşdurub yoxlayır (

) və verilənləri qoyur; Cavab siqnalı 



məlumat verir ki, verilənlər qəbul edilmişdir.  

6. N


izamlayıcı

 Yz siqnalını götürür.  

7.N

izamlayıcı



 Ü/V şinlərindən verilənləri götürür. 

8. ÖC Cavab siqnalını götürür və əməliyyatın yerinə 

yetirilməsindən ayrılır.  

9.N


izamlayıcı

 

MPİ-də 



Yz

 

ə



məliyyatını 

yekunlaşdıraraq Sinxr siqnalını götürür. 

  Beləliklə, 

nizamlayıcı

  ölçmə  cihazlarına  ölçmə 

informasiyası,  əmrlər,  hər  bir  ÖC  üçün  iş  rejimi  verməklə 

ölçmənin  başlanma  vaxtını  ötürə  bilir,  bununla  da      

ölçmələrin aparılmasının idarə olunmasını təmin edir. 

 

 

 

7.3. Proqramlaşdırılan ölçmə qurğularının 

qurulması 

 

Proqramlaşdırılan 



nizamlayıcı

  ölçmə  qurğusunun 

qurulma  prinsipinə  işini  MPİ  vasitəsilə  idarə  edən  analoq-

rəqəmsal çeviricinin ARÇ misalı üzərində baxaq.  

Qurğunun  struktur  sxemi  şək.  7.4-də  göstərilmişdir. 

ARÇ-yə  daxildir:  müqayisə  qurğusu  MQ;  rəqəmsal-analoq 

çeviricisi  RAÇ;  ikilik  sayğac  S;   

0

f

  nümunə  tezlikli 

impulslar generatoru  İG; məntiq element  VƏ. RAÇ-yə 



D

U

 

nümunə  gərginliyi  və 



x

N

  kodu  verilir.  RAÇ-nin  çıxışında 



247 

 

gərginliyin    koda  hasilinə 



nom

x

x

D

N

N

U

=

1

  bərabər  olan 



1

U

 

gərginliyi  formalaşır.  ARÇ-nin  girişinə  naməlum  gərginlik 



x

U

verilir.  ARÇ-nin  işinin  idarə  olunması  üçün  idarəetmə 

registri  İR  istifadə  edilir.  Onun  dərəcələri  (triggerlər) 

müəyyən  təyinata  malikdir:  işəsalmanı  idarə  edən  trigger 

(Tgİ);  ARÇ-də  nəticənin  hazırlıq  triggeri  (TgH);  ARÇ-nin 

işində səhv triggeri (TgS).  

 

Şə

k. 7.4.Proqramlaşdırılan ölçü cihazının struktur sxemi 



 

ARÇ-nin işinin ardıcıllığı: 

1.  İşə  başlamaqdan  əvvəl  S  atılmışdır  -  S-in  bütün 

dərəcələri 0-a bərabərdir. İR-nin bütün dərəcələri atılmışdır - 

İşə

salma

  siqnalı  məntiqi  0  qiymətinə  malikdir.  İG-nun 



248 

 

çıxışında  düzbucaqlı  impulslar 



0

f

  formalaşır.  ARÇ-nin 

girişinə naməlum gərginlik 

x

U

 verilmişdir.  

2. ARÇ-nin işə salınması İşəsalma siqnalının məntiqi 

1-ə  qoyulması  -  işəsalmanı  idarə  edən  triggerin  Tgİ  1-ə 

qoyulması  ilə  həyata  keçirilir.  Məntiqi  1  VƏ  məntiq 

elementinin  girişinə  daxil  olur.  Onun  digər  girişinə  isə 

düzbucaqlı  impulslar 

0

f

  daxil  olur.  Məntiqi  1  impulsların 

VƏ məntiq elementindən keçməsnə icazə verir, impulslar S-

in girişinə daxil olur.  

3.  Sayğac  S  impulsları  saymağa  başlayır,  onu 

çıxışlarında  daxil  olan  impulsların  sayına  bərabər  və  0-dan 

maksimal qiymətədək (

max

x

N

) dəyişən 



x

N

 kodunun qiyməti 

dəyişir. Kodun maksimal qiyməti S-in neçə dərəcəli olması 

ilə təyin edilir.  

4. 

x

N

 kodu sayğacdan RAÇ-nin girişlərinə daxil olur. 

O,  kodu 

1

U

  gərginliyinə  çevirir. 

x

N

  kodunun  qiyməti 

sıfırdan  maksimuma  qədər  dəyişdiyindən 

1

U

  gərginliyinin 

qiyməti də sıfırdan maksimal qiymətədək (



D

U

) dəyişir, həm 

də kodun 

x

N

 artması ilə xətti artmağa başlayır.  

5. 

1

U



  gərginliyi  müqayisə  qurğusunun  MQ  girişinə 

daxil  olur,  digər  girişinə  (ARÇ)  isə  ölçülən  gərginlik 



x

U

 

daxil  olur. 



1

U

  gərginliyi 



x

U

  gərginliyinə  bərabər  olanda 

müqayisə  qurğusu  MQ  Son  siqnalını  hasil  edir.  Bu  siqnal 

işəsalmanı idarə edən triggerin Tgİ sıfrı qoyan girişinə Atma 

siqnalı şəklində daxil olur.  

6. 


İ

şə

salmanı  idarə  edən  trigger  Tgİ  0-a  atılır,  yəni 



İşə

salma

  siqnalı  məntiqi  0  qiymətini  alır.  VƏ  məntiq 



249 

 

elementi 



0

f

 

impulslarını  S  sayğacın  girişinə  keçməyə 



qoymur.  Sayağcın  çıxışında 

x

N

  kodunun  iki 

1

U

  və 


x

U

 

gərginliklərinin  bərabərliyinə  müvafiq  qiymət  qeyd  olunur. 



Beləliklə,  sayğac  S  ölçmənin  nəticəsini  -  giriş  ölçülən 

gərginliyə 



x

U

 ekvivalent kodu saxlayır.  

7.  ARÇ  işinin  yekunlaşmasının  indikasiyası  məqsədi 

ilə nəticənin hazır olması triggerinin TgH qoyulma girişinə 



Son

 siqnalı daxil olur və onu 1-ə qoyur. TgH-da 1-in olması 

ARÇ  işinin  müvəffəqiyyətlə  sona  çatmasını  və  S-də  ölçmə 

nəticəsinin kodunun saxlanmasını göstərir.  

8. 

1

U



  və 

x

U

  gərginliklərinin  müqayisə  olunmadığı 

halda  (ölçmə  diapazonu  düzgün  seçilməmişdir)  S  sayğacı 

maksimal    qiymətinədək 

max

x

N

 

sayır.  Bundan  sonra  onun 



girişinə  növbəti  impulsun  daxil  olması  S-in  dolmasına  - 

Dolma

  siqnalının  formalaşmasına  səbəb  olur.  Dolma 

impulsu  işəsalmanı  idarə  edən  triggerin  Tgİ  atma  girişinə 

daxil  olur  və  ARÇ-nin  işini  dayandırmaqla  onu  0-a  qoyur, 

həm  də  səhv  triggerinin  TgS  qoyma  girişinə  onu  1 

vəziyyətinə  gətirməklə  daxil  olur.  TgS-in  çıxışında  vahid 

ARÇ-nin işinin düzgün olmadan başa çatdığını göstərir.  

Beləliklə,  idarəetmə  registrinin  İR  köməyi  ilə  ARÇ-

nin işini idarə etmək, onun işinin nəticəsini təhlil etmək olar. 

ARÇ-nin  işi  düzgün  başa  çatdıqda  sayğacda  S  ölçmənin 

nəticəsi  saxlanır.  İdarəetmə  registri  İR  və  sayğac  S  yaddaş 

elementləridir ki, onlara interfeys vasitəsilə müraciət edərək 

ARÇ-nin  işini  idarə  etmək,  onun  vəziyyətini  təhlil  etmək, 

ölçmənin  nəticələrini  tutuşdurub  yoxlamaq  olar.  Magistral 

paralel  interfeysin  MPİ  köməyi  ilə  onun  necə  həyata 

keçirildiyinə baxaq.  



250 

 

Proqramlaşdırılan 



ölçü 

cihazının 

ÖC 

işini 


nizamlayıcı

  K  idarə  edir.  Hər  iki  qurğu  MPİ-yə  qoşulur 

(bax  şəkil  7.1). 

Nizamlayıcı

  proqramı  yerinə  yetirərək 

oxuma  Ox  (bax  şəkil  7.2)  və  yazma  Yz  (bax  şəkil  7.3) 

ə

məliyyatlarının köməyi ilə ÖC ünvanları üzrə ölçü cihazına 



müraciət  edir.  Baxılan  misalda  ÖC  iki  yaddaş  elementinə 

malikdir: idarəetmə registri İR və sayğac S. Odur ki, ona iki 

ünvan verilməlidir: ARÇ idarəetmə registrinin ünvanı  (Ü

İ

R



və  ölçmə nəticəsinin (sayğacın) ünvanı (A

S

). 


MPİ  ilə  qoşulma  və  işləmək  üçün  ÖC  ünvanları 

idarəetmə blokuna (ÜİB) və şin formalaşdırıcılarına ŞF1 və 

Ş

F2 


malikdir. 

Ş

in 



formalaşdırıcıları 

MPİ-nin 


ünvanlar/verilənlər  (Ü/V)  şinlərinə  İR  və  S-in  qoşulmasını 

və  informasiyanın  hansı  əməliyyatın  -  Ox  və  ya  Yz 

ə

məliyyatının  yerinə  yetirilməsindən  asılı  olaraq  verilən 



istiqamətə  ötürülməsini  təmin  edir.  İstiqaməti  müvafiq 

siqnallar müəyyənləşdirir (bax şəkil 7.4). ÜİB MPİ şinlərinə 

qoyulan  ünvanın  Sinx  siqnalının  frontuna  görə  (bax  şəkil 

7.4) təhlilini (bax şəkil 7.2, 7.3-də takt T1) təmin edir. Əgər 

ş

inlərə İR ünvanı qoyularsa, ÜİB idarəedən siqnal İS1 hasil 



edir.  Bu  zaman  ŞF1  qoşulur  və  Ox  əməliyyatı  yerinə 

yetiriləndə  İR-dən  və  ya  Yz  əməliyyatı  yerinə  yetiriləndə 

MPİ  şinlərindən  verilənlərin  ötürülməsini  təmin  edir.  Əgər 

ş

inlərə  S  ünvanı  qoyularsa,  ÜİB  idarəedən  siqnal  İS2  hasil 



edir.  Bu  zaman  ŞF2  qoşulur  və  Ox  əməliyyatı  yerinə 

yetirilərkən  S-dən  verilənlərin  (ölçmənin  nəticəsi)  MPİ 

ş

inlərinə  ötürülməsini  təmin  edir.  Əgər  şinlərdə  ARÇ-nin 



ünvanlarına  uyğun  gəlməyən  ünvan  yerləşərsə,  ÜİB  bunu 

müəyyənləşdirir  və  ÖC  MPİ  şinlərinə  qoşulmur, 

informasiya  mübadiləsində  iştrak  etmir.  Beləliklə,  təsvir 

olunan  bloklar  K-nın  MPİ  şinlərinə  hasil  etdiyi  siqnallara 

ÖC-nin  reaksiyasını  təmin  edir,  yəni  Ox  və  Yz 

ə

məliyyatlarının  zaman  diaqramlarının  ödənməsini  (bax 



şə

kil 7.2, 7.3), beləliklə də K və ÖC arasında informasiyanın 

ötürülməsini təmin edir.  


251 

 

ÖC  idarə  etmək  üçün 



nizamlayıcı

  aşağıdakı 

ə

məliyyatları yerinə yetirməlidir: 



1. ÖC - ARÇ -nin işə salınması. 

2.  ARÇ-nin  hazırlığının  yoxlanması  -  ARÇ  ölçməni 

sona çatdırmışdır, nəticə düzgündür. 

3. ARÇ-nin səhvlərinin yoxlanması - ARÇ işləyərkən 

S-in dolması baş vermişdir, nəticə düzgün deyildir. 

4. Ölçmənin nəticəsinin oxunması. 

ARÇ-nin işə salınması üçün K 

nizamlayıcı

 1 kodunu 

İ

R-də  Tgİ-nin  işəsalmanı  idarəetmə  dərəcəsinə,  yəni  Ü



İ

R

 



ünvanına yazma Yz əməliyyatını yerinə yetirməlidir.  

ARÇ-nin  hazırlığını,  yaxud  ARÇ-nin  səhvlərini 

yoxlamaq üçün 

nizamlayıcı

 K U

İ

R



 ünvanı üzrə oxuma Ox 

ə

məliyyatını  yerinə  yetirməlidir.  ARÇ  İR-də  olanlar 



nizamlayıcı

  K  proqramına  veriləcəkdir.  ARÇ-ni  idarə 

edən K-nın proqramında ARÇ-nin - İR idarəetmə registrinin 

TgH  hazırlıq  dərəcəsinin,  ARÇ-nin  -  İR  idarəetmə 

registrinin TgS səhv dərəcəsinin təhlili nəzərdə tutulmalıdır. 

Ə

gər TgH 1 vəziyyətində yerləşərsə, ARÇ ölçmə aparmışdır 



və nəticə S-də yerləşir, əgər 0 vəziyyətindədirsə, onda ARÇ 

ya  ölçməni  yekunlaşdırmamışdır,  ya  da  onun  iş  prosesində 

səhv  baş  vermişdir.  Əgər  TgS  1  vəziyyətində  yerləşərsə, 

ARÇ-nin  iş  prosesində  səhv  aşkar  olunmuşdur  -  nəticəni 

istifadə  etmək  olmaz,  əgər  0  vəziyyətindədirsə,  səhvlər 

yoxdur.  

 ARÇ-dən  ölçmənin  nəticəsini  oxumaq  üçün  K 

nizamlayıcı

  ARÇ  sayğacından  S,  yəni  Ü

S

  ünvanından 



oxuma əməliyyatını yerinə yetirməlidir.  

Beləliklə,  ÖC-nin  nəzərdən  keçirilən  struktur  sxemi 

MPİ vasitəsi ilə informasiya mübadiləsinin bütün lazım olan 

rejimlərini  təmin  edir.  Beləliklə  də,  ARÇ-nin  işinin  idarə 

edilməsinin mümkünlüyünü, ARÇ-nin vəziyyətinin təhlilini, 

ölçmənin nəticəsinin oxunmasını təmin edir. 



252 

 

Bu paraqrafda ARÇ işinin proqramlaşdırılmasına sadə 



misal  nəzərdən  keçirilmişdir.  Real  ÖC  daha  mürəkkəb 

sruktura  malik  olur,  xeyli  çox  ölçmə  funksiyalarını  yerinə 

yetirə  bilir.  Bu  zaman  İR-in  strukturu  mürəkkəbləşir,  lakin 

idarəetmə kodlarının İR-ə yazılma prinsipi, ÖC-nin vəziyyət 

dərəcələrinin  oxunması  eynilə  qalır  və  nəzərdən  keçirilənə 

tam uyğun gəlir.  

   


Yüklə 7,93 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   46




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin