O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti
Boshlang‘ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning mavjud ahvoli
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BIRINCHI BOB BO‘YICHA XULOSA
- II-BOB. BOSHLANG‘ICH SINFLAR TARBIYAVIY ISHLARINI TEXNOLOGIYALASHTIRISHNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
- Boshlovchi
- Rayxon
- Soqivoy
- Tabiat momo
- Gulnoza
- Gul sotuvchisi
- Gul sotuvchi
|
1.3. Boshlang‘ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning mavjud ahvoli Mustaqillikka erishilgandan keyin ta’lim tizimida qo‘lga kiritgan eng katta yutuqlarimizdan biri – bu milliy tarbiyaga e’tiborni kuchayganidir. Bunda shubhasiz umuminsoniy, milliy, ma’naviy va moddiy qadriyatlarni umumiy o‘rta ta’lim o‘quvchilarig shakl va ko‘rinishlarda o‘rgatish mumkin, degan muammo ham o’rtaga qo‘yildi. Unda, asosan, milliy qadriyatlardan sharqona tarbiya mazmunini tanlash, tarbiyaviy mohiyatini belgilash, axloqiy natijalariga erishish yo‘llarini belgilash, pedagogik shart- sharoitlarini aniqlashga e’tibor qaratilmoqda. Biz boshlang‘ich sinflarda tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning mavjud ahvolini bilish maqsadida maktablarda tarbiyaviy ishlarni qanday tashkil etilganligiga e’tiborni qaratdik. Asosiy ma’lumotlar Qarshi tumanidagi 25-o’rta umumta’lim maktablarida boshlang‘ich ta’lim sinf o’qituvchilaridan olindi: tadqiqotlarda jami 8 nafar o’qituvchi va 63 nafar o’quvchi qatnashdi. Tadqiqotlar o’quvchilar ta’lim olayotgan davr, ikki yil davomida ham o‘tkazildi. Tadqiqotlarni o‘tkazishda ekspertlar sifatida oliy o‘quv yurtlarining professor- o‘qituvchilari jalb etildi. Tajriba-sinov ishlari avvalida boshlang’ch sinf o’qituvchilarining faoliyatini kuzatdik. Ularning tarviyaviy ish rejalari, turli sinfga oid hujjatlar bilan tanishdik hamda biz tanlagan mavzuga o’qituvchilarning munosabatlarini aniqlashga harakat qildik. Tajriba-sinov ishlari davomima kuzatish, og’zaki so’rov, test kabi ilniy tadqiqot metodlaridan foydalandik. Dastlab o’qituvchilar bilan
og’zaki so’rovlar o’tkazib, ularning tarbiyaviy ishlarni texnologiyalashtirishga oid tushunchalari, bilimlarini aniqlashga harakat qildik. O’qituvchilarga quyidagi savollar bilan murojaat qildik. ( Ilova-1) Tashkil etilgan suhbat natijalari shundan
23
dalolat beradiki, o’qituvchilarning biz tanlagan mavzuga nisbatan munosabatlari ijobiy va unga qiziqishlari yuqoridir. Berilgan savollarning ayrimlariga o‘qituvchilar aniq javob berishga harakat qilishdi. Masalan, “Tarbiyaviy tadbirlarni tashkil qilishda sizga nimalar manba bo‘lib xizmat qiladi”, “Tarbiyaviy ish rejani tuzayotganda nimalarga ko‘proq e’tibor ahamiyat berasiz”, “Faoliyatingiz jarayonida kasbdoshlaringiz tarbiyaviy ishlarini tahlil qilganmisiz, ularning kamchilik va yutuqlari nimada deb o’ylaysiz?”, “Tarbiyaviy ishlarga doir faoliyatingizni kim nazorat qiladi ?” kabi savollar shular jumlasidandir. Ammo biz tanlagan mavzuning eng dolzab savollaridan bo‘lgan “Tarbiyaviy ishlarni texnologoyalashtirish deganda nimani tushunasiz?”, ”Pedagogik texnologiyalar tushunchasiga ta’rif bering?” savollariga o‘qituvchilar aniq javob qaytara olishmadi. Vaholanki, o‘qituvchilar pedagogik texnologiyalarning ko‘plab turlarini dars jarayonida qo‘llab kelmoqdalar. Ammo kuzatish va javoblardan ma’lum bo‘lishicha o‘qituvchilar tarbiyaviy tadbirlarda pedagogik texnologiyalardan muntazam foydalanmaydilar. Shu bois ular bu savollarga aniq javob qaytara olishmadi. “Bir o’quv yilida necha marta tadbir tashkil etasiz?” savoliga o‘qituvchilarning ayrimlari, bir marotaba-degan javobni qaytarishgan bo‘lsa, “O’quvchilaringiz bilan sayohatlar tashkil etasizmi, uhda ko’proq nimalarga e’tibor qaratasiz?” savoliga o‘qituvchilarning ba’zi birlari umuman sayohatlar tashkil etmasligini, ayrimlari esa ikki yilda bir marotaba –degan javobni qaytarishdi. Yuqoridagi javoblar tahlilidan ko‘rish mumkinki, ayniqsa tarbiyaviy ishlarda pedagogik tehnologiyalardan foydalanish bugungi kunning dolzarb muammolaridan biridir. Zero, pedagogik texnologiyalar nafaqat tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshiradi, balki o‘qituvchilarni ijodkorlik sari chorlaydi. Shuningdek, bizningcha boshlang‘ich sinflarda tarbiyaviy tadbirlarning turli shakllaridan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘lib, ularda o‘quvchilar zo‘r ishtiyoq va qiziqish bilan ishtirok etishadi. Shu bois tadbir turini tez-tez yangilab borish yoki uning mazmunini boyitib borish darkor bo‘ladi. Bir hil mazmundagi tadbirlar ham o‘quvchilarda zerikish holatlarini paydo qiladi. Alohida ta’kidlab o‘tishimiz joizki, maktablarda tarbiyaviy tadbirlarning eng oqsayotgan turi - bu sayohatlardir. O‘qituvchilar bilan sayohatlar yuzasidan olib borilgan suhbat ham bunga yaqqol misol bo‘ladi. Ta’kidlab o‘tishimiz joizki, sayohatlar sinf rahbarlari tomonidan bir o‘quv yilida kamida bir marotaba tashkil etilishi lozim edi. O‘qituvchilar bu masalaga o‘z foliyatlari jarayonida suskashlikka yo‘l qo‘ymoqdalar. Ayniqsa, tarixiy obidalar, o‘lkashunoslik muzeylari, tabiat qo‘yniga uyushtiriladigan sayohatlar shular jumlasidandir. Bunda o‘qituvchilar ayrim sabablarni ko‘rsatdilar, to‘g‘ri o‘qituvchilarning bu borada imkoniyatlari ham cheklangandir, ammo Qarshi shaharidagi maktab o‘quvchilarini sayohatlarga olib chiqishning to‘la imkoniyati mavjud. Shahar ichida joylashgan tarixiy obida, madrasa va masjidlarni o‘quvchilarga ko‘rsatish va ularning tarixini so‘zlab berish bizningcha har tomonlama foydalidir. Qishloq joylaridagi maktablarda ham o‘qituvchilar maktab
24
ma’muriyati, ota-onalar bilan kelishgan holda sayohatlarni tashkil qilishlari mumkin. O‘qituvchilar bilan olib borilgan og‘zaki suhbat tahlili natijasida shunday xulosaga kelish mumkinki, biz tadqiqot olib borayotgan maktablarda tarbiyaviy ishlarni sinf rahbarlari baholi qudrat tashkil etib kelmoqdalar. Ularning tarbiyaviy ish rejalari va uning muddati, mas’ul shaxslar qayd etilgan bo‘lim misolida buni ko‘rish mumkin. Ammo alohida ta’kidlashimiz joizki, sinf rahbarlari pedagogik texnologiyalarning tadbirga mos turlarini tanlab, ulardan foydalansalar nur ustiga a’lo nur bo‘lar edi. Biz tajriba-sinov ishlarini davom ettirib, tanlagan maktablarning 4-sinf o‘quvchilariga test savollari bilan murojat qildik. Albatta bunda biz o‘quvchilarni qanday tarbiyaviy tadbirlarga qiziqishlari yuqori ekanini bilishga qiziqdik. Test savollari quyidagicha edi. (Ilova-2). Test natijalari tahlili natijalaridan ko’rish mumkinki, o’quvchilar tarbiyaviy tadbirlarda ishtirok etishni juda hohlaydilar va ulardan katta zavq oladilar. 1-test savoliga o’quvchilarning ko’pchiligi sayohatlarni belgilashgan. Bundan ko’rinadiki, maktablarda sayohatlar kam tashkil etiladi, shu bois o’quvchilar sayohatlarda qatnashishni hohlaydilar. 2-test savoliga esa o’quvchilar barchasi(g) javob variantini belgilashgan. Demak, milliy bayramlarimizning barchasi o’quvchilarga birdek manzur, desak xato bo’lmaydi. 3-savolga o’quvchilarimizning ko’pchiligi navro‘z qanday bayram ekanini to’g’ri belgilashgan. Umuman olganda test natijalarining tahlili ijobiy. Ammo tarbiyaviy ishlarning ba’zi turlariga maktablarga kam e’tibor berilmoqda. Sayohat, ko’rik-tanlov shular jumlasidandir.
Amaliyotdagi holat natijasida shunday xulosaga kelish mumkinki, maktablarda tarbiyaviy ishlar qoniqarli ahvolda, ammo ularni zamon talablari darajasida tashkil etishga kam e’tibor berilmoqda. Ayniqsa, tadbirlarda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish samaradorligi past darajada ekanligi kuzatildi. Bu borada o’qituvchilarning mas’uliyati va ijodkorligini o’stirish davr talabi ekanligi ham ma’lum bo’ldi. Shuningdek, o’qituvchilarni pedagogik texnologiyalardan foydalanishga oid nazariy va amaliy bilimlar bilan qurollantirish zaruriyati ham mavjuddir. Keyingi boblarda ushbu muammolarni bartaraf etish chora-tadbirlari haqida fikr yuritamiz.
BIRINCHI BOB BO‘YICHA XULOSA 1. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturida ta’lim muassasalari mustaqilligini ta’minlash, o‘qitishning ilg‘or metod va texnologiyalarini ta’lim-tarbiya jarayoniga tadbiq etish, bu jarayonni demokratlashtirish, o‘quvchi shaxsiga yo‘naltirish nazarda tutilgan. Shuningdek, tarbiyabiy ishlarga shaxs imkoniyatlarini ro‘yobga chiqaruvchi vosuia sifatida qarash, uning mazmunini milliy va umuminsoniy qadriyatlar bilan boyitish, ayniqsa uni texnologiyalashtirish davr talabiga aylandi. Bugungi kunga kelib bu yondashuv tarbiyaviy ishlarning bosh maqsadini belgilamoqda.
25
2. Amalga oshirgan tahlillarimiz shuni ko‘rsatdiki, o’qituvchilarning biz tanlagan mavzuga nisbatan qiziqishlari yuqori bo’lib, ularni kerekli metodik bilimlar bilan qurollantirish zaruriyati mavjud. 3. Mavjud manbalar va pedagogik vaziyat tahlillaridan ayon bo‘ldiki, boshlang‘ich sinflar tarbiyaviy ishlarni texnologiyalashtirishga yo‘naltirilgan izchil pedagogik tizimni yaratish va uni amaliyotga tadbiq etish didaktikaning muhim vazifalaridan biri sifatida o‘z yechimini kutmoqda.
Mamlakatimiz kelajagi bo‘lmish yoshlarni barkamol insonlar qilib tarbiyalashda ta’lim- tarbiyaning uzluksizligini ta’minlash va uni tizim shaklida tashkil etish asosiy masalalardan biridir. Shuningdek, boshlang‘ich maktablarda tashkil etiladigan darsdan va sinfdan tashqari mashg‘ulotlarga e’tiborni kuchaytirish bilan ham ta’lim va tarbiya jarayonining uzluksizligiga salmoqli hissa qo‘shib boriladi. Darsdan va sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarning vazifasi faqat bolalarni band qilish emas, balki ancha murakkab, ya’ni ularning darslarda olgan bilimlarini mustahkamlash, milliy qadriyatlarimizga nisbatan qiziqishini uyg‘otish, qolaversa, ularning hayotini zavq va shavqqa to‘ldirishdir. Xuddi dars jarayonida bo‘lgani kabi tarbiyaviy ishlarni tashkil qilishda ham sinf o‘qituvchisining vazifasi mas’uliyatli va ahamiyatlidir. Bu mas’uliyat ulardan doimiy ravishta o‘z ustida ishlashni, ijodiy mehnatni talab qiladi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining faoliyatini tashkil qilishga yunaltirilgan sinfdan tashqari tarbiyaviy tadbirlarning asosiy xususiyati- o‘quvchi kundalik hayotining namoyon bo‘lishidir. O‘quvchi kundalik ishlarining davomi sifatida sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarda bevosita ishtirok etadi, turli mazmundagi suhbatlar, savol-javoblarda qatnashadi, kechalarni tashkil qilishda ishtirok etadi, rollarni bajaradi, tinglaydi, qolaversa bular orqali ma’naviy dunyosi boyib boradi. Ayniqsa, ular bugungi kunda o‘quvchilarning milliy merosimizga nisbatan qiziqishlarini ustirish maqsadida tashkil qilinadi. Har qanday sinfdan tashqari mashg‘ulot oldiga turli tarbiyaviy vazifalar qo‘yiladi. Ularning har biri o‘zga xos belgilarni, bir-biridan farq qiluvchi shakllarni, vositalarni, ijodiy, mehnatni talab qiladi. Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlar o‘qituvchilarning yillik ish rejalarida aniq ko‘rsatilgan, maqsad va vazifalari belgilangan bo‘lishi lozim. Boshlang‘ich sinflarda tashkil etiladigan tarbiyaviy tadbirlar o‘quvchilar hayoti bilan ya’ni ularning maktab ostonasiga ilk qadam qo‘ygan kunlaridan boshlanadi.Mustaqillik bayrami, 2-sentabr, Kuz bayrami, Konstitutsiya kuni, Alifbo bayramlari, Yangi yil, Harbiylar kuni, mashhur allomalarning tug‘ilgan kunlari, 8-mart, Navro‘z bayrami, gullar bayrami kabilar.Mana
26
shunday tadbirlar bevosita o‘quvchilarda vatanga e’tiqodni tarbiyalash ishlari bilan bog‘liq holda olib boriladi. Bu tadbirlarga material tanlashda eng qimmatli manba bo‘lib milliy qadriyatlar namunalari hisoblanadi. O‘qituvchi tarbiyaviy tadbirlarni uyushtirishda quyidagi pedagogik talablarga amal qilish lozim:
-tarbiyaviy tadbir aniq maqsad va reja asosida uyushtirilishi; -tarbiyaviy tadbir o‘quvchining yoshi, ruhiy holatiga mos bo‘lishi; -har bir tarbiyaviy tadbir darsda olgan bilimlarni mustahkamlashga xizmat qilishi; -tadbir orqali boshlangich sinf o‘quvchilarida jamoatchilik, uyushqoqlik, o‘zaro yordam kabi axloqiy sifatlar tarbiyalanib borilishi darkor. Boshlang‘ich sinflarda sinfdan tashqari tadbirlar quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi: 1. Tadbirni rejalashtirish; 2. Tadbir yuzasidan o‘quvchilarga tushuncha berish; 3. Tadbirni tashkil qilish jarayonida sinf o‘quvchilarining barchalarini ishtirok etishini ta’minlash; 4. O‘quvchilarning imkoniyatlari darajasidan kelib chiqqan holda ishlarni taqsimlash; 5. Tadbirni amalga oshirish; 6. Tadbir natijalarini tahlil qilish va baholash. Bosqichlarning har biri o‘qituvchi tomonidan oldindan chuqur o‘rganilgan bo‘lishi lozim. Yuqoridagi vazifalarni amalga oshirish uchun yordam beradigan quyidagi metodik tavsiyalarni bayon etishni lozim topdik: 1. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining sinfdan tashqari tadbirlariga rahbarlik qilishda, avvalo milliy qadriyatlarga, ularning ahamiyatiga, ijtimoiy xarakteriga e’tibor berish kerak (masalan, ertak va maqollar vositasida; tarixiy mavzular yoki milliy bayramlar: “Navro‘z”, “Mustaqillik kuni”, “Bilimlar kuni” va shu kabilar); 2. Yaxshi ishtirok etgan o‘quvchilarni, sinfni maktab jamoasi oldida moddiy va ma’naviy jihatdan rag‘batlantirish; 3. Darsdan tashqari tadbirlar orqali o‘quvchi shaxsidagi axloqiy sifatlarni rivojlantirish yo‘llarini izlash;
4. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlarga rahbarlik qilishda milliy qadriyatlar ta’siri vositasida ba’zi o‘quvchilarda mavjud salbiy xususiyatlarni bartaraf qilib borish; 5. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bunday tadbirlarda zur ishtiyoq bilan qatnashadilar. Ba’zan hamma o‘quvchilar ham birdek talabga javob bera olmaydilar, shu sababdan ularning ishtirokiga asta-sekinlik bilan erishish.
27
Mazkur ishlarni amalga oshirishda har bir boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi eng avvalo, tashkil qilinadigan tarbiyaviy tadbirlarning mazmunini chuqur o‘rganishi, uning natijalariga jiddiy e’tibor berishi va bu bilan o‘quvchi shaxsiga ijobiy ta’sir etishga intilmog‘i, vatanga e’tiqod, milliy g‘urur, vatan ravnaqi uchun xizmat qilish, qolaversa, ona tabiatni asrash kabi sifatlarni yanada rivojlantirish yo‘llarini izlamog‘i lozim. Milliy qadriyatlar orqali boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini vatanga e’tiqod ruhida tarbiyalash jarayonini yanada takomillashtirish, o‘quvchilarni milliy qadriyatlar bilan chuqurroq tanishtirish, ularning darsda olgan bilimlarini amalda isbotlash maqsadida turli ertaliklar, kechalar, bellashuvlar o‘tkazishni maqsadga muvofiq deb bildik. Buning uchun, avvalo milliy qadriyatlar, bayramu-sayillar va urf-odatlar haqida bolalarda tushuncha hosil qilish, vatan hakidagi she’rlarni yod oldirish, o‘quvchilarning o‘zlari chizgan vatan manzarasi tasvirlangan suratlar namoyishini tashkil qilish, milliy urf-odatlar aks etgan ko‘rinishlarni tayyorlash bilan ertaliklarga tayyorgarlik ko‘riladi. Milliy bayramlarni boshlangich sinf o‘quvchilari bilan birgalikda nishonlash, avvalo o‘quvchilarda ona-vatanga, tabiat va jonzotlarga nisbatan mehr-muhabbat, g‘urur va iftixor hissini tarbiyalaydi. Bu kabi tarbiyaviy ishlarning natijasida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining lug‘at boyligi oshadi, dunyoqarashi kengayadi, asosiysi darsda olgan bilimlarini mustahkamlanadi, xotirasida uzoq vaqt saqlanib qoladi. Yuqorida ta’kidlaganimizdek, o‘quvchilar birdamlikka, jamoa bo‘lib ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘ladilar. Xuddi shunday ijobiy sifatlarni boshlangich sinf o‘quvchilarda tarbiyalab borishda ertaliklarning o‘z o‘rni bor. Ertaliklar bolalar uchun juda qiziqarli, tarbiyaviy jihatdan ahamiyatga ega bo‘lgan tarbiya vositalaridan biridir. Ertaliklarda deyarli barcha sinf o‘quvchilari ishtirok etadilar. Ularga tayyogarlik ko‘rishning o‘ziyoq bolalarda qiziqishni uyg‘otadi. Bolalar ertalik munosabati bilan she’r, qo‘shiqlar yodlashi, raqs tushishi va albatta milliy qadriyatlarimiz namunalari bilan tanishishi har tomonlama foydalidir. Biz kuzatishlar olib borayotgan maktablarning aksariyat qismida ertaliklarni o‘tkazishga kam e’tibor beriladi, ba’zi sinflarda umuman o‘tkazilmaydi. Bu sohadagi talab va istaklarni o‘rganib chiqib, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan bir-necha bor ertaliklar uyushtirdik. Bizningcha ertaliklar quyidagi tartibda o‘tkazilsa, yaxshi natija beradi: -ertalikning mavzusini tanlash va mavzu yuzasidan materiallar to‘plash; - ertalikning dasturini tuzish; - ertalikka mehmonlar taklif etishni rejalashtirish; -ertalik o‘tkaziladigan joyni aniqlash va bezash; - ertalikni muvaffaqiyatli o‘tkazish va qatnashchilarni rag‘batlantirish.
28
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari bilan «Navro‘z bayrami», «Mehrjon bayrami», «Gullar bayrami», «Alifbo bayrami», “Oltin kuz” va boshqa ertaliklarni uyushtirish mumkin. Misol tariqasida biz “Gullar bazmi” ertaligi syenariysini keltirib o‘tamiz. Shubhasiz bu ertalikda pedagogik texnologiyalardan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bu bilan bolalarning tadbirda faol eshtirok etishiga erishamiz va tadbir natijasi oldindan kafolatlangan bo‘ladi. Ertalikning maqsadi: boshlang‘ich sinf o‘quchilarida ona tabiat, atrof-muhitga nisbatan ijobiy munosabat hamda ma’naviy-axloqiy, estetik dunyoqarashni tarkib toptirish, go‘zallikni his etish ko‘nikmasini shakllantirish. (Sahna ko’rinishi. Maktab bog’i tasviri. Bog’ning hamma joyida chiroyli, turfa xil gullar ochilib turibdi. Atrof yam-yashil ko’rinishga ega. Sahna atrofiga gullarning go’zalligi aks ettirilgan plakatlar ilingan) Boshlovchi: Gullarni parvarishlash maqsadida Gulnoza va Rayxon chelakda suv ko’tarib kirib kelishdi. Gulnoza – Voy, Rayxon gullarimizga qara, biram chiroyliki, ularga qaragan sari zavqing keladi. Rayxon– Ha, bu mehnatimiz samarasi. Voy, mana bu joydagi gullarni kimdir uzib, payxon qilibdi-mi? Gulnoza –Bechora gullar, bu kimning ishi ekan? Boshlovchi: Shu payt uzoqdan Soqivoy ko’rinibdi. U gullarni ayamay uzar, oyog’i tagiga olib yanchardi. ( Qizlar baravariga )
Hoy, nima qilyapsan? Axir ularning ham joni bor. Bechoralarga rahming kelmaydimi? Soqivoy: Qo’ysangizlarchi, bular oddiy gullar-ku! Qizlar: Nega endi? Bu gullar atrof-muhitni tozalaydi, ham o’zining go’zalligi bilan hamma joyni bezab turadi. Seni bu gullarni uzishga, ularga zarar yetkazishga haqqing yo’q. Soqivoy: nima uchun? Men xohlagan ishimni qilaman. Mana, mana. Boshlovchi: deb Soqivoygullarni uza boshlabdi. (Shunda birdan momaqaldiroq bo’libdi.“Bahor vasli” musiqasi yangrab, davraga Tabiat momo kirib kelibdi)
Gullarning ham joni bor, Ozor bersang og’riydi. Havosin tozalaydi.
Ey, qo’ysangizchi Tabiat momo
29
Endi shu gul uzishni ham qilmang muammo. (Tabiat momo qo’lidagi sehrli tayoqchasi bilan gullarga jon kirita boshlabdi. Chiroyli musiqa yangraydi. Davraga turfa gullarni ifodalavchi kiyimlarda gullar raksi ijro etilib, gullar kirib keldi)
Bu Soqivoy har kuni Gul bandimni uzadi. Uzgani yetmaganday, Barglarimni ezadi.
Soqijonning dastidan Holim bo’ldi juda tang. Boshqa gullardan so’rang.
Men Soqivoy dastidan, Turmayman hech ochilib. O’zi faqat bahorda, Kelaman mehmon bo’lib. ( Boshqa gullar ham baravariga) Biz bezormiz Soqivoydan, Kirmasin hech gulzorga. Shunda bizlar yayrab- yashnab, Aylanamiz chamanzorga. Tabiat momo.( jahli chiqib) Ko’rmagandim bunday holni, Bu Soqivoy qanday bola, Ozor berib gullarga, Botirman deb o’ylaganda, Yoki kuchin ko’rsatganmi? Bir g’alamis o’rgatganmi? (Gullar birgalikda) Biz gullar bu zaminni, Go’zallikka chulg’aymiz.
30
Bizlarda bor ko’p xislat, Dardga shifo bo‘lgaymiz. Boshlovchi: Soqivoy qilgan ishidan uyalib, yerga qaradi va: Endi gulni uzmayman, Yanchishga qo‘l cho’zmayman. Kechiring meni do’stlar, Safingizga qo’shinglar
Shu ondan yomonlikdan O’z-o’zimni tiygayman
Ezgu ish, yaxshilikni Hozirdan boshlagayman. Tabiat momo (xursand bo’lib) Barakalla. Gullar: biz endi Soqivoyni o’zimizga do’st deb bilamiz. Gulnoza –ko’rdingmi Soqivoy, gullarning ham joni bor. Rayxon – ham bizlarga foydasi bor. Kel, ularni qilmaylik xafa. Soqivoy –Qizlar aslida men xona gullarini o‘stirishni hohlayman, ammo negadir men ekkan gullar sira o‘smaydi, shu bois boshqalar ekkan gullarni ochilib turganini ko‘rsam, toqat qila olmasdim. Ayni damda qilgan ishimning xato ekanligini anglab yetdim, boshqalar mehnatini qadrlashni, hurmat qilishni o‘rgandim. Gulnoza- Soqivoy, demak senga xona gullarini parvarish qilish haqida ma’lumot va ko‘rsatmalar kerak ekan. Rayxon- unda seni gul sotuvchisi yoniga olib boramiz. Boshlovchi- shunday deya qizlar Soqivoyni gul dukoniga olib borishibdi. Rayxon, Gulnoza, Soqivoy –Assalomu-alaykum amakijon! Gul sotuvchisi- Vaalaykum-assalom bolalar, kelinglar bizdan qanaqa xizmat. Sizlarga qanday xona gullari kerak? Soqivoy - kechirasiz, amakijon, bizlarga xona gullarini parvarish qilish haqida ma’lumot kerak edi.
Gul sotuvchisi – Bajonudil, bu savollaringizga javob berishga harakat qilaman. Boshlovchi- Gul sotuvchisi bolalarni xona gullari bilan nomma-nom tanishtirib, ularni qanday parvarish qilish haqida batafsil ma’lumot berdi. Gul sotuvchisi- xo‘p! bolalar men aytgan ma’lumotlar yodingizda qoldimi? keling bir takrorlab ko‘ringchi? gul parvarish qilishni qay darajada o‘zlashtirib olibsiz. Buning uchun men sizlarga gullarning nomi yashiringan krossvordni beraman, siz uni yechishga harakat qilib ko‘ringchi?
31
4 6 7 1 2 3 Х I T O Y A T I R G U L I 5 Javoblar: 1. Yorongul 2. Sarsabil 3. Liliya 4. Begoniya 5. Aloye 6. Lola 7. Fikus Gul sotuvchisi - xo‘sh, bolalar qanday xona gullari bor ekan, ularning nomlarini takrorlangchi? Bolalar- kaktus, begoniya, yorongul, fikus, kameliya, lola, fialka, xitoy atirguli, liliya, aloye, sansevara va boshqalar.( bolalar galma-gal sanashadi) Gul sotuvchi- qaysi donishmandlarimiz asarlarida xona gullari haqida ma’lumotlar keltirilgan? Rayxon- Abu Rayxon Beruniy, Alisher Navoiy, Mirzo Bobur kabi allomalarimiz asarlarida xona gullarining nomlari, tasviri va shifobaxsh xususiyatlari haqida ma’lumotlar keltirilgan.
takrorlangchi? Soqivoy- bu gul quruqlikni yaxshi ko‘radi, uning vatani janubiy o‘lkadir ya’ni Amerika va Meksika hisoblanadi. Kaktuslar-kaktusdoshlar oilasiga mansub ko‘p yillik semiz poyali o‘simlik.
32
qoplangan. U bir necha guruhlarga bo‘linadi: opunsiyalar-dumaloq yoki ovalsimon yassi, bir- biriga birikib o‘sgan tanadan iborat. Gulnoza- sereuslar-tanasi yo‘g‘on, ustunsimon etdor, mamileyariyalar-so‘rg‘ichsimon, chiroyli gullaydi. Kaktuslarning bundan boshqa ham turlari mavjud bo‘lib ular suvni uncha xushlashmaydi. Kaktuslarni kompyuterlar oldiga nurlardan saqlanish uchun qo‘yiladi. Ularni yorug‘lik yaxshi tushadigan joylarda ustirish tavsiya etiladi. Gul sotuvchisi – xona gullarining yaxshi o‘sishi va rivojlanishi uchun eng zarur narsa nima ekan? Bolalar- quyosh nuri va yorug‘lik, deya baravariga javob berishdi va sahna yanada yorug‘lashdi. ( “Quyoshjon”ashulasi yangraydi va sahnada boshlariga gulchambarlar taqqan qizaloqlar raqs ijro etishadi)
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|