Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

a. xəstənin əlverişsiz şəraitdə yaşaması (yataqxana, kommunal rahatlıqların olmaması və s.); 
b.  xəstənin epidemioloji vacib obyektdə işləyən şəxslərlə, eləcə də  uşaq məktəbəqədər 
müəssisələrə gedən uşaqlarla ailədaxili, otaqdaxili təmasda olması; 
c. xəstə özü epidemioloji vacib obyektdə işləyir. 
Xəstənin  evdə qalmasına  sahə  həkimi  icazə  verir,  bəzən  isə  epidemioloqla  məsləhətləşir  sonra 
icazə  verir. Əgər  xəstə  evdə qalırsa, onu digər ailə üzvülərindən təcrid  edirlər.  Xəstə üçün otaq ayrılır 
(əgər belə imkan yoxdursa, onda yatağı pərdə  ilə ayırırlar) və  ayrı qab-qacaq verilir. Xəstəyə qulluq edən 
şəxslər ocaqda lazım olan dezinfeksiya işlərini aparırlar. 
Əgər  xəstəni hospitalizə  etmək  lazımdırsa, onda sahə  həkimi  yoluxucu xəstələrin  təxriyyə  işinə 
baxan  müəssisələrə  xəbər  verməlidir.  Şəhərlərdə  yoluxucu  xəstələrin  təxriyyəsi  işinə  GEM-in 
dezinfeksiya şöbəsi və ya  dezinfeksiya stansiyası baxır. Həmin müəssisələrin xüsusi  nəqliyyat vasitələri 
var.  Xəstəni  stasionara  gətirdikdən  sonra  həmin  nəqliyyatda  dezinfeksiya  işləri  aparırlar.  Xəstəni 
stasionarın  qəbul  şöbəsində  müayinə  edirlər,  onun  paltarlarını  xüsusi  torbalara  yığıb  dezinfeksiyaya 
göndərirlər. Müayinədən sonra xəstəni təyin edilmiş diaqnoza  uyğun  şöbəyə göndərirlər. Diaqnozu təyin 
edilməmiş xəstələri boksa və ya izolyatora yerləşdirirlər. 
Yoluxucu  xəstələrə qulluq edən tibb işçilərinin həmin xəstəliklərə tutulma qorxusu var.  Yoluxucu 
xəstəliklərin  qrupundan  asılı  olaraq  profilaktik  tədbirlər  aparılır.  Bağırsaq  infeksiyası  olan  xəstələrə 
qulluq edən tibb işçiləri şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etməlidirlər. Belə ki, onlar xəstələrlə təmasda 
olduqda və onların istifadə etdiyi əşyalara toxunduqda əllərini  təmiz yumalı, adi tibbi xalatda, kolpakda 
(ləçəkdə) işləməlidirlər, qoruyucu paltarı isə soyunmamış və əlləri  sabunla təmiz yumamış qida qəbul 
etmək, su içmək və siqaret çəkmək qəti qadağandır. 
Tənəffüs yolu infeksiyaları zamanı profilaktik tədbirlərlə yanaşı respiratordan da istifadə edilir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
144 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Qan infeksiyaları zamanı qolun və şalvarın manjetində bağlar olan, eləcə də boğazı kip tutan yaxalığı 
olan  qoruyucu  kostyumdan  (kombinezon)  istifadə  edilir.  Belə  kostyum  buğumayaqlıların  bədənə 
keçməsinə imkan vermir. 
Xüsusi təhlükəli infeksiyası olan xəstələrlə işlədikdə  taun  əleyhinə kostyumdan  istifadə  edirlər. 
Taun  əleyhinə  kostyum  hava-damcı  yolu  ilə  yoluxmadan,  qan  soruculardan,  yoluxmuş  obyektlərə 
bilavasitə toxunduqda yoluxmanın qarşısını alır. Bu kostyumu xüsusi qayda ilə geyinib-soyunurlar. 
Taun əleyhinə kostyumun tərkibinə aşağıdakılar daxildir: 
1. qolun və şalvarın manjetində bağların olması ilə qalın parçadan tikilmiş kombinezon; 
2. üz açıq olmaqla başı və boynu kip bağlayan  kapyuşon; 
3. uzunboğaz çəkmə (rezindən); 
4. pambıq-tənzif sarğı; 
5. konservativ eynək; 
6. rezin əlcəklər; 
7. belində, boynunda və manjetlərində bağları olan uzun xalat. 
Taun əleyhinə kostyumu istifadə etdikdən sonra dezinfeksiya etmək lazımdır. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
145 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  5 
Yoluxucu xəstəliklərin spesifik profilaktikası 
 
Dərsin  məqsədi: 
Süni  immunizasiyanı  aparmaq  üçün  istifadə  edilən  preparatlarla  tanışlıq  və 
onların saxlanma qaydası. İmmunizasiyaya göstəriş, onun  aparılma  müddətini  və  bakterial preparatların 
dozalanmasını öyrənmək. 
Dərsin planı: 
1. Aktiv və passiv immunizasiya prinsipləri, bakterial preparatların növləri və onların immunizasiyaya 
göstərişi haqqında söhbət. 
2. Bəzi yoluxucu xəstəliklər üçün immunizasiya təlimatı. İşçi dəftərlərdə cədvəllərin  düzəldilməsinin 
öyrənilməsi. Həmin cədvəllərdə immunizasiyanın dozaları və müddəti qeyd edilir. 
3.  Bakterial preparatların növlərini nəzərdən keçirmək. Onların yararlığını yoxlamaq və yararsız 
bakterial preparatlara aktların yazılmasını öyrənmək. 
Dərsin qısa məzmunu: 
Yoluxucu  xəstəliklərin  ləğvində,  azaldılmasında  immunoprofilaktika  əsas  effektli  tədbirdir.  Bu 
birinci  növbədə  tənəffüs  yolu  infeksiyalarına  aiddir.  Müxtəlif  infeksiyalarda  immunizasiyanın 
əhəmiyyəti eyni deyil. Bununla əlaqədar olaraq “immunoprofilaktika ilə idarə olunan infeksiyalar” və 
“immunoprofilaktika ilə idarə olunmayan infeksiyalar” anlayışları daxil edilib. 
Kütləvi  və ağır  gedişli yoluxucu xəstəliklərin xəbərdarlıq edilməsində effektli preparatlar olduqda 
vaksinoprofilaktikanın aparılması məqsədəuyğundur. 
Vaksinlər antigenlərdən ibarətdirlər və onları yeritdikdən sonra orqanizmdə aktiv süni immunitet 
əmələ gəlir. Müxtəlif yollarla mikroorqanizmlərə təsir göstərərək antigenləri əldə edirlər. Buna uyğun 
olaraq vaksinlərin bir neçə növünü ayırd edirlər. Vaksinlərin aşağıdakı növləri var: 
1.  Diri  vaksinlər–mikroorqanizmlərin  zəiflədilmiş  və  ya  virulentliyi  azaldılmış  kulturasından 
hazırlanıb. Bura çiçək, poliomielit, parotit, qızılca, vərəm, qrip, brusellyoz, tulyaremiya, qara yara,   taun, 
səpkili yatalaq, sarı qızdırma, Kü-qızdırması, gənə ilə yayılan ensefalit əleyhinə  vaksinlər aiddir; 
2. Ölü (inaktivləşmiş) vaksinlər – kimyəvi (fenol, formalin, spirt, aseton və s.) və fiziki (yüksək 
temperatur, ultrabənövşəyi, qamma şüalanma) üsullarla inaktivləşmiş  mikroorqanizmlərin kulturasından 
hazırlanıb. Bura göyöskürək, qarın yatalağı, quduzluq, leptospiroz, vəba, qrip əleyhinə vaksinlər aiddir; 
3. Kimyəvi vaksinlər – kimyəvi maddələr, ultrasəs, sentrifuqa və s. üsullarla təsir etdikdən sonra 
mikroorqanizmlərin antigenindən hazırlanın preparatdır. Bura meninqokokk infeksiyası,  qarın  yatalağı, 
brusellyoz, vəba, səpkili yatalaq, qrip, taun əleyhinə vaksinlər  aiddir; 
4. Anatoksinlər – kimyəvi maddələr  və ya fiziki üsulla təsir  etdikdən sonra mikroorqanizmlərin 
zərərsizləşmiş toksinlərindən  hazırlanan preparatdır. Həmin  təsir nəticəsində toksin toksiklik  xassəsini 
itirir,  lakin  antigen  xassəsini  saxlayır.  Adətən  anatoksinləri  təkrari  yeridirlər.  Bura  difteriya,  tetanus, 
vəba,  stafilokokk  infeksiyası,  botulizm,  qazlı  qanqrena anatoksinləri  aiddir.  Bunlar  birləşmiş  və mono 
şəklində  istifadə  edilir.  Bununla yanaşı  tərkibində  bir  neçə  birləşmiş  antigendən  ibarət  preparatlardan 
(kombinə  edilmiş,  assosiasiya  edilmiş),  polivaksinlərdən  istifadə  edilir.  Bura  aiddir:  AGDT,  ADT, 
qızılca+parotit+məxmərək, divaksin (qarın yatalağı+A və B paratifləri, qızılca+parotit) və s. 
Son vaxtlar  vaksinlərin  yeni perspektiv növlərindən istifadə  edilir.  Bura ribosomlu (dizenteriya, 
salmonellyoz  əleyhinə),  gen  mühəndisliyi  (B  hepatiti  əleyhinə),  subtək  (qrip,  B  hepatiti  əleyhinə), 
sintetik, antiidiotipik vaksinləri aiddir. 
Tərkibində antitel olan preparatların orqanizmə yeridilməsindən passiv  immunitet  (immunzərdab, 
bakteriofaqlar)  əmələ  gəlir.  Bu  preparatların  əmələ  gətirdiyi  immunitet  bir  neçə  gündən 4-6  həftəyə 
qədər  davam  edir.  Təcrübədə  homoloji  (insan  qan  serumundan  hazırlanmış)  və  heteroloji 
(hiperimmunizasiya edilmiş heyvanların vena qanından hazırlanmış) preparatları ayırırlar. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
146 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Bakterial  preparatlara  bakteriofaqlar  (onlar  insanın  orqanizmində  bir  neçə  gün  qalaraq, 
mikroorqanizmləri öldürmək xassəsinə malikdirlər) və interferonlar (insanın leykositlərindən alınır) da 
aiddir. 
Profilaktik  peyvəndləri  planlı  və  epidemioloji  göstəriş  əsasında  aparırlar.  Planlı  peyvəndlər 
epidemioloji vəziyyətdən asılı olmayaraq bütün əhali qrupları arasında aparılır.  Bura  poliomielit, vərəm, 
difteriya, göyöskürək, tetanus, qızılca, B virus hepatiti əleyhinə aparılan peyvəndlər aiddir. Hər hansı  bir 
xəstəliyin  müəyyən  ərazidə  yayılma təhlükəsi  olduqda  və ya  təcili  vaksinoprofil  aktika  aparmaq lazım 
gəldikdə,  ya  da  əlverişsiz  rayonlara  (tulyaremiya,  malyariya  və  s.  xəstəlik  ocaqları  olan  rayonlara) 
getdikdə epidemioloji göstəriş əsasında peyvəndlər aparılır. 
Hər bir bakterial preparatın üzərində etiket (ampula, korobka və s.) var. Həmin etiketin üzərində 
preparatın adı, istifadə etmək qaydası, preparatın miqdarı (ml və ya doza ilə), harada hazırlandığı qeyd 
edilir.  Preparatın  üzərində  seriyanın  nömrəsi,  dövlət  nəzarətinin  nömrəsi,  tarixi,  preparatın  yararlıq 
müddəti göstərilir. 
Preparatın  keyfiyyətinin  yaxşı  olması  onun  saxlanma  qaydasından  asılıdır.  Əsasən  bakterial 
preparatları yaxşı saxlamaq üçün onları işıqdan, yüksək və aşağı temperaturdan qorumaq  lazımdır. Əksər 
preparatlar 2-8°C  temperaturda saxlanılır.  Bütün anatoksinləri (AGDT, ADT və s.) 0°C  temperaturdan 
aşağı temperaturda saxlamaq olmaz. 
Hal-hazırda “Soyuq zəncir” sistemindən istifadə edilir. Düzgün miqdarda  təsirli və yararlı peyvəndin 
ehtiyacı  olan uşaqlara çatdırılmasını təmin  edən insan, nəqliyyat və  avadanlıqlardan ibarət  olan  sistem 
“Soyuq zəncir” adlanır. “Soyuq zəncir” sistemi ona görə vacibdir  ki,  peyvəndlər  çox həssas maddələrdir 
və çox isti və ya çox soyuq temperaturun təsiri altında öz keyfiyyətini itirirlər. Peyvənd “Soyuq zəncir” 
sisteminin  hər  bir  mərhələsində  (daşınanda,  soyuducu  və  ya  soyuq  anbarda  saxlanıldıqda  və 
immunlaşdırma vaxtı işlədildikdə) düzgün temperaturda saxlanılmalıdır. 
Hər bir immunoloji preparatın üzərində etiket (ampula, korobka və s.) var. Həmin  etiketin üzərində 
preparatın adı, ondan istifadə etmək qaydası, preparatın miqdarı (ml və ya doza ilə), harada hazırlandığı 
qeyd edilir. 
Xaricdən alınan immunubioloji preparatlar aşağıdakı sənədlərlə müşahidə olunmalıdır: 
1. Əczaçılıq fəaliyyətinə görə lisenziyanın surəti; 
2. Preparatın üzərində təyin edilmiş nümunənin qeydiyyat vəsiqəsinin surəti; 
3. Preparatın satılan (reallaşan) seriyası üçün uyğun sertifikatın surəti. 
Tibbi immunobioloji preparatların nəqliyyatı,  “Soyuq zəncir”in  gözlənməsi  və əlverişli  nəqliyyat 
növü  ilə  həyata  keçirilir.İmmunobioloji  preparatın  hər  partiyasında  termoindikator  olmalıdır. 
İmmunobioloji preparatları hazırlayan müəssisə vaksinləri elə çatdırmalıdır ki, onların yararlılıq müddəti 
respublika (rayon) ambarlarına daxil olan andan başlayaraq 3 ay müddətində istifadə etməyə imkan versin. 
İstifadə  etməzdən  əvvəl  immunobioloji  preparatları  hər  tərəfli  yoxlamaq  lazımdır.  Aşağıdakı 
hallarda preparatlar zay (brak) sayılır və alıcı həmin vaksin partiyasının qəbul edilməsindən imtina etmək 
haqqı var: 
1. “Soyuq zəncir”in pozulması faktları (dəlilləri) aşkar edildikdə; 
2. Müşayiətedici sənədlər olmadıqda; 
3. Zədələnmiş qablaşdırma (çatlamış ampula və flakon, sınmış karobkalar); 
4. Yararlılıq müddəti qurtardıqda. 
Uşaq  poliklinikalarını,  uşaq  məktəbəqədər  müəssisələrini,  tibbi-sanitar  və  feldşer-mama 
məntəqələrini immunobioloji preparatlarla GEM-in epidemioloji şöbəsi təmin edir. Eyni zamanda həmin 
preparatların  vurulması,  saxlanması,  daşınması,  istifadəsinə  dair  məsləhətlər  verir.  Alınan  və paylanan 
immunobioloji  preparatların  hesabatı  daima  xüsusi  jurnallarda  qeyd  olunmalıdır.  Dəqiq  və müntəzəm 
olmayan  məlumatlar  vaksinlərin  çatışmazlığına  və ya artıqlaması  ilə    olmasına    gətirib  çıxarır.  Bu  da 
profilaktik peyvəndlər  planının pozulmasının səbəbi ola bilər. Ona  görə bütün qeydiyyatların dəqiqliyini 
ayda bir dəfə yoxlamaq lazımdır. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
147 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Uşaq  poliklinikalarını,  uşaq  məktəbəqədər  müəssisələrini,  tibbi-sanitar  məntəqələrini  bakterial 
preparatlarla  GEM-in  epidemioloji  şöbəsi  təmin  edir.  Eyni  zamanda  həmin  preparatların  vurulması, 
saxlanması, daşınması, istifadəsinə dair məsləhətlər verir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
148 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 6 
 
 
Profilaktik peyvənd təqvimi 
 
Dərsin məqsədi: 
Milli profilaktik peyvənd  təqviminin  elmi  və  təşkilatı əsaslarının quruluşu 
və həyata keçirilməsi. 
Dərsin planı: 
1. Milli profilaktik peyvənd təqvimi və onun xarici analoqları 
2. Yeni milli profilaktik peyvənd təqvimində nəzərdə tutulan dəyişikliklər 
3. Planlı və epidemioloji göstəriş əsasında aparılan peyvənddə immunobioloji preparatların siyahısı və 
xüsusiyyətləri. 
Dərsin qısa məzmunu: 
Milli peyvənd təqvimi 
˗ instruktiv-metodik sənəddir. Bu sənəddə  Azərbaycan  Respublikasında 
lisenziyalı  vaksinlərin  tədbiq  olunma  sxemi,  müddəti,  yaş  həddi,  peyvəndə  göstəriş  və əks  göstərişlər 
müəyyən edilib. 
İstənilən ölkə üçün vaksinoprofilaktikanın rasional sxeminin təşkili  genişləndirilmiş immunizasiya 
proqramının,  xəstəliyin  səviyyəsinin,  sosial  şəraitin,  vak-sinlərlə  təmin  edilməsi  və digər  məsələlərin 
həllindən asılıdır. Hər bir ölkədə milli peyvənd təqviminə vaxt aşırı baxılır və həmin ölkə üçün aktual olan 
xəstəliklərin siyahısı daxil edilir. 
Milli  peyvənd  təqviminə  əsasən  hepatit  B,  vərəm,  difteriya,  göy  öskürək,  tetanus,  poliomielit, 
qızılca,  epidemik  parotit,  məxmərəyə  qarşı  peyvəndlərin  aparılması  vacibdir.  Azərbaycan 
Respublikasında  Səhiyyə  nazirliyinin  2004  cü  ildə  təsdiq  etdiyi  və  hazırda  istifadədə  olan  peyvənd 
təqvimi alternativ preparatlardan istifadə etməyə imkan verir, xüsusən də vacib olan, kombinə edilmiş 
vaksin inyeksiyaların sayının azaldılmasına imkan verir. 
Peyvənd sxeminin qurulmasında  və yaş həddinin təsdiqində konkret yoluxucu xəstəlikdən qorunmaq 
üçün orqanizmin mükəmməl immun cavabının xüsusiyyətləri  nəzərə  alınır.  İmmunlaşdırmanı  təqvimdə 
təyin edilmiş müddətdə  və hər yaşa uyğun  göstərilən  preparatlarla aparmaq  lazımdır. 
Dünyanın müxtəlif ölkələrində istifadə olunan immunobioloji preparatların sayı 20-dən çoxdur. 
Başqa  ölkələrin  milli  immunlaşdırma  proqramlarına  digər  vaksinlər  də  daxil  edilmişdir.  Bura 
pnevmokokk infeksiyası, su çiçəyi, qarın yatalağı, vəba əleyhinə vaksinlər aiddir. Bəzi ölkələrdə də bu 
vaksinlərin immunizasiya proqramına daxil edilməsi nəzərdə tutulmuşdur. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
149 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  7 
“Soyuq zəncir” və ona nəzarət sistemi 
 
Dərsin  məqsədi: 
“Soyuq  zəncir”in təyini,  vaksinlərin  düzgün  saxlanması  və  daşınması üçün 
istifadə edilən avadanlıqlar, onlardan istifadə və onlara qulluq qaydalarının öyrənilməsi. 
Dərsin planı: 
1. 
“Soyuq zəncir” və onun saxlanılmasının şərtləri. 
2. 
“Soyuq  zəncir”  üçün  avadanlıqlar  və  onlardan  istifadə  edilməsi. 
3.“Soyuq zəncir”in vəziyyətinə nəzarət 
Dərsin  qısa  məzmunu: 
İmmunobioloji  preparatların  istehsalçıdan  peyvənd  ediləcək  uşağa 
qədər uyğun optimal temperatur şəraitində saxlanılma və daşınma sisteminə “soyuq zəncir” deyilir. 
Bəzi  vaksinlər  istiliyə  və donmağa  həssasdırlar.  Bu  da  onların  keyfiyyətini  azaldır,  yəni  onların 
daşınması və saxlanması zamanı temperatur rejiminin gözlənməməsi nəticəsində  immunogen aktivliyi ya 
hissəvi  ya  da  tamamilə  itir.  Onların  aktivliyinin  qorunması  üçün  vaksinlərin  düzgün  saxlanması  və 
daşınması  həyati  vacib  məsələdir.  Eyni  zamanda  “Soyuq  zəncirə”  riayət  edilməsi  sizin  apardığınız 
immunlaşdırmanı təhlükəsiz və effekli olmasını təmin edir. 
“Soyuq zəncir”i təmin etmək üçün aşağıdakılar vacibdir: 
1. GEM-də və tibb müəssisələrində vaksinlərin +2˚C +8˚C temperaturda saxlanması; 
2.  Peyvəndlər  aparılan  zaman  vaksinlərin  və  həlledicilərin  uyğun  temperatur  rejimində 
saxlanılması;İstifadə  edilməmiş  vaksin flakonlarının temperatur  rejiminə riayət  edilməklə  geriyə, tibb 
müəssisəsinə qaytarılması; 
3. Vaksinlərin  düzgün saxlanılması  və daşınması  üçün  soyuducu  avadanlıqların istifadəsini  təmin  edən 
xüsusi təlim keçmiş personal; 
4. Soyuq zəncir üçün avadanlıqlar və onlardan istifadə edilməsi; 
5. Soyuq zəncirin vəziyyətinə nəzarət. 
“Soyuq zəncir” sistemində aşağıdakı avadanlıqlardan istifadə edirlər; 
1. soyuducu otaqlar (kameralar) və ya iri soyuducu piştaxtalar (üstdən açılan);\ 
2. dondurucu kameralar və ya dondurucu piştaxtalar (frizerlər);\ 
3. dondurucular; 
4. məişət soyuducuları;\ 
5. termokonteynerlər; 
6. termoçantalar; 
7. soyuducu elementlər; 
8. termoindikatorlar; 
9. termoqraflar; 
10. termometrlər və s. 
Soyuducu otaqlarda hər növ immunobioloji preparatların saxlanması üçün nişanlanmış stellajlar 
düzəldilib. Soyuducu otaqlarda temperatur rejiminə nəzarət termoqrafın köməkliyi ilə həyata keçirilir. 
Tibb  müəssisələrində 
immunobioloji  preparatları  məişət  soyuducularında 
saxlayırlar. 
Soyuducular  vaksinləri saxlamaq  üçün soyuducu kamera və soyuducu elementləri dondurmaq və 
saxlamaq üçün dondurucu kamera ilə təchiz olunurlar. 
Peyvənd  aparan  tibb  müəssisələrində  soyuducu  kameranın  tutum  həcmi 
aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir: 
1. Vaksin və həlledicilərin 1 aylıq ehtiyatı 
2. Vaksin və həlledicilərin 1-2 həftəlik ehtiyatı (aylıq ehtiyatın 25-30% qədər) 
3.  Elektrik enerjisinin kəsilməsi zamanı soyuducuda uyğun temperaturu saxlamaq üçün dondurulmuş 
soyuducu elementlər və yaxud suyu olan qablar (butulkalar) 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
150 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Hər bir tibb müəssisəsində soyuduculara cavabdeh olan şəxs və onun olmadığı 
vaxtlar üçün “əvəzedici“si təyin edilməlidir. Bu əməkdaşın vəzifəsinə daxildir: 
1. vaksinlərin, həlledicilərin və soyuducu elementlərin saxlanılması; 
2. gündə 2 dəfə soyuducuda temperaturun yoxlanılması və qeydiyyatı; 
3. soyuq zəncir üçün nəzərdə tutulmuş avadanlığın saz vəziyyətdə saxlanılması 
Məişət soyuducuları 2 kameradan ibarət olur: 
1. Əsas kamera (soyuducu) - vaksin və həlledicilərin saxlanılması üçün nəzərdə tutulur. Bu kamerada 
temperatur +2˚C +8˚C arasında olmalıdır. Burada temperatur xüsusi termostat vasitəsilə nizamlanır. 
2.  Dondurucu kamera 
- soyuducu elementlərin dondurulması üçün nəzərdə tutulur, burada 
temperatur 0˚C-dən aşağı olmalıdır.
 
İmmunoloji preparatlar saxlanılan soyuducularda dərmanlar, məlhəmlər, qan zərdabı nümunələri və 
s. saxlamaq olmaz, elecə də qida məhsulları saxlanıla bilməz. Soyuducunun qapısını tez-tez açmaq olmaz, 
çünki bu soyuducunun kamerasında temperaturun artmasına səbəb olur. 
Vaksinlərin  və  həlledicilərin  saxlanılması  üçün  vacib  temperatur  rejiminin  yaradılmasında 
soyuducuların düzgün doldurulması böyük əhəmiyyət kəsb edir. 
Soyuducular aşağıdakı kimi doldurulmalıdır: 
1. dondurucu kamerada soyuducu elementlər dondurulur və saxlanılır; 
2.  bütün  vaksinlər  və  həlledicilər,  soyuducu  kamerada  saxlanılmalıdır.  Əgər  soyuducu  kamerada  yer 
çatmırsa,  onda  həlledicini  otaq  temperaturunda  saxlamaq  olar.  Bununla  yanaşı  həlledicilər  peyvənd 
aparılan zaman soyuducuya yerləşdirilməli və soyuq şəkildə vaksinlə  qarışdırılmalıdır. 
3. vaksin qutuları  rəflərdə  elə  yerləşdirilməlidir  ki,  onların  arasında  havanın dövr etməsi  üçün  sərbəst 
məsafə  qalsın.  Donmağa  həssas  olan  vaksinlər  dondurucu  kameradan,  soyuducu  elementlərdən  və 
soyuducunun divarından aralı yerləşdirilməlidir. 
4. soyuducudan götürülmüş, lakin istifadə edilməmiş, bağlı vaksin flakonları ayrıca qutulara yığılmalı  və 
üstündə “ birinci növbədə istifadə etməli ” yazılmalı və növbəti dəfə peyvənd  aparılan zaman ilk olaraq 
işlədilməlidir. 
5.  əgər “açıq” çox dozalı vaksin flakonları ( OPV, AGDT, ADT, HB ) qalmışdırsa, onlar da ayrıca qutulara 
yığılmalı və üstündə “ birinci növbədə istifadə etməli” yazılaraq 6 günə qədər müddətdə ilk olaraq istifadə 
edilməlidir. 
6.  əgər flakonda olan indikator vaksinin yüksək temperaturda çox qalmasını göstərirsə, onda  onu ayrıca 
qutuya  yerləşdirib  üstünə  “  birinci  növbədə  istifadə  etməli”  yazıb  növbəti    peyvənd    zamanı  istifadə 
edilməlidir. 
7. soyuducunun aşağı rəfində və qapısında ancaq su ilə dolu qablar saxlanılmalıdır. 
Termokonteynerlər-termos prinsipi ilə işləyən xüsusi konteynerdir. Belə konteynerlər  tibb işçiləri 
tərəfindən  immunobioloji  preparatların  anbardan  daşınması,  tibb  müəssisələrindən  kənarda  peyvənd 
işinin aparılması üçün istifadə edilir, həmçinin soyuducu qəflətən sıradan çıxdıqda onlardan istifadə edilə 
bilər. 
Termoçantalar-termoizolyasiya  olunmuş  xüsusi  qab  olub,  ölçülərinə,  çəkisinə  görə 
termokonteynerlərdən  kiçikdirlər  və  onları  əldə  daşımaq  mümkündür.  Termoçantalar  ya  vaksinlərin 
peyvənd  məntəqəsindən  kənara  daşınması,  yaxud  da  tibb  müəssisələrində  peyvənd  aparılan  zaman 
vaksinlərin uyğun temperaturda saxlanılması məqsədilə istifadə edilir. 
Soyuducu  elementlər-əsasən  yastı  düzbucaqlı  plastikdən  olan  qablardır  ki,  su  ilə  doldurularaq 
dondurulur.  Bunlar  vaksinlər    saxlanılan  termokonteynerlər  və  termoçantalarda  aşağı    temperatur 
yaratmaq  üçün  istifadə  edilir.  Hər  bir  peyvənd  otağında  (məntəqəsində)  2  dəst  soyuducu  element 
olmalıdır:  bir  dəst  işdə  olmalıdır,  digəri  isə,  yəni  ikinci  dəst  dondurularaq  ehtiyat  kimi  saxlanılır. 
Soyuducu  elementləri  dondurmaq üçün 24  saat  vaxt tələb  olunur  və onları dəfələrlə  dondurmaq olar. 
Soyuducu elementlərdən düzgün istifadə edilməsi vaksinlərin yaxşı keyfiyyətdə saxlanılmasının vacib 
şərtlərindəndir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
151 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
“Soyuq  zəncir”in  vəziyyətinə  nəzarətin  yerinə  yetirilməsidə  vaksinlərin  və  həlledicilərin 
saxlanılması  və  daşınması  zamanı  temperatur  rejimi  haqqında  məlumatın  toplanması  vacibdir.  Buna 
aşağıda qeyd ediləcək avadanlıqların məlumatları xidmət edir.