Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

4.  Şərti-patogen mikroorqanizmlərin əmələ gətirdiyi toksikoinfeksiyalar  
(bağırsaq 
çöpü,  enterokokk,  protey  və  s.),  göstərilən  mikroorqanizmlərin  ərzaqda  külli  miqdarda  toplanması 
nəticəsində  baş  verir.  Bu  da  qidanı  soyuq  olmayan  yerdə  uzun    müddət    saxladıqda,  qida  bloku 
antisanitariya vəziyyətində olduqda, məhsulun pis termiki emalı zamanı olur. 
Şərti-patogen mikrobların geniş yayıldığını (onların tez-tez ərzaqda və xəstələrdə tapılması) nəzərə 
alaraq, aşkar edilmiş  mikroorqanizmlərin  həmin  xəstəliyin  baş verməsində  rolunu təsdiq  etmir.  Bunun 
üçün məhsulun kütləvi  yoluxması faktını təsdiq etmək lazımdır. Xəstələnmişlərdə həmin mikroba qarşı 
antitellərin çoxalması daha üstün dəlildir ki, bu da 2.5-3 həftə intervalla aparılan təkrari seroloji müayinə 
ilə təyin edilir. 
 
Epidemioloji  məsələ 
 
Avqust  ayında  uşaq  bağçasının  qruplarından  birinin  uşaqları  və  personalı  arasında  kəskin  qida 
zəhərlənməsi alovlanması baş verib. Qida blokunun  bütün uşaq bağçası üçün  eyni  olmasına baxmayaraq, 
xəstəlik digər qruplarda müşahidə olunmayıb. 
Təyin  edilib ki, xəstəlik baş  verməmişdən 3-4  saat  əvvəl uşaqlar və personal  bişmiş kremli tort 
yeyiblər. Bu tortu uşaqlardan birinin anası bir gün əvvəl hazırlayıb və həmin tort 16 saata qədər 25
0
C 
temperaturda  mətbəxtdə  qalıb.  Tortun  qalığında  və  xəstələnmişlərin  qusuntu    kütləsində  qızılı 
stafilokokkun kulturası aşkar edilib. 
Alovlanmanın epidemioloji müayinə planını tərtib edin. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
205 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  35 
Salmonellyozun  profilaktikası 
 
Dərsin məqsədi: 
Salmonellyoz ocağının müayinəsinin aparılması. Salmonellyoz ocağında 
profilaktik tədbirlərin aparılması üsulunun öyrənilməsi. 
Dərsin planı: 
1. Sporadik salmonellyoz ocağının sərbəst müayinəsi.Müayinənin nəticələrinin təhlili. 
2. Salmonellyoz alovlanmalarının müayinə prinsiplərinin müzakirəsi. 
3. Epidemioloji məsələnin həlli. 
Dərsin  qısa  məzmunu  - 
Hal-hazırda  salmonellyozların  sporadik  və  qrupalı  xəstəliklərini 
ayırırlar.  Lakin  zahirən  sporadik  görünən  ocaqlar  əksər  hallarda  böyük  olmayan  ailədaxili 
alovlanmalardır.  Dərin,  hər  tərəfli  müayinələr  zamanı  qeyd  edilən  xəstəlikdən  əlavə,  ocaqda  tibbi 
yardıma  müraciət  etməyən  yüngül  forması  olan  salmonellyozlu  xəstələr  üzə  çıxarılır.  Bundan  irəli 
gələrək,  sporadik  hadisələrin  epidemioloji  müayinəsini  xəstənin  ailəsində  və  onlarla  birgə  qidalanan 
şəxslər  arasında  qeyd  olunmayan    xəstələrin  üzə  çıxarılması  təşəbbüsündən  başlamaq    məqsədə 
uyğundur. Belə xəstələrin üzə çıxarılması nəinki ocağın ölçüləri haqqında dəqiq təsəvvür yaradır, hətta 
infeksiya  mənbəyinin  və  yayılma  yollarının  təyin  edilməsini  asanlaşdırır.  Axırıncıları  aydınlaşdıran 
zaman  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  əksər  hallarda  infeksiya  mənbəyi  kənd  təsərrüfatı  heyvanları  və  ev 
quşları, xeyli az sinantrop gəmiricilər, nadir hallarda isə vəhşi heyvanlar sayılırlar. İnfeksiya mənbəyi 
insanlar  da  (xəstə  və  gəzdiricilər)  ola  bilər.  İnfeksiyanın  yayılma  yollarına  gəlincə,  demək  olar  ki, 
infeksiya ancaq alimentar yolla və yalnız müxtəlif xroniki xəstəlikləri olan kiçik yaşlı uşaqlar və yaşlı 
şəxslər arasında infeksiya məişət-təmas və hava-toz vasitəsi ilə yayılması mümkündür. 
Epidemioloji  müayinə  zamanı  hər  şeydən  əvvəl  infeksiyanın  yayılmasında  hansı  ərzağın  rol 
oynadığını təyin etmək lazımdır. Bu məqsədlə xəstədən son 2 gündə nə  ilə  qidalandığını aydınlaşdırmaq 
lazımdır. Həmin ərzağın nə  vaxt və hansı miqdarda istifadə edildiyini öyrənmək lazımdır. 
Təcrübə göstərir ki, salmonellyozlar ən çox ət məhsullarından, yumurtadan (əsasən üzən quşların), 
nadir  hallarda  balıq,  süd  məhsullarından  keçirlər.  Tərəvəz  və un  məhsullarından  keçməsi  mümkündür, 
lakin çox nadir hallarda təsadüf edilir. 
Epidemioloji müayinə zamanı birinci növbədə epidemioloji əhəmiyyəti  olan ərzağın mənşəyini 
aydınlaşdırmaq lazımdır. Heyvanların məcburi kəsilməsi zamanı alınan məhsullara, əldən alınan və 
üzərində nəzarət möhürü olmayan məhsullara xüsusi diqqət yetirmək lazımdır. Sonra ərzağın saxlanma 
şəraitini, onların hazırlanma qaydasını və hazır xörəklərin saxlanma şəraitini aydınlaşdırırlar. Yadda 
saxlamaq lazımdır ki, salmonellyozlarla yoluxmuş ərzaqlar normal orqanoleptik xassələrə malikdirlər. 
Belə epidemioloji müayinənin nəticəsində infeksiyanın yayılmasında şübhə doğuran  müəyyən qrup 
ərzaq aşkar edilir. Bu məhsullardan nümunələr götürüb, bakterioloji müayinəyə  göndərirlər. 
Ət və ət məhsullarından nümunələri cəmdəyin müxtəlif yerlərindən götürürlər. Limfa düyünlərin 
və  borulu  sümüklərin  müayinəsi  məqsədə  uyğundur.  Yağı,  xamanı,  marqarini,  kremi  100  -200  q 
miqdarında steril və ya yandırılmış qaşıqla götürürlər. 
Əgər ərzaqdan və xəstələrdən alınan salmonellaların serotipləri uyğun gələrsə, onda infeksiyanın 
yayılmasında həmin ərzağın rol oynadığına şübhə qalmır. 
Ocağın  müayinəsinin  gedişində  həll  ediləcək  növbəti  məsələ  ərzağın  yoluxma  mexanizmini  və 
ərzaqda  törədicinin  toplanmasına  səbəb  olan  şəraitin  aydınlaşdırılmasıdır.  Ocağın  müayinəsinin  bu 
mərhələsində  baytar  və  qida  sanitariyası  üzrə  ixtisasçıların  köməyinə  ehtiyac  ola  bilər.  Müayinənin 
prinsipi  ondan  ibarətdir  ki,  məhsulun  tədarük  yerindən  istehlakçıya  qədər  olan  bütün  mərhələlərini 
izləyərək, onun tədarük, daşınma, saxlanma və hazırlanma  qaydalarında   yol  verilən  bütün pozğunluqları 
aşkar etməkdir. 
Sanitar müayinəsi xarici mühit obyektlərindən nümunələrin götürülməsi ilə tamamlanır, məsələn 
mətbəxt qablarından, ərzaq saxlanan yerdən və s. Ərzağın insanlar tərəfindən yoluxması imkanını 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
206 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
nəzərə  alsaq,  onda  ocaqda  yaşayan  şəxslər  arasında  əvvəllər  mədə-bağırsaq  pozğunluqlarının  olub- 
olmadığını aydınlaşdırmaq lazımdır. Əgər belə şəxslər üzə çıxarılarsa, onlar hər tərəfli  kliniki- laborator 
müayinəsinə  məruz  qalırlar.  Eləcə  də otaqda gəmiricilərin  olub-olmadığını  təyin  edirlər. Bəzi hallarda 
onları tuturlar və bakterioloji müayinəyə göndərirlər. Nəhayət, salmonellalarla yoluxmuş ev heyvanları ilə 
təmas nəticəsində yoluxmanın baş verməsi imkanını nəzərə almaq  lazımdır. 
Kiçik  yaşlı  uşaqların  və  müxtəlif  növ  xəstəliklərdən  zəifləyən  şəxslərin  xəstələnməsi  zamanı 
infeksiyanın  məişət-təmas  yolla  yayılmasını  fərz  etmək  olar.  Bu hallarda  epidemioloji  müayinə  qarın 
yatalağı, dizenteriya zamanı aparılan müayinəyə uyğun aparılır. 
Ocağın ləğv edilməsi üçün aparılan tədbirlərin tamdəyərli olmasını epidemioloji müayinə zamanı 
yoxlamaq lazımdır. Bu zaman aşağıdakı hallar irəli gəlir. Salmonellyoz diaqnozunun təsdiq edilməsi üçün 
xəstəliyin  mümkün qədər erkən vaxtında nəcisin,  qusuntu  kütləsinin, qanın bakterioloji müayinədən və 
xəstəliyin  8-9-cu  günündən  başlayaraq  seroloji  müayinədən  istifadə  edirlər.  Kliniki  və  epidemioloji 
göstərişlərə  görə  salmonellyozlu  xəstələri  hospitalizə  edirlər.  Sahə  həkimi  bu  məsələni  həll  edir  və 
epidemioloqla razılaşdırır. Epidemioloji vacib obyektlərdə işləyən şəxslər mütləq hospitalizə olunurlar. 
Xəstələri  sağaldıqdan  və gəzdiriciliyə  görə  nəcisi  bir  dəfə  müayinə  etdikdən  sonra  evə  yazırlar 
(epidemioloji vacib obyektlərdə işləyənləri, məktəbəqədər uşaq müəssisələrinə gedən uşaqları, eləcə də 
2 yaşa qədər digər uşaqları evə yazmamışdan əvvəl iki  dəfə  müayinə  edirlər).  Müayinənin  cavabı mənfi 
olduqda onlar əvvəlki iş yerinə qayıda bilərlər. 
Epidemioloji vacib obyektlərdə işləyənlər,  məktəbəqədər uşaq müəssisələrinə  gedən uşaqlar və 
salmonellyozla xəstələnmişlər 3 ay dispanser müşahidəsi altında olurlar. 
 
Epidemioloji  məsələ 
 
Yayda turistlərin düşərgəsində salmonellyoz alovlanması baş verib. Düşərgədə  cəmi  200 turist var 
ki, onlar  da 8 qrupa bölünüb. Nahardan 1-2 saat sonra ancaq bir qrupun turistləri xəstələnib. Turistlərin 
bütün qrupları ümumi yeməkxanada qidalanır. Xəstələnmə  günü qrup, hansında ki,  xəstəlik  qeyd edilib, 
ekskursiyadan gözlənilməyən yubanma üzündən nahara gecikib və günün qaydası üzrə 
14.30 dəqiqə tələb olunan kimi deyil, təxminən saat 17-də nahar eləyiblər. Bu qrup üçün nahar mətbəxtdə 
saxlanıb və paylanmadan əvvəl azacıq qızdırılmışdı. 
Alovlanmanın epidemioloji mənşəyini təyin etmək üçün hansı müayinələr aparmaq lazımdır. 
Alovlanmanın epidemioloji müayinə planını tutun. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
207 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  36 
Vəbanın profilaktikası 
 
Dərsin məqsədi: 
Vəba xəstəliyinə şübhə olduqda aparılan tədbirlərin öyrənilməsi. Patogen qeyri-
vəba vibrionların (NAQ-vibrionlar, parahemolitik vibrionlar) törətdiyi xəstəliklər  haqqında anlayış. 
Dərsin planı: 
1.  Vəba  xəstəliyinin  profilaktikası,  xüsusən  epidemioloji  müayinənin  xüsusiyyətləri,  ocaqda  aparılan 
tədbirlərin və vəbanın immunoprofilaktikasının öyrənilməsi. 
2. Epidemioloji məsələnin həlli. 
Dərsin qısa məzmunu - 
Vibrionlar nəsli arasında  patogenlik xüsusiyyətinə  malik olan bir sıra 
nümayəndələr var. Bu vibrionlara birinci növbədə həqiqi vəba vibrionları və El-tor biotipli vəba vtbrionları 
aiddir. Eyni zamanda bəzi NAQ-vibrionları (qeyri-aqqlyutinasiyalı vibrionlar) və parahemolitik vibrionları 
da  bağırsaq  xəstəliklərini  törədə  bilirlər.  NAQ-vibrionları  vəba  vibrionlarına  yaxındırlar,  lakin  antigen 
quruluşlarına  görə  bir-birindən  fərqlənirlər.  Ona görə  də  onlar  vəbanın  O-  zərdabı  ilə  aqqlyutinasiya 
olunmurlar. Onlar  dəniz və okean sularında yaşayaraq balıq və digər hidrobionlar vasitəsi ilə infeksiyanı 
yayırlar. 
Patogen  vibrionlar  arasında  vəba  vibrionları  daha  təhlükəlidirlər.  Çünki,  onlar  ağır  gedişli,  bəzi 
hallarda isə ölümlə nəticələnən, epidemik və hətta pandemiya halında tez  yayılmaq  xüsusiyyətinə malik 
olan xəstəliklər əmələ gətirirlər. 
Digər bağırsaq infeksiyalarından fərqli olaraq vəba hər yerdə yayılmır və periodik  olaraq endemik 
ocaqlardan (cənub və cənub-şərqi Asiya  ölkələrində) yer kürəsinin əksər ərazilərinə gətirildiyinə görə, 
vəbanın profilaktikasında  xəstəliyin  bir  ölkədən  (rayondan) digər  ölkəyə  yayılmasını xəbərdarlıq  edən 
tədbirlərin böyük əhəmiyyəti var. 
Xarici  mühitin  sağlamlaşdırılması  üçün  aparılan  sanitar-gigiyenik  tədbirlərin  (su  təchizatı, 
təmizləmə,  şəxsi  gigiyena  və  s.),  eləcə  də  su  təchizatı,  açıq  su  hö  vzələri,  çirkab  suları  üzərində 
müntəzəm  nəzarətin  olmasının  vəbanın  profilaktikasında  əhəmiyyəti  var  və  xəstəliyin  gətirilməsi 
hallarında bu tədbirlər infeksiyanın yayılmasına mane olur. 
Xəstələrin  və  vibriongəzdiricilərin    üzə  çıxarılması
.  Vəba  xəstələrini  vaxtında  üzə 
çıxarmaq üçün digər ərazilərdə vəba xəstəliyi, kəskin bağırsaq infeksiyalarının analizi, səbəbi bilinməyən 
və bağırsaq infeksiyalarından ölən insanların meyitlərinin yarılması və bakterioloji müayinəsi, eləcə də 
xarici mühitin yoluxması üzərində nəzarət  haqqında alınan məlumatlar nəzərdə tutulmaqla epidemioloji 
nəzarət təyin etmək lazımdır. Xəstəliyin kliniki gedişinin polimorfluğu, tez-tez yüngül formada keçməsi 
(bağırsağın disfunksiyası) vəba xəstələrini vaxtında və tam üzə çıxarılmasını çətinləşdirir. 
Bundan  irəli  gələrək  vəba  ocaqlarında,  eləcə  də  bu  infeksiyanın  baş  verməsi  təhlükəsi  olduqda, 
bağırsağın  disfunksiyası  olan  bütün  xəstələri  diaqnostik  stasionarlara  yönəldirlər.  Antibiotiklərlə 
müalicəyə başlamazdan əvvəl müayinə üçün material götürülür. Steril şüşə  bankaya  10-20  ml həcmində 
ifrazat yığırlar. Bankanın tıxacını ikiqatlı perqament kağızı ilə  dolayırlar.  Ödü  duodenal zond vasitəsi ilə 
alırlar. 
Gəzdiriciliyə  görə  sağlam  şəxsləri  müayinə  etdikdə  materialı  tampon  və  ya  ilgəklə  götürürlər. 
Natrium xloridin izotonik məhlulunda  isladılmış steril ilgəyi düz bağırsağa 8 -10 sm dərinliyə yeridirlər. 
Bəzi  hallarda  materialı  meyitlərdən  götürürlər  (öd  kisəsi,  nazik  bağırsağın  yuxarı,  orta  və  aşağı 
hissələrindən 10 sm uzunluğa qədər). 
Vəba  xəstəliyində  epidemioloji  müayinənin  xüsusiyyətləri
.  Vəba  xəstəliyində 
epidemioloji  müayinəni  aparmaq  üçün  epidemioloq  və  onun  köməkçisindən  ibarət  qrup  təşkil  edilir. 
Həmin  qrup  nəqliyyatla  təmin  edilir.  Müayinə  zamanı  epidemioloji  müayinə  vərəqi  (forma  357/  Y) 
istifadə  edilir  ki,  ora  aşağıdakı  əlavə  məlumatlar  daxil  edilməlidir:  xəstəliyin  kliniki  forması; 
xəstələnməzdən 5 gün əvvəl xəstənin hara və nə vaxt getməsi; bu müddətdə xəstənin yanına gələnin 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
208 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
olub-olmadığını (nə  vaxt, haradan); antibiotik  qəbul  etməsi;  su kəməri  şəbəkəsində  qəza baş verməsi 
halları  (nə  vaxt,  qəzanın  növü);  açıq  su  hövzələri  ilə  təmasın  olub-olmaması  (yeri,  vaxtı,  təmasın 
xüsusiyyəti). 
Xəstə ilə təmasda olan bütün şəxslər üzə çıxarılır, xüsusən də, ocağı tərk edənlər.Bu,həmin şəxslər 
haqqında, onların getdikləri ərazinin GEM-nə xəbər vermək üçün lazımdır. 
Xəstə ilə təmasda olan şəxslərin və xarici mühit obyektlərin müayinələrinin nəticələrindən alınan 
məlumatlar,  eləcə də antibiotiklərlə  profilaktik  müalicə aparılması  haqqında məlumatlar  epidemioloji 
müayinə vərəqinə daxil edilir. 
İnfeksiya  mənbəyini  və  onun  yayılma yollarını aşkar etməkdən  əlavə,  epidemioloji  müayinənin 
vəzifəsi  ocağın  sərhədlərinin  təyin  edilməsi,  dezinfeksiya  tədbirlərinin  həcmi  və  ardıcıllığının  təyini, 
epidemioloji müayinəyə məruz qalan xarici mühit obyektlərinin təyin edilməsindən ibarətdir. 
Vəba  ocağının lokalizasiyası və  ləğv edilməsi
. Xəstə və ya   vibriongəzdirici  üzə çıxarılan 
ev, yaşayış məntəqəsi, inzibati ərazi vəba ocağı ola bilər. Ocağın lokalizasiyası və ləğv edilməsi üzrə işlərə 
sanitar-əks epidemik xidmət rəhbərlik edir. 
Ocağın ləğv edilməsi üzrə əsas konkret tədbirlər  aşağıdakılardır: 
1.  Bütün  xəstələrin  və  vibriongəzdiricilərin  ixtisaslaşdırılmış  stasionarlara  hospitalizasiyası.  Üç 
bakterioloji  müayinənin  nəticələri  mənfi  olduqdan  sonra  xəstələnmişləri  evə  yazırlar  və  onlar  bir  il 
müddətində dispanser nəzarəti altında olurlar; 
2.  Xəstə ilə təmasda olan bütün şəxslər təcrid olunurlar və 3 dəfə bakterioloji müayinəyə məruz qalırlar, 
sonra isə onlara antibiotiklərlə profilaktiki müalicə aparırlar; 
3. Xarici mühit üzərində bakterioloji nəzarət aparılır. Birinci növbədə su mənbələri (içməli və  texniki su 
kəmərləri, açıq su hövzələri) və çirkab suları, suvarılan talalardan material və  s. müayinə  edilir. Ocaq 
ləğv  edilənə  kimi  gündə  nümunə  götürülür.  İnfeksiyanın  yayılma    yollarını    dəqiqləşdirmək  və  əhali 
arasında törədicinin dövr etməsini üzə çıxarmaq üçün bu müayinələr aparılır; 
4. Ocaqda cari  və son  (yekunlaşdırıcı)  dezinfeksiya,  dezinseksiya,  eləcə  də sanitar-gigiyenik  tədbirlər 
aparırlar; 
5. Ocaq  daxilində  və ondan kənarda infeksiyanın  yayılmasını  xəbərdarlıq  etmək  üçün  məhdudlaşdırıcı 
tədbirlər tətbiq edilir. Açıq su hövzələrində çimmək, balıq tutmaq və s. qadağan edilir, ocaqdan getmək 
halları məhdudlaşdırılır. 
Axırıncı  xəstənin  (vibriongəzdiricinin)  hospitalizasiyasından  10  gün  sonra  və  yekunlaşdırıcı 
dezinfeksiya aparıldıqdan sonra ocaq ləğv olunmuş hesab edilir. 
Vəbanın  kimyavi  profilaktikası
.  Vəbanın  kimyavi  profilaktikasını  xəstə  (gəzdirici)  ilə 
təmasda olan bütün şəxslərə, bəzi hallarda isə ocaqda yaşayan bütün əhaliyə (qrupalı xəstələnmələr baş 
verdikdə)  aparırlar.  Əvvəlcə,  yerli  ştammların  antibiotiklərə  qarşı  həssaslığını  təyin  edirlər.  Kimyavi 
profilaktikanı  böyüklərə  sxem  üzrə  tetrasiklinlə  300000  BV  dozada  gündə  3  dəfə  4  gün  müddətində 
verirlər. Uşaqlara uyğun olaraq doza azaldılır. 
Vəba  əleyhinə aktiv immunizası
. Vəba xəstəliyi zamanı əmələ gələn vəziyyətdən irəli gələrək 
Səhiyyə  nazirliyi vəba əleyhinə peyvəndin aparılması və immunizasiyaya  məruz qalan kontingentin təyin 
edilməsi məsələsini həll edir. Peyvəndlər xolerogen-anatoksinlə aparılır. Xolerogen- anatoksin dəri altına 
bir  dəfə  yeridilir.  Preparat  maye  və  quru halda buraxılır.  Peyvəndi böyüklərə  0,5  ml  dozada vururlar. 
Uşaqlar üçün dozanı  azaldırlar. 
 
Epidemioloji  məsələ 
 
Yapon dənizində olan və yaxında yerləşən limana yönələn gəmidə vəba xəstəliyinə  şübhəli  3 xəstə 
var. Gəmi bir sıra xarici Uzaq Şərq limanlarına  daxil olub və onlardan birindən su götürüb. Gəmidə 48 
nəfər heyət və 38 nəfər sərnişin var. Gəmidə həkim, antibiotik və dezinfeksiya vəsaitlərinin ehtiyatı var. 
Alovlanmanın ləğv edilməsi üçün tədbirlər planını tərtib edin. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
209 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  37 
Bruselyozun  profilaktikası 
 
Dərsin məqsədi: 
Bruselyoz ocağının epidemioloji müayinə üsulunun, tibb və baytarlıq 
xidmətlərinin təmas formalarının öyrənilməsi. 
Dərsin planı: 
1. Bruselyoz ocağının epidemioloji müayinəsi 
2. Epidemioloji məsələnin həlli. 
3. Bürne sınağının qoyulması. 
Dərsin qısa  məzmunu - 
Epidemioloji  müayinəni tibbi  sənədlərin  öyrənilməsindən  başlamaq 
məqsədəuyğundur  (xəstəlik  tarixi,  ambulator  vərəqə,  dispanser  müşahidəsinin  vərəqi).  Sənədlərin 
öyrənilməsində məqsəd – xəstəliyin kəskin və ya xroniki formasının  kəskinləşməsini aydınlaşdırmaqdır. 
Xəstənin sənətinin və yaşayış yerinin böyük əhəmiyyəti var. Xəstənin yaşayış yerini bilməklə, həmin 
yaşayış  yerində  kənd  təsərrüfatı  heyvanları  arasında  bruselyoz  hadisələrinin  olduğunu  və  ya  xəstənin 
bruselyoza  görə  əlverişli  sayılan  ərazidə  yaşadığını  tez  aydınlaşdırmaq  olar.  Əgər  xəstə  bruselyozla 
sənəti  yoluxma  imkanı  olan  müəssisələrdə  işləyirsə,  onda  onun  hansı  istehsalat  prosesində  işlədiyini 
aydınlaşdırmaq lazımdır. Belə hallarda bruselyoz  zamanı  epidemioloji  müayinənin aparılması çətinlik 
törətmir. Profilaktik tədbirlərin aparılmasında hansı səhvl ərin  yoluxmaya səbəb  olduğunu təyin  etmək 
lazımdır. Əsasən xəstənin komplekt qoruyucu paltarla, eləcə də əlcəklərlə təmin olunduğunu, qoruyucu 
paltarların zərərsizləşdirildiyini, düzgün saxlandığını;  xəstənin  sanitar minimumu dərslərinin bildiyini; 
bruselyoz əleyhinə peyvənd aldığını, axırınci  peyvəndi  nə   vaxt aldığını (peyvənd anamnezini sənədlərə 
əsasən təyin etmək) aydınlaşdırmaq lazımdır. 
Əgər  xəstənin  yaşayış  yerindən  və  sənətindən  alınan  məlumatlar  yoluxmanın  mexanizmini 
aydınlaşdırmırsa,  bu  epidemioloji  müayinənin  aparılmasını  çətinləşdirir  (yəni  xəstə  bruselyoza  görə 
əlverişli ərazidə yaşayır, sənəti  heyvanlarla və onlardan alınan məhsullarla əlaqədar deyil). Bu halda ya 
aşkar  edilməmiş  bruselyoz  ocağının,  ya  da  infeksiya  mənbəyi  ilə  təmasın  olması  haqqında  ehtimal 
yürütmək  olar.  Epidemioloji  anamnezi  toplayan  zaman  heyvanların  doğum    funksiyası  haqqında 
məlumatlara,  xüsusən  də xəstənin  təmasda  olduğu heyvanlarda bala salma,  ciftin  ləngiməsi,  yaşamağa 
qabil plmayan körpə heyvanların doğulmasına xüsusi fikir vermək lazımdır. Lakin  bu  yoluxmanın genezi 
haqqında son nəticə vermək üçün kifayət deyil. Abortiv dölün bakterioloji müayinəsi, heyvanların seroloji 
və allergen üsullarla müayinəsi əsasında baytar ixtisasçıları tərəfindən məlum olmayan bruselyoz ocağı 
haqqında ehtimalın təsdiq edilməsi lazımdır. Xəstəlik başlanmazdan əvvəl (inkubasiya dövrü) heyvanlarla 
və ya onlardan alınan məhsullarla 2 həftədən  2  aya  qədər  olan müddətdə təmas inkanını aydınlaşdırmaq 
lazımdır. 
Kənd təsərrüfatı heyvanları ilə hər hansı təmas formasını təyin etmək mümkün olmadıqda, qida 
yolu  ilə  yoluxma  imkanını  müayinə  etmək  məsləhətdir.  Hər  şeydən  əvvəl  süd  məhsulları  vasitəsilə 
yoluxmanı nəzərə almaq lazımdır. Birinci növbədə mal-qaradan istifadə olunan məhsulları (keçi südü, 
brınza  pendiri)  təyin  etmək  lazımdır.  Bu  zaman  həmin  məhsulların  hansı    heyvandan  alındığı 
aydınlaşdırılır,  lazım  gəldikdə  isə  heyvanları  baytar  xidməti  müayinə  edir.  Nəhayət,  xəstəliyin  nadir 
təsadüf  edən  hava-toz  yolla  (məsələn,  keçi  yununu  çırpdıqda)  və  su  vasitəsi  ilə  yayılmasını  yaddan 
çıxartmaq olmaz. 
Xəstə  insan  praktik  olaraq  infeksiya  mənbəyi  olmadığı  üçün  xəstələri  kliniki  göstəriş  əsasında 
hospitalizə edirlər (kəskin, xroniki formanın kəskinləşməsi zamanı). 
Əgər  xəstəlik  heyvandarlar arasında  qeyd  edilibsə,  onda  bu ocaqda  işləyən  şəxslərin  bruselyoza 
qarşı  şəxsi  profilaktika  qaydalarını  yoxlamaq  lazımdır:  qoruyucu  paltarlarla  təmin  olunması,  onun 
saxlanması  və qorunması; işləyənlərin şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etməsi;  immunizasiyanın düzgün 
aparılması. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
210 
 
 
 
Bruselyoza  görə  əlverişli  təsərrüfatlarda  peşəkar  kontingent  arasında  bruselyoz  xəstəliyi  baş 
verdiyi zaman həmin təsərrüfatda epizootoloji müayinənin aparılması zərurəti doğur. Bu haqda baytar 
xidmətini  xəbərdar  edirlər.  Bu  halda  təsərrüfat  işçilərinin  kliniki  və  sero-allergik  müayinəsinin 
aparılması,  əvvəla,  heyvandarların,  bruselyozlu  xəstələrin  və  bruselyoza  görə  sero-allergik  reaksiyası 
müsbət  olan  kliniki  sağlam  şəxslərin  üzə  çıxarılması  məqsədəuyğundur.  Ocaqda  aparılan  sonrakı 
tədbirlərin həcmi epidemioloji müayinədən və epizootoloji nəticələrdən asılıdır. 
Heyvanlar arasında bruselyoz  xəstəliyi aşkar  edildikdə təsərrüfat üzərinə baytar-sanitar  nəzarəti 
qoyulur və təsərrüfatın  sağlamlaşdırılması həll  edilir (heyvanların  öldürülməsi,  yoluxmuş heyvanların 
sağlamlaşdırılması,  heyvanların  immunizasiyası).  Bununla  bərabər  əksepidemik  tədbirlər  haqqında 
məsələni  həll  edirlər –  qoruyucu paltarlarla təmin edilməsi,  insanların  immunizasiyası (ancaq  qoyun- 
keçi bruselyozu ocağında aparıır). 
Alimentar  yoluxmanın  aşkar    edilməsi  zamanı  heyvanlardan  alınan  məhsulların 
zərərsizləşdirilməsinə dair tədbirlərin aparılması vacibdir.