Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2
Yüklə 3,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Epidemioloji mǝsǝlǝ Vǝtǝndaş İ. 52 yaşında 6/X-da hǝrarǝtinin artması ilǝ xǝstǝlǝnmişdir. 8/X-dǝ bǝdǝnindǝsǝpkilǝr qeyd edilmişdir və xǝstǝxanaya qoyulmuşdur. Hemaqqultinasiya reaksiyasının müsbǝt olması haqqında cavab alınmışdır. Xǝstǝ 2№-li uşaq xǝstǝxanasının somatik xǝstǝliklǝr şöbǝsindǝ hǝkim işlǝyir. 1943-cü ildǝ orduda olarkǝn sǝpkili yatalaq keçirilmişdir. Müasir 3 otaqlı mǝnzildǝ yaşayır. Ailǝsi 4 nǝfǝrdǝn ibarǝtdir: oğlu mühǝndis, qızı tarixçi, yoldaşı musiqiçidir. Xǝstǝlikdǝn bir ay qabaq xǝstǝ vǝ ailǝ üzvlǝri heç yerǝ getmǝmişdir. Xǝstǝlikdǝn 6 gün ǝvvǝl xǝstǝ İ-gilə 2 günlüyǝ qızının ǝri Z. başqa şǝhǝrdǝn qonaq gǝlmişdir. Qonaq özünü yaxşı hiss edirdi. Ailǝdǝ vǝ qonaqda bitlilik aşkar edilmǝdi. İ-xǝstǝlikdǝn ǝvvǝlki dövrdǝ bitli olmasını inkar edir. Yuxarıda şǝrh edilǝn xǝstǝlik haqqında fikrinizi söylǝyin. Ocağın müayinǝsi vǝ lǝğv edilmǝsi üçün tǝdbirlǝr planı tǝrtib edin. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 225 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” MÖVZU 47 Malyariyanın profilaktikası Dǝrsin mǝqsǝdi : Malyariyaya qarşı tǝdbirlǝr sistemi ilǝ tanış olmaq. Qalın damla yaxmasının hazırlanma texnikasının öyrǝnilmǝsi. Dǝrsin planı: 1. Malyariya ocağının müayinǝsindǝ vǝ infeksiyanın profilaktikasında ǝsas prinsiplǝrin öyrǝnilmǝsi. 2. Malyariya ǝleyhinǝ iş planı ilǝ tanış olmaq. 3. Malyariya törǝdicisi olan preparatlara baxış. 4. Qalın damla vǝ yaxmaların sǝrbǝst hazırlanması vǝ mikroskopla baxılması. Dǝrsin qısa mǝzmunu - Malyariya ilǝ mübarizǝdǝ GEM-in parazitoloji şöbǝsinin planı 5 ǝsas hissǝdǝn ibarǝtdir: 1. Malyariyalı xǝstǝlǝrin vǝ parazitgǝzdiricilǝrin üzǝ çıxarılması mǝqsǝdi ilǝ epidemioloji nǝzarǝt, elǝcǝ dǝ üzǝ çıxarılmış hǝr bir infeksiya hadisǝsinin epidemioloji müayinǝsi 2. Malyariyalı xǝstǝlǝr vǝ parazitgǝzdiricilǝr üzǝ çıxarıldıqda aparılan tǝdbirlǝr (xinosid, ya da delagil vǝ primaxin ilǝ müalicǝ, dispanser nǝzarǝti). 3. Xǝstǝliyin keçiricilǝri üzǝrindǝ nǝzarǝt vǝ onlarla mübarizǝ tǝdbirlǝri. 4. Anafelogen su hövzǝlǝrinin qarşısını alan tǝdbirlǝr. 5. Kadrların hazırlanması. Sǝhiyyǝ Nazirliyinin ǝmrinǝ ǝsasǝn aşağıdakı şǝxslǝr malyariyaya görǝ laborator müayinǝyǝ mǝruz qalırlar 5 gün müddǝtindǝ bǝdǝnin temperaturası qalxan diaqnozu dǝqiqlǝşdirilmǝmiş xǝstǝlǝr, axırıncı 3 ayda qan götürülmüş temperaturalı xǝstǝlǝr, axırıncı 2 il müddǝtinǝ malyriya keçirmiş bütün temperaturalı xǝstǝlǝr; müalicǝ aparılmasına baxmayaraq temperturu yüksǝk olan xǝstǝlǝr; qara ciyǝri, ya da dalağı böyümüş vǝ etiologiyası aydın olmayan xǝstǝlǝr. Hal-hazırda qeydǝ alınan xǝstǝlǝr bizim respublikamızın ərazisindən kǝnarda yoluxduqlarına görǝ malyariya üzrǝ ǝlverişsiz ölkǝlǝrǝ gedǝn vǝ hǝmin ölkǝlǝrdǝn gǝlǝn şǝxslǝrǝ xüsusi fikir verilir. Malyariya üzrǝ ǝlverişsiz ölkǝlǝrǝ gedǝn şǝxslǝr delagillǝ profilaktik müalicǝ olunur vǝ şǝhǝr, ya da rayon GEM-in parazitoloji şöbǝsindǝ qeydǝ alınırlar. Malyariya üzrǝ ǝlverişsiz ölkǝlǝrdǝn gǝlǝn şǝxslǝr bir il müddǝtindǝ dispanser nǝzarǝtindǝ olurlar. Hǝr hansı sǝbǝb üzündǝn temperaturaları qalxdıqda onlar malyariyaya görǝ laborator müayinǝ olunmalıdır. Malyaraiya, ya da parazitgǝzdiricilik zamanı epidemioloji müayinǝ aparılır. İnfeksiya mǝnbǝyini üzǝ çıxardıqda yoluxmanın qan köçürmǝ vasitǝsi ilǝ baş verdiyini nǝzǝrǝ almaq lazımdır. Xǝstǝnin ǝtrafında olan şǝxslǝr (ailǝ üzvlǝri vǝ yaxın qonşular) malyariyaya görǝ müayinǝ edilirlǝr. Kǝnd yerlǝrindǝ malyariyanın tǝkrar baş vermǝsi nǝticǝsindǝ hǝyǝtlǝr üzrǝ yoxlama aparılır vǝ şübhǝli şǝxslǝrdǝn müayinǝ üçün qan götürülür. Epidemioloji müayinǝnin axırında hadisǝ tǝyin edilir: törǝdicinin növü göstǝrilmǝklǝ yerli; gǝtirilmǝ (xarici ölkələrdə); ikincili, yoluxma gǝtirilmǝ ilǝ ǝlaqǝdardır; peyvǝndli – qan köçürmǝ zamanı yoluxma, residiv. Epidemioloji müayinǝ kartasının bir nüsxǝsi sǝhiyyǝ nazirliyinǝ göndǝrilir. Malyariyadan ölüm baş verdikdǝ sǝhiyyǝ nazirliyinǝ növbǝdǝn kǝnar yazılı izahat verilir. Malyariya ilǝ mübarizǝdə ǝsas yeri anofilogen su hövzǝlǝrinin müayinǝsi, keçiricilǝr üzǝrindǝ nǝzarǝt vǝ onlarla mübarizǝ tǝdbirlǝri tutur. Bu tǝdbirlǝr sü hövzǝlǝrinin pasportizasiyası ilǝ başlayır. Müvafiq GEM-in xidmǝt etdiyi ǝrazisindǝ olan bütün su hövzǝlǝrini qeydiyyata götürürlǝr vǝ nömrǝlǝyirlǝr. Su hövzǝsinin müayinǝlǝrinin nǝticǝlǝri xüsusi “Su hövzǝsinin pasportuna” yazılır. Eyni zamanda bura su hövzǝsinin hǝr tǝrǝfli xarakteristikası ilǝ yanaşı tǝlǝb olunan sağlamlaşdırıcı tǝdbirlǝr dǝ göstǝrilir. Epidemioloji mǝsǝlǝ Vǝtǝndaş D. xarici mǝzuniyyǝtdǝn sonra poliklinikaya çatdırılıb. Sorğu zamanı aydınlaşıb ki, o yoldaşı vǝ 5 yaşlı uşağı ilǝ 2 il müddǝtindǝ malyariya tǝhlükǝsi olan Afrika ölkǝsindǝ işlǝyib. 1. Bu halda hansı tǝdbirlǝr hǝyata keçirilmǝlidir? 2. Əgǝr xǝstǝlik vǝ parazitgǝzdirǝnlik aşkar edilǝrsǝ dispanser müşahidǝ necǝ aparılmalıdır? 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 226 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” MÖVZU 48 İksoid gənə borreliozunun profilaktikası Dərsin məqsədi: Gənə ilə yoluxan qayıdan yatalağın epidimiomolji müayinə üsullarının öyrənilməsi. Gənələrlə mübarizə işinin təşkili. Dərsin planı: 1. Gənə ilə yoluxan qayıdan yatalağın epidimiologiyası və profilaktikası haqqında, gənələrlə mübarizədə aparılan tədbirlərin müzakirəsi. 2. Ocağın mübarizəsi. Dərsin qısa məzmunu - Bu təbii ocaqlı zonos xəstəliklərə təbii ocaqlı zonos xəstəliyinə aiddir. Törədiciləri Borellia cinsinə aid olan spiroxetlərdir.Gənə ilə yayılan qayıdan yatalağın adətən qeyd edildiyi ölkələrdən Afrika, İspaniya, Hindistan, Ukrayna. Şimali Amerika, Cənubi Amerika, Meksika və s. göstərmək olar. Azərbaycanda (1935-1959) ilk dəfə gənə qayıdan yatalağı spiroxetlərinin P.P.Popov və İ.Ə.Axundov müəyyən etmişdir.Bayramova və Ş.Həsənov Azərbaycanda bu xəstəliyin yayılması və onun epidimioloji və epizootoloji xüsusiyyətlərini ətraflı öyrənmişdir. Bu xəstəlik adətən tropik və subtropik qovşağında (Avstraliyadan başqa) yayılmışdır. Çox vaxt isti yayı olan mülayim iqlimli ərazilərə də keçir. Xəstəlikdə inkubasiyon dövr 7-8 gün. Xəstəlikdə infeksiya mənbəyi müxtəlif növ məməlilər, ən çox gəmiricilər və həşəratyeyən vəhşi heyvanlardır. Bəzən insan da infeksiya mənbəyi ola bilər. Xəstəlik gənənin dişləməsi nəticəsində baş verir. Gənə qayıdan yatalağı təbii ocağa malikdir. Gənə qayıdan yatalağı ilə xəstələnənlər xəstəxanada müalicə olunurlar. Bu xəstəliyin profilaktikası əsas iki istiqamətdə aparılır: 1. İnsanın gənələrin hücumundan qorumaq 2. Xarici mühütdə (mənzil, həyət, təsərrüfat tikililəri, gəmiricilərin yuvaları, mağaralar) gənələri məhv etmək Xəstələnmədən qorunmanın ən yaxşı üsulu primitive tikilmiş binalarda, mağaralarda gəmirici kaloniyaları olan ərazidə tülkü və iri vəhşi heyvanların yuvalarının ətraf əraazisindən istifadə etməməkdir. Yəni yatmaq, düşərgə salmaqdır. İnsanları gənə dişləməsindən qorumaq üçün miçətgənlərdən istifadə etmək, yatağı torpaq divardan kənarda qoymaq lazımdır. Ac gənələr mağaralarda insana gündüz hücum edirlər. Ona görə qoruyucu paltarlardan istifadə etmək lazımdır. Yüngül paltar repelentlərlə isladılmalıdır. Dezinseksiya məqsədi ilə heksoxloran, DDT və başqa insektisidlərdən istifadə edilir. Gənə qayıdan yatalağı ocağlarının yaşayış məntəqələrində ləğvedilməsi üçün əsas tədbirlərdən biri də sanitar tələblərinə cavab verən yaşayış binaların tikilməsidir. Məntəqələrin ətrafında yaşıllıq salınır, gəmiricilər və onların yuvalarının məhv edilməsi təşkil edilir. Laborator diaqnostikası Xəstəliyin diaqnozun qoymaq üçün mikroskopik, bakterioloji və bioloji müayinə üsullarından istifadə edilir. Xəstədən tutma dövründə qan alınır nazik və qalın yaxmalar hazırlanır. Spiroxetlər Romanovski-Gimza üsulu ilə yaxma boyanır. Gənə qayıdan yatalağlı xəstələrin qanını R.R.Helser mühütinə əkməklə spiroxetin təmiz kulturasını almaq olar. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 227 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” MÖVZU 49 Hemorragik qızdırmaların profilaktikası Dərsin məqsədi: Hemorragik qızdırmalarına qarşı profilaktikanı, əks epidemik tədbirlərin və ocağın ləğv edilməsi tədbirlərinin öyrənilməsi. Dərsi planı: Hemorragik qızdırmaların epidemiologiyası və profilaktikasının müzakirəsi. Dərsin qısa məzmunu - Hemorragik qızdırmalar virus təbiətli qızdırma ilə keçən, hemoragik, toksikoz sindromlu müxtəlif orqan və toxumalarda dəyişikliklər əməmlə gətirən təbii ocalı xəstəliklərdəndir. Əsasən 3 növ hemorragik qızdırma epodemioloji nöqteyi nəzərcən böyük əhəmiyyət kəsb edir. 1. Hemarragik nefroz-nefrit; 2. Krım hemorragik qızdırması; 3. Omsk hemorragik qızdırması. Hemorragik nefroza-nefrit - Böyrək sindromu ilə başlayır. Törədiciləri viruslardır. Tozla və çirklənmiş ərzaq ilə yayılır. İnkubasion düvr 9-45 gündür. İnfeksiya mənbəyi müxtəlif növ gəmiricilər və meşə siçanlarıdır. Xəstəlik bir heyvandan başqa heyvana qamazoid gənələri ilə kecir. Gəmiricilər virusu ifrazatları ilə (sidik) xaric edilir. Xəstəlikdən sonra davamlı immunitet əmələ gəlir. Xəstəliyə qarşı profilaktoka və mübarizə tədbirləri. Xəstəlik baş verdikdə xəstələr dərəhal hospitalizə edilir. Xəstəlik ocağında deratizasiya tədbirləri aparılır. Bu tədbirləri aparan şəxslər xüsusi geyimlərdən və resperatorlardan istifadə etməlidirlər. Dezinfeksiya işi aparan şəxlər paltarlarını repelentlərlə dezinseksiya etməlidirlər. Krım hemorragik qızdırması (KHQ) Törədiciləri viruslardır. İnkkubasiya müddəti 2-5 gündür bəzə 14 gün olur. Xəstəlik kəskin başlayır. Xəstədə üşütmə temperatur, üzdə hiperemiya müşahidə olunur. İnsan bu xəsətəliyə iksodi gənələrinin dişləməsi ilə yoluxa bilər. Gənələr xəstəliyi nəsildən nəsilə keçirə bilirlər. Xəstəlikdən sonra davamlı immunitet əmələ gəlir. Xəstəliyə ilk dəfə 1944-cü ildə Krımda təsədüf edilmişdir. Bundan başqa Ukraynada, Həştərxanda, Moldaviyada, Bolqariyada, İranda, Hindistanda, Pakistanda təsadüf edilir. Profilaktika tədbirləri Xəsətlikdə mübarizə tədbiri infeksiya mənbəyinə qarşı aparılır. Xəstə aşkar edilən kimi hospitalizə edilir. Gəmiriciləri tələf etmək eləcə də gənələrə qarşı tədbir aparmaq, repelentlərdən, xüsusi geyimlərdən istifadə etmək lazımdır. Tibb işçiləri xəstədən qan götürən zaman respiratorda və əlcəkdə işləməlidirlər. Onlar çalışmalıdırlar ki, dəri və selikli qişalarına qan düməsin. Xəstə ilə təmasda olanlar nəzarət altına alınır. Omsk hemorragik qızdırma (OHQ) Xəstəlik qıdırma, mərəkəzi sinir sisteminin və ürək damar sisteminin zədələnməsi, hemorragik diatezlə keçir. Təbii ocağa malikdir. Törədiciləri viruslardır. Bəzi heyvanlar virusa həssasdırlar (ağ siçan, dəniz donuzu, meymun və dovşan). İnkkubasion dövr 3-10 gündür. Xəstəlikdən sonra uzun müddətli immunitet yaranır. İnfeksiya mənbəyi gəmiricilər və meymunlardı. İnsalar xəstəliyə gənə dişləməsi və çirklənmiş su ilə də yoluxa bilər. Xəstəliyə Omska, Sibirdə və Şimali Qazaxstanda rast gəlinir. Fəsli xarakter daşıyır. Yay payız aylarında. 20-50 yaş arasında (Ovçular arsında təsadüf edilir). Xəstəliyə qarşı mübarizədə gəmiriciləri ləğv etmək insanları gənə dişləməsindən qorumaq lazımdır. Xəstələr hosppitalizə edilir. Yoluxma qorxusu olan şəxlərə vaksinasiya aparılır. Bunun üçün 7-10 gün fasilə ilə 2 dəfəyə hər dəfə 2-3 ml miqdarında vaksin vurulur. Xəstəliyin diaqnozunu müəyyənləşdirmək üçün KBR istifadə edilir. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 228 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” MÖVZU 50 Taunun profilaktikası Dǝrsin mǝqsǝdi: Tǝlǝbǝlǝri taun xǝstǝliyi vǝ ona qarşı aparılan epidemiya ǝleyhinǝ kompleks tǝdbirlǝrlǝ tanış etmǝk. Tǝlǝbǝlǝr taun ǝleyhinǝ mübarizǝ aparan idarǝlǝrin (İnstitut, stansiya, şöbǝ, dǝstǝ vǝ s.) quruluşu, funksiyası vǝ işçilǝrinin mǝzmunu ilǝ tanış olur. Taun qeyd edilǝn ǝrazilǝr haqqında ümumi mǝlumat alır. Taun ocaqlarında epidemiya ǝleyhinǝ profilaktik tǝdbirlǝri tǝşkil etmǝk üçün plan tǝrtib etmǝyi öyrǝnirlǝr. Dǝrsin planı: 1. Taun xǝstǝliyinin epidemiologiya vǝ profilaktikasının müzakirǝsi. 2. Dǝrslǝr taun ǝleyhinǝ stansiyada keçirilir. Dərsin qısa məzmunu - Taun xǝstǝliyi dünyada geniş yayılmışdır. Taun xǝstǝliyinǝ tǝbii ocaqlarda profilaktik vǝ epidemiya ǝleyhinǝ tǝdbirlǝr hǝyata keçirilir. Bizim respublikada da taun xǝstǝliyinǝ qarşı aparılan tǝdbirlər ǝsas yer tutur. Xǝstǝliyin xarici ölkǝlǝrdǝn gǝtirilmǝsinin qarşısını almaq üçün aşağıdakı tǝdbirlər görülmǝlidir . 1. Ərazidǝn keçǝn bütün yüklǝr, nǝqliyyat vasitǝlǝri yoxlanılır. Sǝrnişin vǝ nǝqliyyatı idarǝ edǝnlǝrin sǝhhǝti haqqında sorğu sual aparılır. 2. Taun xǝstǝlǝrilǝ vǝ ya ona şübhǝli olanlarla tǝmasda olan şǝxslǝr observasiya edilir. 3. Taunla xǝsǝtǝlǝnǝnlǝr xüsusi müalicǝ müǝssisǝlərindǝ tǝcrid edilir vǝ müalicǝ olunurlar. 4. Taunlu xǝstǝ ilǝ tǝmasda olanlar 6 gün müddǝtindǝ tǝcrid edilir vǝ onlar üzǝrindǝ nǝzarǝt aparılır. 5. Xǝstǝlik baş vermiş yerdǝn gǝlǝn nǝqliyyat vasitǝlǝri dezinfeksiya, dezinseksiya vǝ deratizasiya edilir. 6. Tauna qarşı təbii ocaqlarda aşağıdakı kompleks tǝdbirlǝr hǝyata keçirilir. a. Gǝmirici vǝ onun ektoparazitlǝrinǝ qarşı müayinə aparılır. b. Əhalinin sağlamlığı üzǝrindǝ daimi nǝzarǝt qoyulur. c. Gǝmiricilǝrǝ qarşı qırıcı tǝdbirlǝr aparılır. Əhaliyǝ tauna qarşı peyvǝnd vurulur. d. Əhali arasında taun xǝstǝliyinǝ qarşı (peyvǝnd aparılır) GEM-də sanitar maarifi işlǝri görülür. Taun xǝstǝliyinin profilaktikasında xǝstǝliyin tǝbii infeksiya mǝnbǝyi olan gǝmiricilǝrǝ qarşı tǝdbirlǝr aparılır. Xǝstǝnin vaxtında aşkar edilmǝsi onların tǝcili şǝkildǝ tǝcrid vǝ hospitalizasiyası taun xǝstǝliyi ilǝ mübarizǝdǝ ǝn vacib tǝdbirlǝrdǝn biridir. Tǝmasda olanların hamısı antibiotiklǝrlǝ profilaktik müalicǝ olunurlar. Epidemioloji göstǝrişǝ görǝ, taun infeksiyası ocaqlarında yüksǝk yoluxma tǝhlükǝsinǝ mǝruz qalanlar, o cümlǝdǝn çobanlar, ovçular, geoloqlar, taun ǝleyhinǝ mübarizǝ aparan müǝssisǝ işçilǝri, laborantların arasında 1-ci növbǝdǝ profilaktik vaksinasiya aparılmalıdır. Bu mǝqsǝdlǝ 1946-cı ildǝ Jirard vǝ Robik tǝrǝfindǝn tǝklif edilmiş EV-diri vaksinindǝn istifadǝ edilir. Taun xǝstǝliyindǝ istifadǝ edilǝn vaksin dǝri altına, dǝri içinə vǝ ya dǝri üzərinə vurulur. Peyvǝnddǝn sonra yaranan immunitet bir ilǝ kimi qalır, 6 aydan sonra revaksinasiya aparılır. Taun ocaqlarında xǝstǝlǝrin ifrazatı, paltarları, qab-qacağı, mǝnzili, qoruyucu geyimi vǝ nǝqliyyatı cari vǝ yekunlaşdırıcı dezinfeksiya edilir. 3-5% lizol, 2-3% xloramin mǝhlulları ilǝ xǝstǝnin yataq ağları paraformalin kameralarında zǝrǝsizlǝşdirmǝk lazımdır. Xǝstǝlǝrin ifrazatını 10%-li karbol turşusu, xloramin, lizol mǝhlulu olan qablara yığırlar. Dǝniz limanlarında, aeroportlarda, şosse- dǝmiryol stansiyalarında taun ǝleyhinǝ profilaktik tǝdbirlǝr «Beynǝlxalq tibb sanitariya qaydaları» ilǝ nizama salınır. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 229 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” Epidemioloji mǝsǝlǝ Taun tǝbii ocağı ǝrazisindǝ yerlǝşǝn yaşayış mǝntǝqǝsindǝ hǝkim xǝstǝni müalicǝ edǝrkǝn taun xǝstǝliyindǝn şübhǝlǝnir. Xǝstǝ kǝnarda yerlǝşǝn bir mǝrtǝbǝli evdǝ yaşayır. Ailǝdǝ xǝstǝdǝn başqa 3 nǝfǝr dǝ vardır, müalicǝ zamanı onlarda xǝstǝlik ǝlamǝti qeyd edilmǝyib. Xǝstǝ axır bir neçǝ hǝftǝ ǝrzindǝ tǝbii ocaq ǝrazisindǝ heyvan otarırmış, çöldǝ ölmüş gǝmiricilǝrǝ rast gǝldiyini qeyd edir. Dincǝlmǝk üçün gǝmirici yuvaları ǝtrafında otururmuş. Kǝnddǝ 210 evdǝ 1100 nǝfǝr yaşayır. Kǝnddǝ 10 çarpayılıq kǝnd xǝstǝxanası fǝaliyyǝt göstǝrir. Bir hǝftǝ bundan ǝvvǝl taun epizootiyası ilǝ ǝlaqǝdar olaraq tibb işçilǝri arasında taun xǝstǝliyi haqqında seminar keçirilib. Xǝstǝxanada taun xǝstǝliyinin ocağında ilk tǝdbirlǝr aparmaq üçün lǝvazimat vǝ dǝrmanlar var. 12 gün bundan ǝvvǝl taun ǝleyhinǝ mübarizǝ aparan şöbǝ xǝbǝr vermişdi ki, kǝnddǝn 2km uzaqlıqda taun xǝstǝliyinin epizootiyası aşkar edilmişdir. Bununla ǝlaqǝdar olaraq epizootiya baş vermiş ǝrazidǝ vǝ keçmiş epizootik oğaqlar ǝrazisindǝ gǝmiricilǝrǝ qarşı qırıcılıq işi aparılır. Gǝmiricilǝrin yuvaları dezinfeksiya edilǝrǝk ǝraziyǝ zǝhǝrlǝ hopdurulmuş buğda sǝpilmişdir. Bu iş indi dǝ davam etdirilir. Kǝndin yaxınlığında yerlǝşǝn baytarlıq idarǝsinin binasında taun müayinǝ laboratoriyası fǝaliyyǝt göstǝrir. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 230 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” MÖVZU 51 Tulyaremiyanın profilaktikası Dǝrsin mǝqsǝdi: Tǝlǝbǝlǝrin tulyaremiya xǝstǝliyi vǝ ona qarşı aparılan epidemiya ǝleyhinǝ kompleks tǝdbirlǝrlǝ tanış etmǝk. Tulyaremiya qeyd edilǝn ǝrazilǝr haqqında ümumi mǝlumat alır. Tulyaremiya ocağında epidemiya ǝleyhinǝ profilaktik tǝdbirlǝri tǝşkil etmǝk üçün plan tǝrtib etmǝyi öyrǝnirlǝr. Dǝrsin planı: 1. Tulyaremiya xǝstǝliyinin epidemiologiya vǝ profilaktikasının müzakirǝsi. 2. Dǝrs tulyaremiya ǝleyhinǝ stansiyada keçirilir. Dərsin qısa məzmunu - Bura gǝmiricilǝrin mǝhv edilmǝsi, qida mǝhsullarının ,suyun gǝmiricilǝrin ifrazatı ilǝ çirklǝnmǝsindǝn qorunması aiddir. Gǝmiricilǝrin mǝhv edilmǝsi üçün mexaniki vǝ fizikiüsullardan istifadǝ edilir. Tulyaremiya törədicisini yayan gǝmiricilǝrlǝ, gǝnǝlǝrlǝ mübarizǝ aparılmasının böyük ǝhǝmiyyǝti var. Əhali arasında sanitar-maarifi işi aparılır. Spesifik profilaktika epizootik rayonlarda yaşayan ǝhali arasında, müxtǝlif sǝnǝt qrupları arasında immunizasiya epidemioloji göstǝriş ǝsasında aparılır. İmmunizasiyada quru, diri vaksindǝn istifadǝ edilir. Vaksin dǝri üstü (skarifikator) ilǝ cızıq çǝkilir vǝ dǝri içi üsulla yeridilir. İmmunizasiya epizootik rayonun bütün ǝhalisi (7 yaşdan yuxarı) mǝruz qalır. Revaksinasiya 5 ildǝn sonra aparılır. Peyvǝnd tauna, tulyaremiyaya, brüsellyoza qarşı aparılır. Xǝstǝliyǝ qarşı mübarizǝ tǝdbirlǝri: xǝstǝlǝr hospitalizasiya edilir, ocaqda deratizasiya, göstǝriş olduqda dezinseksiya, dezinfeksiya işlǝri aparılır. Xǝstǝnin ifrazatı ilǝ çirklǝnmiş paltarlar zǝrǝrsizlǝşdirilir. Dizenfeksiya–3% xloramin, xlorlu ǝhǝng, lizol mǝhlulu ilǝ 30 dǝqiqǝ müddǝtindǝ aparılır. Otaqlar-0,5% xloramin mǝhlulu ilǝ tǝmizlǝnir. Sanitar gigiyenik tǝdbirlǝrin aparılması ǝsas yer tutur. Su mǝnbǝlǝrinin qorunması, su quyularının qapaqla örtülmǝsi, şübhǝli suyun xlorlaşdırılması, qaynadılması, qida mǝhsullarını gǝmiricilǝrin ifrazatı ilǝ çirklǝnmǝsindǝn qorumaq ǝsas şǝrtlǝrdǝndir. Epidemioloji mǝsǝlǝ Avqust ayında ǝhali arasında tulyaremiya xǝstǝliyi qeydǝ alınmışdır. Bu hadisǝ əhali arasında ot yığımı vaxtı baş vermişdir. I hadisǝ 10 avqustda qeydǝ alınmışdır. Bundan 5 gün keçdikdǝn sonra 3 nǝfǝr xǝstǝlǝnmişdir. 16 avqustda xǝstǝlik qeydǝ alınmışdır. 97 % xǝstǝlǝrdǝ xǝstǝliyin dǝri-bubun forması müşahidǝ edilmişdir. (qoltuqaltı, boyun, elǝcǝ dǝ qasıqda). Axırıncı alovlanma zamanı ǝhali arasında xǝstǝliyǝ qarşı peyvǝnd aparılmışdır. Bizdǝn tǝlǝb olunur: alovlanmanın sǝbǝbini aşkar etmǝk vǝ lazımi tǝdbirlǝr aparmaq. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 231 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” MÖVZU 52 B, C, D virus hepatitlərinin profilaktikası Dǝrsin mǝqsǝdi : Hepatit B,C,D – ocağında epidemioloji müayinǝ vǝ üsullarını öyrǝnmǝk. Hepatit B,C,D-nin profilaktikası ilə tanışlıq. Dərsin planı: 1. Hepatit B,C,D – ocağının epidemioloji müayinəsi 2. Epidemioloji məsələ Dərsin qısa məzmunu - Parenteral yol ilǝ (Hepatit B,C,D) yayılan hepatitlǝrin profilaktikası vǝ ǝks epidemik işinǝ geniş tǝdbirlǝr aiddir, hansı ki infeksiya mǝnbǝyinin, yayılma yollarını qırmaqa yönəldilməlidir. Posttransfuzion hepatitlǝrin profilaktikasının ǝsasını donor qanının hǝr qanvermǝ zamanı dǝqiq yoxlanmasıdır. (HBsAg vǝ alaninaminotransferaza). Bu işi rayon GEM-i vǝ qan xidmǝti müǝssisǝlǝri tǝşkil edir. Bu işdǝ ǝsas yeri labarator müayinǝdǝn başqa donorların kartotekası, qan almaq üçün verilǝn ǝrizǝlǝrin qeydiyyatı vǝ onun buraxılışı resipientlǝr arasında xǝstǝlǝnǝnlǝrin axtarışı, xǝstǝlǝnmǝnin epidemioloji analizi tutur (HBs anigeninǝ görǝ müayinǝ olunanlar). Keçmişdǝ hepatit-B keçirənlər, qan zǝrdabında HBsAg olduqda, qaraciyǝrin bütün xroniki xǝstǝliklǝrindǝ, donor ailǝsindǝ 6 ay müddǝtindǝ hepatit B ilǝ hospitalǝizǝ olunduqda, hǝmçinin bu müddǝtdǝ qan vǝ onun komponenti alanlar donor ola bilmzlǝr. Müalicǝ müǝssisǝlǝrindǝ donorlar nǝzarǝt altında olurlar. Müalicǝ, diaqnostika vǝ parenteral ǝmǝliyyatları zamanı, dezinfeksiya vǝ sterilizasiyadan ǝvvǝlki ǝmǝliyyatlara, alǝtlǝrin vǝ avadanlıqların sterilizasiyasına ciddi ǝmǝl etmǝk, birdǝfǝlik alǝtlǝrdǝn maksimum istifadǝ edilmǝsi hepatit B-nin profillaktikasını tǝşkil edir. Tibb işçilǝrinin hepatit B-yǝ yoluxmaması üçün onları hepatit B virusu ilǝ çirklǝnmiş qanla tǝmasdan qorumaq lazımdır. Yoluxma tǝhlükǝsi olduqda rezin ǝlcǝklǝrdǝn, maskalardan, eynǝklǝrdǝn, şǝxsi gigiyena qaydalarına riayyǝt etmǝk vǝ digǝr profilaktik tǝdbirlǝr aparmaq lazımdır. Yeni doğulmuşların yoluxmasının qarşısını almıq üçün hamilǝ qadınları (hamilǝliyin 8 vǝ 32 hǝftǝsindǝ) müayinǝ etmǝk, uşaqların dispanserizasiyası (2 ay müddǝtindǝ) vǝ onların spesifik profilaktikasını aparmaq lazımdar. Hepatit B-nin spesifik profilaktikası vaksin vǝ immunoqlobulin ilǝ aparılır. Yoluxma tǝhlükǝsi olan şǝxslǝrǝ vaksin vurulur yeni doğulmuşlar hepatit B ilǝ xǝstǝlǝnmiş vǝ ya virus gǝzdirǝn analar, tibb işçilǝri. Aşağıdakı şəxslər donor ola bilməzlər: fǝaliyyǝti ilǝ ǝlaqǝdar olaraq qan vǝ ya onun komponetlǝri ilǝ tǝmasda olan şǝxslǝr; hemodializ mǝrkǝzinin vǝ şöbǝsinin xǝstǝlǝri, böyrǝk köçürmǝ zamanı, ürǝk- damar vǝ ağciyǝr cǝrrahiyyǝsi, hemotoloji şöbǝnin xǝstǝlǝri, hepatit B xǝstǝlǝri vǝ HBsAg gǝzdiricilǝrin qohumları. Hepatit B-nin profilaktikası üçün EUVAKS (Cǝnubi Koreya) vaksinindǝn istifadǝ edilir. Bu 3 dǝfǝyǝ vurulur. Vaksin uşaqlara 0,5 ml, böyüklǝrǝ 1 ml. dozada vurulur. Vaksin aşağıdakı ardıcıllıqla vurulmalıdır: 1. Uşaq anadan olanda (12 saat ǝrzindǝ); 2. Uşağın 2 ayında; 3. Uşagın 3 ayında; 4. Uşağın 4 ayında. Hepatit B ilǝ xǝstǝlǝnmişlǝr hospitalizǝ edilir, xǝstǝ ilǝ tǝmasda olanlar xǝstǝ hospitalizǝ edildikdǝn sonra 6 ay müddǝtindǝ tibbi nǝzarǝtdǝ olurlar. Tǝcili spesifik profilaktik tǝdbirlǝr vǝ sanitar-maarifi işi aparılır. Hepatit B-dǝ inkubasion dövr 6 hǝftǝdǝn 6 aya qǝdǝr ola bilǝr, adǝtǝn 2-4 ay olur. Çalışmaq lazımdır ki, xǝstǝnin fǝrdi ǝşyaları (üz qırxan aləti, manikur lǝvazimatı, diş fırçası, dǝsmalı, lifi, darağı, yatağı, yataq ağları) olmalı vǝ ayrı qab-qacağı olsun. Viruslu hepatit keçirmişləri 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 232 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” üzǝrindǝ aşağıdakı dispanser nǝzarǝti qoyulur. Viruslu hepatit B-ni keçirǝn rekonvalessentlǝr 1 ay stasionar hǝkimin nǝzarǝtindǝ olurlar. Sonrakı 3,6,9,12-ci aylarda İXK hǝkiminin nǝzarǝti altında olmalıdırlar (kliniki vǝ biokimyǝvi müayinǝ), ǝgǝr xroniki hepatit vǝ HBsAg gǝzdiriciliyinǝ görǝ müayinənin cavabı mənfi olarsa (2 dəfə 10 gün fasilə ilə) rekonvalentssentlər dispanser qeydiyyatından çıxarılır. Viruslu hepatit C, D-nin profilaktikası hepatit B-də olduğu kimidir. Epidemioloji mǝsǝlə B. kǝnd yaşayış yerindǝ mart ayından iyul ayına kimi hepatitlǝ 33 uşaq xǝstǝlǝnmişdir. Epidemioloji müayinǝ zamanı aydın olmuşdur ki, yanvarın 14-dǝ bu uşaqların hamısına Mantu sınağı qoyulmuş, yanvarın 17-dǝ isǝ bir neçǝ uşağa BSJ peyvǝndi vurulmuşdur. Tibbi sǝnǝdlǝrlǝ tanış olduqda aydın olmuşdur ki, yanvarın 12-dǝn 14-nǝ kimi 118 uşağa Mantu sınağı qoyulmuşdur, onların içǝrisindǝ 2 uşaq buna qǝdǝr hepatitlǝ xǝstǝlǝnibmiş (biri 16 ay, o birisi 2 ay ǝvvǝl). Müǝyyǝn edilmişdir ki, bu tibb müǝssisǝsindǝ sterilizasiya qaydalarına lazımi qaydada riayyǝt edilmir. Müşahidə edilmiş xəstəliyin epidemioloji xüsusiyyəti haqqında fikrinizi söyləyin. Gələcəkdə belə analoji yoluxmanın xəbərdarlıq edilməsi üzrə tədbirləri göstərin. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 233 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” MÖVZU 53 Gənə ensefalitinin profilaktikası Dərsin məqsədi: Gənə ensefaliti ocağının epidemioloji müayinəsi və onun ləğv edilməsi tədbirləri. Dərsin planı: Gənə ensefaliti ocağının müayinəsi. Dərsin məzmunu - Gənə ensifaliti transsmessif təbii ocaqlı xəstəliklərdəndir. Törədiciləri viruslardır. Xəstəlik qızdırma mərkəzi sinir sisteminin və qismən periferik sinir sisteminin zədələnməsi ilə keçir. Viruslar yüksək tempratur və dezinfeksiyaedici maddələrin təsirinə davamsızdır. Xəstəlikdə inqubasiyon dövr 10-12 gündür. Xəstəliyi keçirənlərdə ömürlük immunitet əmələ gəlir. Gənə ensifalitində infeksiya mənbəyi bir çox heyvanlar və quşlar sayılır (bunlardan dələ, çöl siçanı, amur kirpisi, Ussuriya göstəbəyi). Bundan başqa iksoid gənələri infeksiya mənbəyi kimi böyük əhəmiyyətə malikdir. İnsanlar xəstəliyə iksoid gənələrinin dişləməsi nəticəsində yoluxurlar. Bəzən xəstəlik qamazoid gənələri ilə və keçi südü ilə də yoluxur. Xəstəlik ən çox uzaq şərqi Sibirdə, Uralda və Avropada təsadüf edilir. Sibirdə əsasən Tayqada, Avropada isə meşə zolağında müşahidə edirlir. Xəstəlik may-avqust aylarında müşahidə edilir. Xəstəlik əsasən sənəd ilə əlaqədardır. Xəstəliyə 20-40 yaşlar arsında təsadüf edilir. 14 yaşa qədər uşaqlar arasında keçi südündə istifadə edənlərdə müşahidə edilir. Xəstəliyə qarşı profilaktik tədbirləri kompleks aparmaq lazımdır. Bunun üçün gənələrə qarşı tədbirləri gücləndirmək lazımdır. İnsanların müvəqqəti qaldıqları yerlərin ətrafını DDT və heksoxloran ilə (1 kv.m sahəyə 0,5 qr hesabı ilə) dezinseksiya etmək lazımdır. İnsanları gənə dişləməsindən qorumaq üçün konbinizonlardan istifadə edilməlidir. Gənə aşkar edildikdə həmin yeri yandırmaq yada dezinfeksiya edici məhlulla (lizol, kreolin, ağ neft) deezinfeksiya etmək lazımdır. Dəridə gənə olduqda onu dərhal dəridən ayırmaq lazımdır. Bunun üçün onu ya pinsetlə yada sapladüyünləyərək yavaş yavaş tərpədərək çıxartmaq lazımdır. Bəzən gənəni çıxartdıqda orda onun xortumu qala bilər. Onu iynə ilə çıxartmaq lazımdır. Həmin nahiyyəni yod və ya spirtlə təmizləmək lazımdır. Gənə dişləməsindən qorunmaq üçün repellentlərdən istifadə edilir. Bunlar krem və maye halında olur. Bu məqsədlə dietiltolyamid, heksomid- benzolgeksometil, enimin, kyuzol-A, Dimetil-Ftalat istifadə edilir. D-amidini nazik qat şəklində əlin və boynun dərisininə sürtmək lazımdır. Xəstəliyin spesifik profilaktikasında inaktivləşdirilmiş vaksindən istifadə edilir. Vaksin 4-60-70 yaşlar arasında şəxslərə vurulur. Vaksin uşaqlara 0.5 ml, böyüklərə 1 ml dəri altına vurulmalıdır. Bunu 7 -10 gün vasilə ilə 2 dəfə vururlar.Revoksinasiya 4-6 aydan sonra aparılır. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 234 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” MÖVZU 54 Qara yaranın profilaktikası Dǝrsin mǝqsǝdi: Qara yara ocağının epidemioloji müayinǝsi vǝ onun lǝğv edilmǝsi tǝdbirlǝri. Dǝrsin planı: 1. Qara yara ocağının müayinǝsi. 2. Epidemioloji mǝsǝlǝnin hǝlli. Dərsin qısa mǝzmunu - Qara yaranın epidemioloji müayinǝsini apardıqda ǝsasǝn aşağıdakı suallara fikir verilməlidir: 1. Hansı heyvan vǝ ya heyvan mǝhsulları infeksiya mǝnbǝyi ola bilǝr? 2. Xǝstǝlǝnmişdǝn başqa daha kim yoluxma tǝhlükǝsi altında ola bilǝr? 3. Hansı ǝtraf obyektlǝr yoluxa bilǝr? Qara yara ilǝ mübarizǝdǝ tibb müǝssisǝlǝri baytarlıq xidmǝt ilǝ ǝlaqǝli işlǝmǝlidir. Epidemioloji müayinǝyǝ başlanmazdan qabaq hǝmin ǝrazidǝ qara yaraya görǝ epizootoloji vǝziyyǝti bilmǝk lazımdır. Harada vǝ nǝ vaxt son zamanlar insanlar vǝ heyvanlar arasında qara yara xǝstǝyili müşahidǝ edilmişdir; hǝmin yaşayış mǝntǝqǝsi qara yaraya görǝ şübhǝli sayılırmı; hǝmin yaşayış mǝntǝqǝsindǝ kǝnd tǝsǝrrüfatı heyvanları vǝ adamları arasında peyvǝnd aparılıbmı. Epidemioloji müayinǝdǝ ǝsas rolu qara yaranın dǝri formalarının lokalizasiyası haqda mǝlumat vacibdir. Qara yaranın dǝri formasına yoluxmuş xǝstǝ ilǝ sorğu apardıqda aşağıdakılar mǝlum olur: 1. Heyvanlarla təmasda olub-olmaması vǝ necǝ olması müǝyyǝnlǝşdirilir; 2. Şǝxsǝn heyvan kǝsmǝdǝ, emal etmǝdǝ vǝ heyvan cəsədlərinin basdırılmasında iştirakı; 3. Heyvan mǝhsulları ilǝ təmas; 4. Heyvan qǝbirstanlığında, torpaq işlǝri, qara yaralı heyvanın kǝsilmǝsindǝ iştirakı; 5. Xǝstǝlǝnmǝmişdǝn qabaq ǝldǝn dǝri, xǝzin vǝ yundan hazırlanmış əşyaların alınması; 6. Müǝyyǝn hǝşaratların dişlǝmǝsi. Bu sadalanan hadisǝlǝrin xǝstǝnin hǝyatında rolu böyükdür, ǝgǝr xǝstǝlǝnmǝmişdǝn 8 gün qabaq baş veribsǝ (8 gün qara yarının maksimal inkubasion dövrüdür). Bǝzi adamlar bilǝrǝk heç bir yerǝ xǝbǝr vermǝyib xəsətə heyvanı kǝsib, emal edirlǝr, onlarda maldarlıq idarǝsinin icazǝsi olmur. Bu da epidemioloji müayinǝnin aparılmasında çǝtinlik törǝdir. Bu zaman qonşulardan sorğu aparılır, ocağı yoxlayaraq hazırlanan ǝt mǝhsulları, işlənən alǝtlǝr tapılır vǝ s. Əgǝr qara yaranın bağırsaq forması tǝsdiq edilǝrsǝ, o zaman ǝldǝn alınan ǝtin olub-olmamasına hardan vǝ kimdǝn alınmasına fikir verilir vǝ s. Ağciyǝr forması çox az tǝsadüf edilir vǝ ǝsasǝn yun emalı ilǝ ǝlaqǝdar olur. İnfeksiya mǝnbǝyi vǝ mǝhsulun yoluxmuş olmasını bilmǝk üçün laborator müayinǝdǝn istifadǝ edilir: bakterioloji, bioloji. Əgǝr infeksiya mǝnbǝyi mǝlumdursa, o zaman mǝnbǝ ilǝ tǝmasda olanları üzǝ çıxarmaq vǝ qeydǝ almaq lazımdır. Mǝsǝlǝn, tǝkrar heyvan kǝsilǝrsǝ yoluxma baş veribsǝ, bu zaman heyvanla tǝmǝsda olan bütün adamları, dǝri soyanı, ǝti emal edǝni, ətdǝn xörǝk bişirǝnlǝri, qeydǝ alırlar. Əgǝr yoluxmuş heyvanı müǝssisǝdǝ emal edǝrlǝrsǝ o zaman bütün tǝmasda olan şǝxslǝr (qǝbulda, ambardar, emaletmǝ vǝ s.) qeydǝ götürülür. Ocaqda görülǝn tǝdbirlǝr tibbi vǝ baytarlıq xidmǝti ilǝ birgǝ aparılır. Əsas tibbi tǝdbirlǝr aşağıdakılardır: 1. Xǝstǝlǝr təcrid olunmuş palatalarda hospiltazasiya olunurlar. Kliniki tam sağalma olduqda vǝ laborator müayinǝdǝn 2 (-) cavab alındıqda xǝstǝ evǝ yazılır. 2. Ocaqda dezinfeksiya işi aparılır. 3. Xǝstǝ heyvan vǝ ya yoluxmuş materialla, elǝcǝdǝ qara yara xǝstǝsi ilǝ tǝmasda olan şǝxs 8 gün hǝkim nǝzarǝtindǝ saxlanılmalıdır. Xǝstǝliyin qarşısını almaq üçün adamlara qara yara ǝleyhinǝ qammaqlobulin vurulur, bǝzən də antibiotik (tetrasiklin vǝ fenoksimetilpensillin) verilir. Qara yara ǝleyhinǝ immunizasiya - Peyvǝnd diri STİ vaksini ilǝ aparılır: heyvan 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 235 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” mǝhsullarını emal edǝnlǝr, maldarlar, heyvani malları daşıyan nǝqliyyat işçilǝri, epidemioloji göstǝriş olduqda peyvǝnd olunurlar. İmmunizasiya 21 gün fasilə ilə 2 dəfəyə aparılır. Revaksinasiya hər il 1 il intervalla həyata keçirilir. Qara yara xəstəsi yolxucu xəstəxanaya və ümumi xəstəxananın yolxucu şöbəsinə, kənd yerlərində isə ayrıca palatada hospitalizasiya olunur. Qara yaraya qarşı ən geniş yayılmış vaksinlər aşagıdakılardır: 1. Amerika istehsalı-zəiflədilmiş, kapsulsuz, absorbsiya olunmmuş inaktivasiyalı qara yara ekzotoksinin qoruyucu antigeninə mailk (PA) və bakteriyadan təmizlənmiş vaksindir. 2. Rusiya istehsalı-STİ-1 (Sanitar texniki institut) Epidemioloji mǝsǝlǝ N. kǝndindǝ yerlǝşǝn kǝnd feldşer-mama mǝntǝqǝsindǝn telefonla tǝcili bildiriş alınıb. Bildirişdǝ deyilir ki, bir ailǝdǝ 2 nǝfǝrin yuxarı ǝtrafında dǝri üzǝrindǝ qara yaraya şübhǝli dǝyişiklik aşkar edilmişdir. Hǝr iki şəxsin hǝrarǝti 380C-390C–qǝdǝr yüksǝlmişdir. Özlǝrini pis hiss edirlǝr. Tǝcili bildiriş vərəqəsi aldıqdan sonra hansı tǝdbirlǝr görülmǝlidir? 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 236 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” MÖVZU 55 Quduzluğun profilaktikası Dǝrsin mǝqsǝdi: Quduzluğa qarşı profilaktikanı vǝ ǝksipidemik tǝdbirlǝrin öyrǝnilmǝsi. Quduz vǝ ya quduzluğa şübhǝli heyvanların dişlǝmǝsi zamanı epidemioloji müayinǝ, elǝcǝ dǝ quduzluğa qarşı peyvǝnd işinin öyrǝnilməsi. Dǝrsin planı: 1. Quduzluğa qarşı profilaktik prinsiplǝrin tǝhlili. 2. Antirabik peyvǝndlǝri aparan müǝssisǝlǝrlǝ vǝ sǝnǝdlǝrlǝ tanışlıq. 3. Quduz vǝ ya quduzluğa şübhǝli heyvanın dişlǝdiyi şǝxsin qǝbulunda iştirak etmǝk. 4. Antirabik preparatların yeridilmǝ texnikasının öyrǝnilmǝsi. 5. Quduz vǝ ya quduzluğa şübhǝli heyvanın dişlǝmǝsinǝ görǝ epidemioloji müayinǝnin aparılması. Dǝrsin qısa mǝzmunu - Quduzluğa qarşı mübarizǝ baytar vǝ tibb işçilǝrinin birlikdǝ vǝ bir sıra tǝşkilat vǝ müǝssisǝlǝrin kömǝyi ilǝ hǝyata keçirilir (mǝsǝlǝn: şǝhǝr icraiyyǝ komitǝsinin kommunal tǝsǝrrüfat şöbǝsi, milis, ovçular birliyi vǝ s.). Mübarizǝ kompleks plan ǝsasında tǝşkil edilir. Tǝbiǝtdǝ quduzluq mǝnbǝlǝri ilǝ mübarizǝ vǝ ev heyvanlarının yaxşı saxlanmasının ǝsas profilaktik mǝnası var. Tibbi tǝdbirlǝr arasında quduz, quduzluğa şübhǝli vǝ namǝlum heyvanın dişlǝdiyi, cırmaqladığı, tüpürcǝyi ilǝ çirklǝnmiş şǝxslǝrin immunizasiyası ǝsas yer tutur. Nǝzǝrǝ almaq lazımdır ki, heyvanın tüpürcǝyindǝ quduzluq virusu kliniki ǝlamǝtlǝr baş vermǝmişdǝn ǝvvǝl (10 gün) dǝ tapıla bilǝr. Buna görǝ heyvanın dişlǝdiyi anda xǝstǝliyin olmadığını inkar etmǝk olmaz. Buna görǝ dişlǝyǝn heyvanı 10 gün nǝzarǝt altında saxlamaq lazımdır. Xǝstǝlik tapılmayıbsa, demǝli, yoluxma bu heyvandan baş vermǝyib. Xǝstəxana vǝ ambulator müǝssisǝlǝri hǝmin şǝxslǝrǝ (heyvan dişlǝyǝn, cırmaqlayan, tüpürcǝyi ilǝ çirklǝnmiş şǝxslǝrǝ, elǝcǝ dǝ quduzluqdan ölmüş heyvanların cǝsǝdlǝrini gizlǝdǝn şǝxslǝrǝ) birinci yardımı göstǝrirlǝr. Xarici örtükdǝ olan zǝdǝlǝnmǝlǝri sabun vǝ axar su ilǝ yuyurlar, yaranın kǝnarlarını yod mǝhlulu ilǝ tǝmizlǝyirlǝr, sonra sarğı qoyurlar. Antirabik peyvǝndlǝr travmatoloji kabinetlǝrdǝ vǝ cǝrrahiyyǝ otaqlarında aparılır. İmmunizasiyada diri antirabik vaksindǝn vǝ antirabik qammaqlobulindǝn istifadǝ edilir. Travmatoloji şöbǝnin işçilǝrinin vǝzifǝlǝri aşağıdakılardır: dişlǝnmiş şǝxs haqqında GEM–ǝ xǝbǝr vermǝli, ''Antirabioloji kömǝyǝ müraciǝt etmiş şǝxs üçün karta'' 77№-li forma2 nüsxədə doldulrulur, antirabioloji peyvǝndin kurs müalicǝsini tǝyin edir. Peyvǝnd işini aparmaq üçün ''Antirabioloji vaksinin vǝ qammaqlobulinin istifadǝ edilmǝsi üçün tǝlimatdan'' istifadǝ edilir. Peyvǝnd sxemini hazırlamamışdan ǝvvǝl, dişlǝmǝlǝrin miqdarına, lokalizasiyalarına, çox–azlığına, ağırlığına, müraciǝt vaxtına, peyvǝnd olunanın yaşına, dişlǝmǝ vaxtı heyvanın vǝziyyǝtinǝ fikir verilir. Müasir dövürdə heyvanların dişlədiyi insanların vaksinasiyası travmatoloji məntəqələrdə və ya polikninikanin cərrahi şöbələrində aparılır. Vasinasiya müraciət olunan gün (0-cı gündən) onun 3,7, 14, 30-cu, bəzən isə hətta 90-cı günü aparılır. Hücum edən heyvanı nəzarətə almaq imkanı olduqda peyvənd 10-cu gunu başa catdırılır. (əgər heyvan sağlamdırsa). Təcrüb göstərmişdir ki, peyvəndlə etibarlı effect vaksinasiya və antirabik qamma-qlobulinin yeridilməsi zamanı təmin olunur. Quduzluğun profilaktikası üzrə aparılan iş baytarlıq xidməti idarələrinin vəhşi ət yeyən heyvanların, həmçinin itlərin tutulmasını təmin edən, ev heyvanlarının vaksinasiyasını yerinə yetirən yerli icra hakimiyyətlərinin üzərinə həvalə olunur. Peyvǝnd almış şǝxs donorluqdan azad edilir. Quduzluqda sanitar-maarifi işinin böyük ǝhǝmiyyǝtə malik olması mǝlumdur. Əhali sanitar cǝhǝtcǝ savadlı olduqda ev heyvanlarını düzgün saxlayır, vaxtında peyvǝnd şöbǝlǝrinǝ müraciǝt edir vǝ peyvǝnd almaq üçün gǝlir. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 237 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” Epidemioloji mǝsǝlǝ Travmatoloji şöbǝyǝ it qapmış 22 yaşlı qadın müraciǝt etmişdir. Kǝnd yerindǝ yaşayır. Sǝhǝr hǝyǝtǝ çıxıb inǝyinǝ yem vermǝk istǝyǝndǝ hǝyǝtdǝ itǝ oxşatdığı heyvana rast gǝlir. Onun yanından keçǝndǝ heyvan ona hücum edib boynunu dişlǝmǝk istǝyib, zǝdǝlǝnmiş şǝxs ǝllǝri ilǝ özünü müdafiǝ edǝrkǝn heyvan onun ǝlini dişlǝyib vǝ cırmaqlayıb. Sonra zǝdǝlǝnmiş şǝxs müǝyyǝn edib ki, hǝmin heyvan tülki imiş. Bu hadisǝdǝn sonra tülki yox olub. Diş yerlǝri orta ağırlıqdadır. Zǝrǝr çǝkmiş şǝxs qeyd edilǝn hadisǝdǝn sonra kǝnd feldşer mǝntǝqǝsinǝ müraciǝt edib. Deyilǝnlǝri nǝzǝrǝ alıb tǝdbirlǝr hazırlayın. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 238 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” MÖVZU 56 Tetanus Dərsin məqsədi: Tetanu ocağının epidimioloji müayinə üsullarının öyrənilməsi, xəstəliyin qarşısının alınması tədbirləri ilə tanış olmaq tetanusun profilaktikasında peyvəndin vurulma qaydası. Dərsin planı: 1. Tetanus ocağının müayinəsi və xəstəliyin profilaktikasında əsas prinsiplərin öyrənilməsi 2. Peyvənd işi ilə tanışlıq. Dərsin qısa məzmunu - Tetanus xəstəliyinin törədicisi Clostridium tetani bakteriyalarıdır. Adətən ətraf mühütdə daha dəqiq desək torpaqda aşkar olunur. Xəstəlik bakteriyalarının ölmüş toxumalarda çoxalıb artması zamanı ifraz etdikləri neyrotoksinin təsiri nəticəsində inkişaf edir. Adətən, çirkli yara səthlərində və yaxud doğuş zamanı steriliyyə riayət edilmədikdə göbək nahiyyətində rast gəlinə bilər. İnsan tetanusa hər yaşda yoluxa bilər. Lakin ən çox yeni doğulmuşlarda təsadüf edilir. Bu həmişə ölümlə nə ticələnir. Yeni doğulmuşların tetanusu adətən kənd yerlərində qeyri steril şəraitdə doğuş zamanı baş verir. Tetanus insandan insana keçmir. İnsan tetanusa yara və yaxud kəsik səthinə torpaq düşdükdə yoluxa bilər. Ən çox bu bakteriyalar dərin deşilmiş yaralarda inkişaf edir. Bu yaralar adətən çirkli iynə, paslı mismar, dəmir parçası ilə və yaxud heyvan dişləmələri nəticəsində əmələ gəlir. Bundan əlavə az yaşlı oğlan uşaqları çirkli şəraitdə sünnət olunması nəticəsindədə tetanusa yoluxa bilər. Tetanusun ilkin əlamətləri yoluxmadan 3-10 gün sonra öözünü biruzə verir. Bəzi hallarda inqubasiya dövrü 3 həftəyə qədər olur. Tetanusun ilk tipik əlamətləri- çeynəmə əzələlərinin qıç olması bir qədər keçdikdən sonra tonik qıçolma boyun əzələlərinə keçir. Qarın əzələləri bu prosesə qoşulduqda, əzələ dartılmaları baş verir. Daha sonra xəstənin temprtaturu yüksəlir və tərləmə başlayır.Xəstənin bədəni taxtanı xatırlanır. daha sonra ölümlə nəticələnir. Tenanusun profilaktikası - Bütün uşaqları Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 30.10.2013-cü il tarixli 121 nömrəli əmrinə əsasən AGDT peyvəndi ilə vaksinasiya edirlər. İlkin vaksinasiya 2 ayında, 3 aylığında daha sonra 4 aylığında aparılır. 18 aylığında GDT, 6 yaşında isə DT peyvəndi ilə vaksinasiya etmək lazımdır. Tetanus xəstəliyindən sonra imunitet yaranmadığı üçün belə xəstələr təkrarı yoluxa bilər. Ona görə də tetanusdan qorunmaq üçün tərkibində tetanus anakosidi olan preparatlarla revaniksinasiya olunmaq lazımdır. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 239 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” MÖVZU 57 QİÇS-in profilaktikası Dǝrsin mǝqsǝdi: QİÇS xǝstǝliyinǝ qarşı profilaktik tǝdbirlǝr ilǝ tanışlıq. Dərsin planı: Azərbaycan QİÇS-lə Mübarizə Mərkəzinin işi ilə tanışlıq. Dǝrsin qısa mǝzmunu - Müxtǝlif ölkǝlǝrlǝ insanın ümmunoçatmamazlıq virusunu gǝzdirǝnlǝrin sayı artmaqda davam edir. Bu da tǝbabǝtin müxtǝlif sahǝlǝrinin mütǝxǝssislǝrini virus gǝzdirǝnlǝrǝ vǝ ya tǝrkibindǝ virus olan bioloji materiallarla tǝmasda olmağa mǝcbur edir. Tibb işçilǝrinin sǝnǝt tǝhlükǝsizliyi onların yoluxmadan qorunması üçün tǝdbirlǝrin nǝzǝrdǝ tutulması vacib mǝsǝlǝlǝrdǝn biridir. Son mǝlumatlara görǝ QİÇS-SPİD qurbanlarının sayı 33.6 milyonu ötmüşdqr. Onlardan 16.3 milyonu xəstəlikdən ölüb. ABŞ–da xǝstǝlǝrlǝ işlǝyǝn tibb işçilǝrinin çoxunda yoluxma vahimǝsi üzündǝn ağır depressiya vǝziyyǝti yaranmışdır. Xǝstǝliyin yoluxmasından qorunmaq üçün xüsusi kursların keçirilmǝsi, şǝxsi mühafizǝ qanunlarının ǝsaslı şǝkildǝ öyrǝnilmǝsi lazımdır. Yoluxmuş şǝxslǝrin qanında, spermasında, qadın cinsiyyǝt üzvünün ifrazatında vǝ qadının südündǝ virusun olması isbat olunur. Adi tǝmasla vǝ hǝtta öpüşmǝklǝ yoluxma baş verǝ bilir. Müǝyyǝn edilir ki, profilaktika vǝ sanitariya gigiyena qanunlarına riayǝt etdikdǝ heç bir yoluxma baş vermir. Hər hansı bir tibb alǝtlǝri çirklǝnmiş olduqda xǝstǝlǝnmǝ tǝhlükǝsi ola bilǝr. Necǝ ki, parentral yolla keçǝn B – hepatiti kimi yoluxma baş verǝ bilǝr. Adǝtǝn belǝ yoluxma xǝstǝxana daxilindǝ baş verir. Buna görǝ dǝ xüsusilǝ alǝtlǝrin çox ciddi sterilizasiyasına fikir verilmǝlidir. Əfsuslar olsun ki, donorlardan vǝ yoxlanan şǝxslǝrdǝn qan götürǝn zaman rezin ǝlcǝklǝrdǝn, maska vǝ qoruyucu eynǝklǝrdǝn istifadǝ olunmur. Stomatoloqlar da rezin ǝlcǝklǝrdǝn bilavasitǝ istifadǝ etmǝlidirlǝr. Qan vǝ başqa bioloji materialların köçürülmǝsi vǝ onlarla aparılan bütün laborator işlǝr zamanı rezin ǝlcǝklǝrdǝn vǝ qanın sıçrayıb dağılmaq tǝhlükǝsi olanda maska vǝ qoruyucu eynǝklǝrdǝn istifadǝ etmǝk tǝlǝb olunur. Əgǝr yoluxmuş material bǝdǝnin müǝyyǝn açıq sahǝlǝrinǝ sıçrayıbsa o sahǝni ilıq su vǝ sabunla tǝmiz yumaq, sonra hǝmin sahǝni 6% hidrogen–peroksidlǝ vǝ yaxud 0,1% dezoksan, yaxud 70%–li etil spirtindǝ isladılmış tamponla silib tǝmizlǝmǝk lazımdır. Gözün selikli qişasını 2% bor turşusu mǝhlulu, sonra isǝ ilıq su ilǝ yumaq olar. Xǝstǝ ilǝ tǝmasda olarkǝn ǝlin zǝdǝli hissǝlǝri leykoplasterla örtülmǝli, barmaqlara rezin barmaqlıqlar geyilmǝlidir. Laboratoriyalarda yoluxmuş mǝhlullarla işlǝdikdǝ yalnız xüsusi mexaniki qurğulardan istifadǝ olunmalıdır. Laboratoriya işçilǝri müayinǝni apardıqdan sonra ǝllǝrini çox diqqǝtlǝ sabun vǝ ilıq su ilǝ yumalıdırlar. Bioloji materialların sıçraması, dağılması tǝhlükǝsi olan işlǝri yalnız belǝ müayinǝlǝr üçün ayrılmış xüsusi bokslarda aparmaq lazımdır. İş qurtaqdıqdan sonra hǝmin bokslar vǝ orada olan ǝşyalar 3%–li xloramin mǝhlulu ilǝ dezinfeksiya edilmǝlidir. Qan vǝ başqa bioloji materiallar saxlanan qabların üzǝrindǝ «QİÇS» sözlǝri yazılmalıdır (bunu xǝstǝlǝr görmǝmǝlidirlǝr). Bu materiallar şöbǝdǝn metal penallardan istifadǝ edilmǝklǝ göndǝrilmǝlidirlǝr. Sarğı materialları 20-25 dǝqiqǝ qaynadılmalıdır. Virusla yoluxmuş xǝstǝlǝrlǝ tǝmasda olmuş bütün tibb alǝtlǝri (metal, şüşǝ, rezin, vǝ s.) 15 dǝqiqə yuyucu mǝhlulda saxlandıqdan sonra axar su ilǝ yuyulub 45 dǝqiqə qaynadılmalıdır. I dǝfǝ istifadǝ olunan materiallar yalnız dezinfeksiyadan sonra yandırılmalıdır. Qan vǝ başqa materialların qalığı hipoxlorid natrium ilǝ 1:5 nisbǝtindǝ hazırlanmış mǝhlulda 1 saat müddǝtindǝ saxlandıqdan sonra çirkab kimi axıdıla bilǝr. Xǝstǝnin alt paltarlarını vǝ yataq dǝstlǝrini 20-25 dǝqiqǝ 3% - li xloramindǝ 30 dǝqiqǝ saxlamaq lazımdır. Xǝstǝxanaya qǝbul olunmuş şǝxslǝr İİV-insanın immun virusu vǝ ya B-hepatiti virusunun gǝzdiricisi ola bilǝr. Yadda saxlamaq lazımdır ki, xəstəlik 3 yolla yayılır: cinsi əlaqə, parenteral yolla, AİDS-ə yoluxmuş ana, bətnindəki uşağını yoluxdurur. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 240 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” MÖVZU 58 Dermatomikozların və qoturluğun profilaktikası Dǝrsin mǝqsǝdi: Dermatomikoz vǝ qoturluq ocağının müayinǝsi vǝ ocağın lǝğv edilmǝsi tǝdbirlǝrinin öyrǝnilmǝsi. Dǝrsin planı: 1. Dermatomikoz vǝ qoturluğun epidemiologiyasına aid sualın müzakirǝsi. 2. Dermatomikoz vǝ qoturluq ocağının epidemioloji müzakirǝsi. Dərsin qısa mǝzmunu - Hǝr trixofitiya, mikrosporiya vǝ favus xǝstǝliyi olduqda bu zaman vacib xǝbǝrdarlıq blankı doldurulur. Ocaqda bütün təmasda olanlar müayinǝ edilir. Ailǝ ocaqlarında bütün ailǝ üzvlǝri vǝ otaqda yaşayanlar müayinǝ edilir. Uşaq müǝssisǝlǝrindǝ bütün uşaqlar vǝ personal müayinǝ olunur. Mǝktǝbdǝ hansı sinifdǝ xǝstǝ varsa ancaq o sinifin uşaqları müayinǝ edilir. Trixofitiya vǝ favus olan ocaqda müayinǝ bir hǝftǝ interval olmaqla iki dǝfǝ aparılır. Mikrosporiya olan ocaqda 5-6 hǝftǝ ǝrzindǝ hǝr 4-5 gündǝn bir müayinǝ aparılır. Müayinǝ zamanı başın tüklü hissǝsinǝ, hamar dǝriyǝ vǝ dırnaqlara fikir verilir. Bütün şübhǝlilǝri mikoloji kabinetǝ göndǝrirlǝr. Trixofitiya vǝ favus zamanı bağçada 2 hǝftǝlik karantin elan edilir. Kütlǝvi saçın qırxılması vǝ uşaqların bir qrupdan digǝrinǝ köçürülmǝsinǝ qadağan edilir. Trixofitiyada vǝ favusda infeksiya mǝnbǝyi it, pişik, iri buynuzlu mal-qara vǝ atlardır. Xǝstǝ mallar vǝ heyvanlar maldarlar tǝrǝfindǝn üzǝ çıxarılıb nǝzarǝtdǝ saxlanılır. Xǝstǝ it vǝ pişiklǝri evdǝn qovmaq olmaz, çünki onlar gǝzib epidemiyanın baş vermǝsi qorxusu törǝdilmǝsinə səbəb olarlar. Aşağıdakı şəxslər hospitalizə olunmalıdırlar: uşaq evlǝrindǝki uşaqlar, texniki mǝktǝb tǝlǝbǝlǝri vǝ başqa bağlı idarǝlǝrin uşaqları elǝcǝ dǝ yataqxanalarda vǝ kommunal evlǝrdǝ yaşayanlar. Ambulator müalicǝ olunan uşaqlar uşaq müǝssisǝlǝrinǝ, bǝrbǝrxanaya vǝ hamama gedǝ bilmǝz. Uşaq müǝssisǝsinǝ uşaq tam müalicǝ keçdikdǝn sonra, intervalı 10 gün olmaqla 3 (-) mikoloji müayinǝnin cavabından sonra buraxıla bilǝr. Xǝstǝ başında daim parça papaq gǝzdirmǝlidir vǝ papaq hǝr gün qaynatmaqla zǝrǝrsilǝşdirilmǝlidir. Göbǝlǝk xǝstǝliyi olan ocaqda dezinfeksiya işi aparılır. Profilaktik tǝdbir olaraq uşaq müǝssisǝlǝrindǝ daim uşaqların kütlǝvi baxışı aparılır, uşaq müǝssisǝsindǝ işlǝyǝn persanal yoxlanılır, maldarlar tǝrfindǝn ev heyvanları, uşaq müǝssisǝsinin uşaqları müayinǝ edilir. Dermatomikozların profilaktikasında ǝsas rolu sanitar maarifi işi tutur. Qoturluğa qarşı mübarizǝ tǝdbirlǝri göbǝlǝk xǝstǝliklərindǝ olduğu kimidir. Qoturluqda xǝstǝ ǝsasǝn gecǝlǝr dǝridǝ qaşınmadan şikayǝtlǝnirlər Baxış zamanı ǝsas xǝstǝnin ǝllǝrinǝ, dirsǝk büküşünǝ, bel nahiyyǝsinǝ, budun yuxarı hissǝsinǝ, cinsi üzvǝ, qadınlarda döş vǝzlǝrinǝ fikir vermǝk lazımdır. Diaqnozu tǝstiq etmǝk üçün laborator müayinǝ aparılır, gǝnǝnin yumurtaları vǝ özü tapılır. Xǝstǝlǝr hǝm aktiv surǝtdǝ üzǝ çıxır, hǝm dǝ özlǝri müraciǝt edirlǝr. Aktiv olaraq: 1. Uşaq müǝssisǝlǝrindǝ hǝr ay profilaktik baxış keçirdikdǝ; 2. Avqustdan oktyabr ayına qǝdǝr internat vǝ uşaq müǝssisǝsi, texniki peşǝ mǝktǝbi uşaqlarını hǝr hǝftǝ müayinǝ edǝrkǝn üzǝ çıxarmaq olar. Xǝstǝ üzǝ çıxdıqda bütün təmasda olanlar müayinǝ edilir. Hǝr xǝstǝ üçün xǝbǝrdarlıq vǝrǝqǝsi doldurulur vǝ dǝri – zöhrǝvi xǝstǝliklǝr dispanserinǝ göndǝrilir. Elǝcǝ dǝ GEM-ə xǝbǝr verilir. Xǝstǝ üzǝ çıxdıqda epidemioloji müayinǝ aparılır, alınan mǝlumat ambulator kartaya yazılır. Xǝstǝlik pişik, it, at vǝ qoyunlardan keçǝ bilǝr. Xǝstǝlǝrin təcrid edilməsi dermotomikozlarda olduğu kimidir. Xǝstǝ ambulator müalicǝ olunursa o zaman o uşaq müǝssisǝsindǝn azad edilir. Bir ay yarım müddǝtinǝ ocağa epidemioloji nǝzarǝt edilir. Xǝstǝ evdǝ müalicǝ olunaraq cari dezinfeksiya işi aparılır. Son dezinfeksiya ocaqda hospitiasizasiyadan sonra vǝ ya ambulator müalicǝ qurtardıqdan sonra aparılır. Son vǝ cari dezinfeksiyanın aparılması texnikası xüsusi tǝlimatlarda göstǝrilib. Kommunal idarǝlǝrdǝ hamam, bǝrbǝrxanada vǝ s. son dezinfeksiya aparılmalıdır. Rayon, şǝhǝr üzrǝ tǝdbirlǝrin aparılması xüsusi kompleks plana ǝsasǝn olur. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 241 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” MÖVZU 59 Leyşmaniozlar Dərsin məqsədi: Leyşmaniozlara qarşı profilaktika və epidemiya əlehinə mübarizə tədbirlərinin öyrənilməsi. Epidemik ocaqda epidimioloji müayinə qaydaları ilə tanışlıq. Dərsin məzmunu Leyşmanizozlar - transsmissiv xəstəliklərə aiddir, törədicisi Tryoponosimidae ailəsinə və Leishmania cinsinə mənsub sadə tək hüceyrəlidir. Leyşmaniaların 3 növü L.Tropica, L.Brasiliensis və L.Donavani insan üçün potagendir. Azərbaycanda leyşmanianın 2 növünə rast gəlinir: L.Tropica və L.Donavani. Leyşmania tropica dəri leyşmaniozunu, leyşmania donavani işə visseral leyşmaniozu törədir. Leyşmaniozlar transsmisiv infeksiyalar sinfinə aid edilir. Keçiriciləri kiçik qansoran həşəratlar, hünülərdir. Hünülər xəstə insan və ya heyvandan qansoran zaman yoluxurlar.Yoluxmuş hününün insan və ya heyvan dişləməsi zamanı xəstəliyi həmin canlıya keçirir. Leyşmaniozlar zamanı infeksiya mənbələri müxtəlif olur: xəstə adamlar, çaqqal, tülkü, itlər, vəhşi gəmiricilər (qum siçanları). Visseral leyşmaniozla çox zaman uşaqlar xəstələnirlər.İnqubasiyon dövr bir neçə həftədən bir neçə aya qədərdir.İnqubasiyon dövrdən sonra xəstənin tempraturu qalxır, adimania rəngi avazıyır, süstlük müşahidə olunur. Xəstənin iştahası azalır. Animia inkişaf edir. Xəstəlik bir neçə ay davam edir və spesifik müalicə almadıqda adətən ölümlə nəticələnir. Dəri leyşmaniozunda inqubasiyon dövrdən sonra mığmığaların dişlədiyi yerdə qırmızı rəngli adətən az ağrılı kiçik düyüncüklər əmələ gəlir. Düyüncüklər tədricən böyüyür sonra xoralaşır. Xəstəlik bir neçə ay bəzən bir ilə qədər davam edir və sağalma ilə nəticələnir. Xora yerində çapıqlar əmələ gəlir. Xəstəlikdən sonra imunnitet əmələ gəlir. Leyşmaniozlarda profilaktika və mübarizə tədbirləri müəyyən edərkən xəstəliyin hər formasının epidemioloji xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Zoonoz (kəndtipi) dəri leyşmaniozunda xəstəinsanların bu xəstəliyin yayılmasında az əhəmiyyəti var. Ona görə də əsas tədbirlər xəstəliyin təbii gəzdiriciləri (qum siçanları) və xeçiricilərinə (hünülır) qarşı yönəldilməlidir Zoonoz dəri leyşmaniozunda əsas sağlamlaşdırma tədbirləri yaşayış məntəqəsi ətrafında landşaftı dəyişdirməklə (torpağın şumlanması, mədiəni bitkilərin əkilməsi) qum siçanları kaloniyalarını ordan uzaqlaşdırmaqdan ibarətdir. Yaşayış yerlərinin ətrafından 2.5-3 km radiusda qum siçanlarının tam ləğv edilməsi ən əhəmiyyətli tədbirlərdəndir. Bu məqsədlə sink fosfidi zəhərlərindən (buğda üzərinə bitki yağı ilə hopdurulmuş) 10-15 qr miqdarında. Bunu onların yuvalarına 10-15 sm dərinliyə qoyulur. Bu tədbir ildə üç dəfə (yaz, yay, payız aylarında). Hününləri məhv etmək üçün isə aprel-may, iyun-iyul aylarında dezinseksiya edici aparatlar ilə insektisidlərdən istifadə edilir. Zoonoz dəri leyşmaniozunun profilaktikasında təbii ocağa təzə gələnləri vaksinasiya etmək lazımdır. Bu adətən oktaybr-yanvar aylarında aparılıpr. Daxili leyşmanioza qarşı tədbirlər xəstələrin vaxtında aşkar edilib müalicə edilməsi və xəstəliyin mənbəyi xəstə və sahibsiz itlərin məhv edilməsindən ibarətdir. Leyşmaniozların bütün formalarında fərdi müdafiə üçün hünülərin dişləməsinə qarşı yönəldilmiş tədbirlərdən istifadə edilir. Bu məqsədlə yaşayış binalarının qapı və pəncərələri xırda gözlü torla örtülür. Bundan başqa müxtəlif repelentlərdən istifadə edilir. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 242 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” MÖVZU 60 Xəstəxanadaxili infeksiyaya qarşı aparılan tədbirlər Dərsin məqsədi: Tələbələrə xəstəxanadaxili infeksiyanın yayılmasına (XDİ) qarşı aparılan tədbirlər ilə tanış etmək. Dərsin planı: 1. Tələbələr ilə xəstəxananın epidemioloji müayinəsi aparılır. 2. Müayinə zamanı aşkar edilən çatışmamazlıqların müzakirəsi. 3. Verilən təklif və tələblər. Dərsin qısa məzmunu - XDİ bütün dünya təbabbətinin aktual problemlərindəndir. Uzun illər XDİ-yə xəstəxanadaxilində xəstələrin yoluxduğu xəstəliklər aid edilirdi. Hal-hazırda isə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının qərarı ilə klinikada aşkar edilən hər hansı bir infeksiya, istər burada işləyən işçilər, istərsə də tibb müəssisəsinə tibbi kömək üçün müraciyət edənlər, xəstəliyin simptomu xəstəxanada olduğu müddətdə və ya evə yazıldıqda müşahidə edilərsə bu infeksiya xəstəxanadaxili infeksiyaya aid edilir. Bir çox tibb müəssisələrində tibb işçilərinin , yoluxucu xəstəliklərə , o cümlədən hepatit B,D və C, VİÇ infeksiyasına yoluxma təhlükəsi var. Tibb işçilərindən tibb bacıları tibbi əməliyyatlar zamanı sterilizasiya qabağı işlər gördükdə və qanla çirklənmiş əşyaları sterilizasiya etdikdə daha çox xəstələnirlər. ÜDST-nın tədqiqatları zamanı XDİ-ın 8,4 %-i müalicə olunan xəstələr arasında müşahidə edilib. Bunlardan Avropa ölkələrində 7,7%, Sakit okeanın qərb hissəsində 9%, ABŞ-da 5%, Cənub -Şərqi Asiyada, Aralıq dəniz sahillərində isə 10-11 %-dir. Xəstələnmələrin ən çoxu 1 yaşa qədər uşaqlar və 65 yaşından yuxarı şəxslərdir. ABŞ-da ildə 2 milyon, Almaniyada 500- 700 min adam xəstələnir ki, bu da əhalinin 1%-ni təşkil edir. Rusiyada isə 2-2.5mln. adam xəstələnir. XDİ yoluxucu xəstəlikləri 2 böyük qrupa bölünür: 1. İnsanın obleqat-patogen mikroorqanizmləri 2. Şərti-patogen mikroorqanizmlər Birinci qrupa – uşaq infeksiyalarından (qızılca, difteriya, skarlatina, məxmərək, parotit və s.), bağırsaq infeksiyalarından (salmonellyoz, şigellalar, hepatit B, C. aiddir. İkinci qrupa –stafillakokk, streptokokk və qram (–) bakteriyalar aiddir. Bunlardan başqa legionellaların əmələ gətirdiyi xəstəlik, göbələk xəstəlikləri-kandilla, kriptokokk və s. aiddir. Doğum evlərində qram (+) mikroflora (stafilakokk, streptokokk) psixatrik xəstəxanalarda bağırsaq infeksiyaları (qarın yatalağı, şigellyoz) müşahidə edilir. Xəstəxanadaxili infeksiyanın yayılmasının qarşısını almaqda epidemik nəzarətin böyük əhəmiyyəti var. Bura tibb işçilərinin sağlamlığına nəzarət də aiddir. İnfeksiya mənbəyi aşkar edilən kimi dərhal onu təcrid edib, müvafiq palataya və ya boksa yerləşdirirlər. Bununla da onun yayılmasının qarşısı alınır. Yoluxma mexanizminə qarşı görülən tədbirlərə isə xəstəxananın düzgün lahiyələşdirilməsi, sanitar-gigiyenik və dezinfeksiya rejimi aiddir. Hər bir xəstəxanada iki izolə edilmiş şöbə olmalıdır: 1. Septik; 2. Aseptik. İrinli cərrahiyyə şöbəsi yuxarı mərtəbədə yerləşdirilməlidir ki, hava yolu ilə infeksiya yuxarı mərtəbələrə keçməsin. XDİ-ilə mübarizədə sanitar-gigiyenik tədbirləri böyük əhəmiyyət kəsb edir: tibb işçiləri şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etməli, sterilizasiya işinə xüsusi fikir verilməlidir. Bu prosesin pozulması nəinki irinli-iltihabı xəstəliklərə, hətta hepatit B,D,C və İİV-ə səbəb ola bilər. Yaxşı olar ki, birdəfəlik tibbi alətlərdən və geyimlərdən istifadə olunsun. Xəstəlik çox vaxt çirkli əllərlə yayılır. Ona görə də həm əməliyyatdan əvvəl, həm də sonra əllər yuyulmalıdır. XDİ-nin profilaktikasında aşağıdakı sanitar gigiyenik qaydalara riayət etmək lazımdır: 1. Xəstələrin yataq ağlarını çırpmaq və döşəməyə atmaq olmaz. 2. Müalicə müəssisələrindən duru və bərk tullantıları düzgün atmaq. 1 nömrəli Bakı Tibb Kolleci 243 Fənn: Epidemiologiya Şöbə: “Tibb bacısı işi” 3. Dezinfeksiya üçün göndərilən əşyaların dezinfeksiyadan qabaq təmizlənməsi və sterilizasiyasına düzgün əməl edilməlidir. 4. Müəssisənin havasının düzgün dəyişdirilməsi. 5. Döşəmənin yuyulması və mebellərin, aparatların nəm təmizlənməsi. Tədqiqatlar göstərir ki, XDİ qarşı mübarizə işinin efektliyi işlərin düzgün təşkilindən asılıdır. 1. Doğum evlərində ana-uşaq prinsipi həyata keçirilir ki, bu da XDİ yayılmasının qarşısını alır. 2. Mamalıq stasionarları hamilə qadınlar üçün doğumqabağı patologiya təhlükəsi olan qadınlar xüsusi palatalar yaradır. 3. Diaqnostik müayinələr xüsusi mərkəzlərdə aparılmalıdır. 4. Xəstələrin hospitalizasiyasının azalması. 5. Xəstənin xəstəxanada qalma müddətinin azaldılması. Planlı əməliyyatlar üçün analizlərin poliklinikalarda keçirilməsi. Doğum evlərində uşaqları analara erkən verilməsi. Doğum evindən 2-4 günə evə yazılması. Cərrahi əməliyyatdan əvvəl və sonra kombinə edilmiş antibakterial profilaktik tədbirlərin aparılması, fəsadların 30% azaldılmasına səbəb olur. Tibb işçiləri arasında aparılan tədbirlər xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bütün dünyada hepatit B, C, D tibb işçilərinin sənəti xəstəliyi sayılır. Çünki, onlar xəstənin qanı ilə təmasda olurlar. Tədqiqatlar göstərir ki, irinli, cərrahi şöbədə, yanıq şöbəsində işləyən tibb işçiləri arasında irinli -iltihabi xəstəliklərə daha çox rast gəlinir. Bunun qarşısını almaq üçün kompleks tədbirlər görmək lazımdır. Bəzi infeksiyalarda (difteriya, hepatit B vaksinasiya, orqanizmin rezistentliyinin artırılması (qripp, KRX), bir çox infeksiyalarda şəxsi gigiyena qaydalarına riayət etmək, qoruyucu eynək, əlcək, xalat və maskalardan istifadə edilməlidir. Mikro-travmalar zamanı leykoplastrlardan istifadə etmək lazımdır. XDİ-yə qarşı mübarizə işini müalicə-profilaktik idarələri sanitar epidemioliji xidmətlə birlikdə aparılmalıdır. Yüklə 3,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|