Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

Dərsin planı: 
1. İbtidailərin törətdiyi xəstəliklərin laborator diaqnostikası və profilaktikası məsələlərinin müzakirəsi. 
2. Tablo və mikropreparatlar üzrə patogen ibtidailərin morfologiyasının öyrənilməsi. İşçi dəftərlərdə 
onların şəklini çəkmək. 
3. Dizenteriya amöbünə görə nəcis kütləsinin müayinəsi. 
Dərsin qısa məzmunu 
Amöbiaz. 
Dizenteriya amöbü ibtidailər növünə, sarkodinlər sinfinə,  amöbvarilər  dəstəsinə 
aiddir və insanlarda dizenteriya amöbü xəstəliyini əmələ gətirir. 
İnsan orqanizmində  dizenteriya amöbü 3 formada olur: 
1. xəstələrdə üzə çıxarılan böyük vegetativ forma və ya eritrofaq; 
2. gəzdiricilərdə və residiv arası dövrdə xəstələrdə üzə çıxarılan şəffaf forma; 
3. xəstə və gəzdiricilərin nəcisindən ifraz olunan sistalar. Digər formalardan fərqli olaraq sistalar xarici 
mühitə davamlıdırlar. 
Üzə  çıxarılan  xəstələri  hospitalizasiya  edirlər  və  ocaqda  epidemioloji  müayinə  aparırlar. 
Xəstələnmişlərin müalicəsi başa çatdıqdan sonra nəcis müayinə olunur və 3 dəfə  mənfi  cavab alındıqdan 
sonra onlar evə yazılırlar. Amöbiazla xəstələnmişlər 6 -12 ay müddətində hər  kvartalda kliniki və laborator  
müayinə    edilərək  dispanser  nəzarətinə  götürülür.  Stasionardan  evə    yazılandan  1  və  3  ay  sonra 
residivəleyhinə müalicə aparılır. Sistagəzdiriciləri üzə çıxarmaq üçün nəcisin çox dəfəli (2 həftə ərzində 
6 dəfə) parazitoloji müayinəsini aparmaq  vacibdir. 
Gəzdiriciləri  xiniofon  ilə  sağlamlaşdırırlar.  Yeyinti  sənayesində,  qida  obyektlərində  və  onlara 
bərabərləşdirilmiş müəssisələrdə işləyən gəzdiricilər işdən azad olunmadan  sağlamlaşdırılırlar. 
Balantidiaz. 
Balantidi  ibtidailər  növünə  infuzorlar  sinfinə  aiddir.  Parazit  vegetativ  və  sista 
formasında  mövcuddur.  Əsas  invaziya  mənbəyi  donuzlardır,  lakin  insanlar  (xəstə  və  gəzdiricilər)  da 
sayılır. İnvaziya fekal-oral yolla yayılır. 
İnvaziyanın  laborator  diaqnostikası  nəcisdə  (nativ  yaxma)  parazitin  vegetativ  formalarının  və 
sistalarının tapılmasına əsaslanmışdır. Müayinənin nəticəsi mənfi olduqda  analizi bir neçə dəfə təkrar 
etmək məsləhət görülür. Gəzdiricilərin sanasiyası üçün monomisin və biomisindən istifadə edirlər. 
Lyambliyoz
. Lyambliyalar ibtidailər növünə, qamçılılar sinfinə  aiddirlər.  Onlar  nazik bağırsağın 
yuxarı hissəsində parazitlik edirlər. Bağırsağın aşağı hissəsinə düşən vegetativ formalar sistaya çevrilir 
ki,  onlar  da  orqanizmdən  nəcislə  ifraz  olunurlar.  İshal zamanı nəcisdə  vegetativ  formalara  da təsadüf 
etmək olar. 
İnsan infeksiya mənbəyi sayılır. İnfeksiyanın keçmə mexanizmi  isə fekal-oral  yolladır. 
Lyambliya gəzdiriciliyi geniş yayılmışdır. 
Nativ  və  Lyuqol  məhlulu  ilə  rənglənmiş  yaxmaların  mikroskopiyasını  (400  dəfə  böyüdülmüş) 
aparmaqla lyambliyaları üzə çıxarırlar. Lyambliyoz zamanı  heç  bir  izolyasiya-məhdudlaşdırıcı tədbirlər 
aparılmır. 
Toksoplazmoz. 
Toksoplazmalar  ibtidailər  növünə,  sporlular  sinfinə  aiddirlər.  Parazitin  iki 
inkişaf  sikli  (cinsi  və  qeyri-cinsi)  var.  Toksoplazmanın  cinsi  sikli  pişiklərin  bağırsaq  hüceyrələrində, 
qeyri-cinsi isə insanın, bir sıra vəhşi  və ev heyvanlarının  orqanizmində və quşlarda keçir. Toksoplazmalar 
hüceyrədaxili parazitdirlər. Hüceyrədaxilində toksoplazmaların  toplanması 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
198 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
psevdosista adlanır. Daxili üzvlərdə (qaraciyər, beyin, əzələ və s.) tərkibində külli  miqdarda toksoplazma 
olan həqiqi sistalar əmələ gəlir. Sahibin orqanizmində sistalar uzun müddət qala  bilər. 
İnsan üçün infeksiya mənbəyi birinci növbədə ev (pişik, it) və kənd təssərüfatı  heyvanları  və quşlar 
sayılır.  Heyvanlarda  toksoplazmoz  daha  çox  parazitgəzdirmə  (simptomsuz  forma)    şəklində  gedir. 
Anadangəlmə  və  qazanılmış  toksoplazmoz  ayırd  edilir.  İnsanın  yoluxması  əsasən  ağızdan  qida 
məhsullarının birincili və ikincili yoluxması zamanı, xəstə heyvanların  əti  və  südündən  istifadə etdikdə, 
heyvanlara qulluq etdikdə zədələnmiş dəridən və digər yoluxmuş  substratlarla təmasda  olduqda yoluxma 
baş verir. Tibb işçiləri toksoplazmozla yoluxmuş insanlara müxtəlif növlü cərrahi əməliyyatlar aparılan 
zaman yoluxurlar. Buna qazanılmış toksoplazmoz deyilir. Qazanılmış toksoplazmoz (qida məhsulları ilə 
yoluxma)  çox  zaman  simptomsuz,  yaxud  subklinik  keçir  və  aşkarlanmamış  qalır.  Anadangəlmə 
toksoplazmoza vertikal, yaxud bətndaxili yolla yoluxmaq olur. Bu zaman toksoplazmalar bətndaxili yolla 
anadan  dölün  orqanizminə  keçərək  böyük  təhlükə  törədir.  Xəstəliyin  ayrı-ayrı  təzahürləri  sinir-psixi 
pozğunluqlar, qıcolmalar, uşaqların əqli inkişafdan qalması şəklində ola bilər. 
Parazitoloji  müayinələr  və  immunoloji  reaksiyaların  təyini  yolu  ilə  toksoplazmozun  laborator 
diaqnostikası  aparılır.  Toksoplazmoz  törədicisini  aşkar  etmək  üçün  onurğa  beyni  mayesi,  limfa 
düyünlərinin punktatı, biopsiya edilmiş limfatik düyünlər və badamcıqlar, dölyanı qişaların qalıqları və cift 
mikroskopik müayinə edilir. Bu zaman yaxmalar, kəsiklər hazırlanır, Romanovski  üsulu  ilə boyanır. Daha 
yaxşı  nəticə  siçanlarda  bioloji  sınaq  qoyulduqda  əldə  edilir.  İmmunoloji  müayinə  üçün  KBR, 
Hemaqqlütinasiya reaksiyası, toksoplazminlə allergik dəriiçi sınaq qoyulur. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
199 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  32 
Viruslu Hepatitin (A, E) profilaktikası 
 
Dərsin  məqsədi: 
Viruslu  hepatit  ocağının  epidemioloji  müayinə  üsulunun  və  ona  qarşı 
əksepidemik tədbirlərin öyrənilməsi. 
Dərsin planı: 
1.  Yaşayış  məntəqəsində  və  uşaq  müəssisəsində  viruslu  hepatit  ocağının  epidemioloji  müayinəsi. 
Müayinənin nəticələrinin müzakirəsi. 
2. Epidemioloji məsələnin həlli. 
Dərsin  qısa  məzmunu  - 
Ocağın  epidemioloji  müayinəsini  fekal-oral  (hepatit  A,  E)  və 
parenteral  yolla  (hepatit  B,D,C)  yayılan  viruslu  hepatitlərin  differensasiyasından  başlamaq 
məqsədəuyğundur. Bunun üçün  son 6 ay  ərzində  xəstəyə  qan və  ya  onun  komponentlərinin (qamma- 
qlobulindən  başqa)  köçürüldüyünü,  dərman  preparatlarının  inyeksiyalarını,  bakterial  preparatların  və 
allergenlərin  parenteral  yeridilməsini,  analiz  üçün  qanın  cötürülməsini,  cərrahi  əməliyyatın  (eləcə  də 
stomatoloji) aparılmasını müəyyən etmək lazımdır. Əgər yuxarıda göstərilənlərdən biri qeyd olunursa, 
onda nə vaxt və harada aparılmasını müəyyənləşdirmək lazımdır. 
Əgər xəstə son aylarda hər hansı bir stasionarda müalicə olunubsa, onda bu  praktiki  olaraq həmişə 
parenteral manipulyasiyalarla müşayət olunduğunu nəzərdə saxlamaq lazımdır. 
Yığılan  məlumatlara qiymət verdikdə nəzərə almaq  lazımdır ki,  parenteral  manipulyasiya faktının 
olması  həmin  xəstəliyin  yalnız  parenteral  yoluxmalara  aid  edilməsi  üçün  kifayət  deyil.  Lakin    bu 
məsələnin  hər  tərəfli  öyrənilməsi  üçün  yalnız  göstəriş  ola  bilər.  Əgər  xəstəyə  qan  və  ya  onun 
komponentlərinin köçürülməsi müəyyən edilərsə, onda donor və resipientlər (qan köçürülən adam) əsaslı 
müayinə olunmalıdırlar. 
Parenteral  yoluxma  ilə  yanaşı  fekal-oral  yolla  yoluxma  imkanının  (çox  rast  gələn)  öyrənilməsi 
paralel aparılır. Müayinə analoji yayılma yolu olan digər infeksiyalarda aparılan prinsipə əsaslanır. 
İnfeksiya  mənbəyini  üzə  çıxardıqda  aşağıdakı  halları  nəzərə  almaq  lazımdır:  infeksiya  mənbəyi 
inkubasiya  dövründə  olan  şəxslər,  xəstəliyin  sarılıqdan  qabaq,  sarılıq  dövründə  olan  xəstələr, 
rekonvalessent dövründə, bəzi hallarda isə xroniki residivli prosesi olan xəstələr ola bilər.  Virus hepatiti 
zamanı virusgəzdiricilik qeyd edilir, lakin onun təkrarlanması və uzun müddətliyi dəqiq təyin edilməyib. 
Xəstənin ətrafında viruslu hepatit xəstəsi (yaşayış yerində, iş yerində, uşaq müəssisəsində) qeyd 
olunmayan hallarda, ətrafdakı şəxslərin sağlamlığının və-ziyyətini dəqiq aydınlaşdırmaq lazımdır. Belə 
ki,  zəiflik,  bədən  hərarətinin  cüzi  artması,  zökəm,  əsnəyin  hiperemiyası,  iştahın  itməsi,  bağırsağın 
disfunksiyası, qara ciyər nahiyyəsində ağrı, sidik və nəcisin rənginin dəyişməsi əlamətlərinə fikir vermək 
lazımdır.  Belə  əlamətləri  olan  şəxslər  əsaslı  kliniki  və  biokimyəvi  müayinə  olunmalıdırlar  (bilirubin, 
timol və sulema sınaqlarının qoyulması, aldo-laza və transaminazanın aktivliyini təyin edən biokimyəvi 
testlər) . 
Xəstəliyin ilk günlərindən və sonrakı 3-6 ay müddətində  immunoferment analizinin  (İFA) köməyi 
ilə qanın zərdabında aşkar edilən A virus hepatitin M sinfinə (anti HAV Lg M və ya anti-BHA Lg M) aid 
antitelləri  (immunoqlobulinlər)  hepatit  A-nın  spesifik  markeridir.  Kliniki  gedişindən  asılı  olmayaraq 
bütün  A  hepatitli  xəstələrdə  anti-BHA  Lg  M  hasil  edilir.  Onun  müəyyən  edilməsi  ilkin  etibarlı 
testlərdəndir.  Bu  nəinki  kliniki  diaqnozu  təsdiq  etməyə,  həm  də  A  he-patitinin  silinmiş  və  subklinik 
formalarını aşkar etməyə, sarılıqdan qabaq dövrdə A hepatitinin diaqnozunun qoyulmasına imkan verir. 
Xəstənin  ətrafında  olan adamlar arasında qaraciyər  və öd  yolların  xəstəlik-ləri  olan  şəxsləri üzə 
çıxarıb, müayinə edirlər. Belə ki, onlar arasında epide-mioloji cəhətdən təhlükəli sayılan xroniki residiv 
formalı xəstələr ola bilər. 
Yoluxma  yolunu  təyin  etdikdə  xəstəliyin  məişət-təmas,  su,  qida  vasitəsilə  və  həmçinin,  hava- 
damcı yolu ilə yayıla bilməsini nəzərə almaq lazımdır.İnfeksiyanın gələcəkdə yayılması imkanını təyin 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
200 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
etdikdə aşağıdakıları  nəzərə almaq lazımdır :xəstəlik  başlanan  gündən  xəstənin izolyasiya  müddətini, 
xəstənin sənətini, ocağın sanitar vəziyyətini, uşaq müəssisələrində qruplararası izolyasiya dərəcəsini və 
uşaqlara qammaqlobulin profilaktikasının nə vaxt aparıldığını. 
Ocaqda  aparılan əksepidemik tədbirlərin yoxlanması üçün aşağıdakı  halları nəzərə alırlar. Xəstələr 
mütləq  hospitalizasiyaya  məruz  qalırlar  və kliniki  göstə-riş  əsasında  rekonvalissentlər  evə  yazılırlar. 
Əksər hallarda xəstəliyin klinik əla-mətləri başlayandan 1-1,5 aydan  sonra  sağalma  baş verir. A hepatiti 
ilə  xəstə-lənmişlər  üzərində  dispanser  müşahidəsi  yoluxucu  xəstəliklər  kabinetində  hə-  yata  keçirilir. 
Müayinə  evə  yazılandan  sonra  1  aydan    gec    olmayaraq  aparılır  və    xəstəlik  başlayandan  3  ay  sonra 
(şikayətin olmaması, qara ciyərin ölçülərinin normalaşması və funksional qaraciyər sınaqlarının olması 
şərti ilə) rekonva-lissentlər qeydiyyatdan çıxarılır. Bütün rekonvalissentlər 3-6 ay müddətinə ağır  fiziki 
işdən, şagirdlər isə idman  dərslərindən azad edilirlər. Stasionardan  evə yazıldıqdan sonra 6 ay müddətində 
tetanus  anatoksini  və  antirabik  vaksindən  başqa  (göstəriş  olduqda)  qalan  profilaktik  peyvəndlərin 
aparılması əks göstəriş-dir. Xəstə ilə təmasda olanlar 35 gün  tibbi nəzarət altında olurlar və həftədə bir 
dəfə  müayinəyə  məruz  qalırlar  (termometriya,  dəri  və  selikli  qişaların  müayinəsi,  ümumi  vəziyyət 
üzərində nəzarət, ifrazatın rənginə fikir vermək). 
Xəstə ocaqda olan vaxtı cari, hospitalizasiyadan sonra isə sonuncu dezinfeksiya işləri aparılır. 
Xəstəlik  ocağında  10  yaşına  qədər  uşaqlara  1  ml,  10  yaşdan yuxarı olan  uşaqlara  1,5  ml  dozada 
qammaqlobulin vurulur. Qammaqlobulinin təsir müddəti 6-8 aydır. 
A hepatiti qeyd edilən uşaq müəssisəsində karantin təyin edilir. Karantin təyin edilmiş qrup digər 
qruplardan  izolyasiya edilir. İzolyasiyanı  musiqi dərsləri vaxtında, oyun  meydançalarında  və  s. yerlərdə 
aparmaq lazımdır. Karantin qruplarına  qidanı axırıncı  növbədə verirlər.  Qammaqlobulin aldıqdan sonra 
yeni  uşaqlar  karantin  olan  uşaq  müəssisəsinə  qəbul  edilirlər.  Karantin  dövründə  planlı  peyvəndlərin, 
diaqnostik sınaqların, stomatoloji müayinələrin aparılması qadağan edilir. Bu dövrdə həftədə 2 dəfədən 
az olmayaraq həkim müayinəsi aparmaqla tibbi nəzarət (bədən temperaturu, dəri və selikli qişalar, ifrazatın 
rəngi  üzərində  daimi  nəzarət)  təyin  edilir.  Karantin  35  günə  qədər  uzanır,  lakin  təmasda  olanlara 
qammaqlobulin vurduqda 21 günə qədər azalır. 
 
Epidemioloji  məsələ 
 
Fəhlə  qəsəbəsində  dekabr-fevral  aylarında  A  hepatiti  alovlanması  baş  verərək  müxtəlif  yaşlı  74 
nəfəri əhatə edib. Xəstələnmişlərin 2/3 –də hepatit sarılıqsız keçib. Əvvəllər viruslu hepatit xəstəliyinin 
12  hadisəsi  qeyd edilib.  Özü də xəstələrin  beşində  xəstəliyin  xroniki  residivli  formaya  keçməsi  qeyd 
edilib. Xəstələnmişlərin əksəriyyəti (57nəfəri) qəsəbənin cənub-şərq hissəsində yaşayır. Həmin hissədə 
yaşayan əhali göllə əlaqəsi olan su hövzəsinin suyundan istifadə edir. Həmin gölün  sahilində natəmizlik, 
zibillik  var.  Su  hövzəsində  suyun  koli-titri  –1ml,  amiakın  tərkibi  –  0.14  mq/  l-dir.  Qəsəbənin  digər 
hissəsində (əhalinin  əsas  hissəsi  yaşayan) 17  nəfər  xəstələnib  və onlar  yaxınlıqda axan çayın  suyundan 
(koli-titr – 100 ml, amiakın tərkibi – 0.07 mq/ l) istifadə  edirlər. 
Alovlanmanın təbiəti haqqında  fikir  söyləmək. Onun ləğv  edilməsi üçün  tədbirlər  planını tərtib 
etmək. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
201 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  33 
Poliomielitin profilaktikası 
Dərsin məqsədi: 
Aktiv immunizasiyanın aparılma üsulunun və poliomielit ocağında aparılan 
tədbirlərin öyrənilməsi. 
Dərsin plan: 
1. Poliomielit ocağının ləğvedilməsi tədbirlərinin və müayinəsinin öyrənilməsi 
2.  Poliomielit əleyhinə immunizasiya üsulunun öyrənilməsi. Uşaqların immunizasiyasında iştirak 
etmək 
3. Məsələnin həlli 
Dərsin qısa məzmunu - 
Bu və ya  digər  səbəblərdən  immunizasiyaya  məruz  qalmayan uşaqlar 
arasında mərkəzi sinir sisteminin zədələnməsi ilə keçən poliomielit xəstəliyinə hal-hazırda çox az təsadüf 
edilir.  Bəzi  hallarda  oxşar  kliniki  əlamətlərə  malik  xəstəliklər  qeyd  olunur  ki,  bunlar  da  poliomielit 
törədicilərinə qohum olan Koksaki və ESNO virusları ilə əmələ gəlir. Onları laborator müayinə üsulları 
(virusoloji  və  seroloji)  ilə  differensasiya  etmək  lazımdır.  Bu  üsullardan  sinir  sisteminin  aşkarsız  və 
simptomsuz infeksiyalarını müəyyən etmək üçün istifadə edilir. 
Poliomielit ocağının epidemioloji müayinəsi zamanı aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır. İnfeksiya 
mənbəyi ancaq  insan ola bilər (xəstəliyin bütün gedişi dövründə xəstə və gəzdirici) . İnkubasiya dövründə 
və kəskin  dövrdən  bir  neçə  ay keçdikdən  sonra  virusgəzdirmə  halı  ola  bilər.  İnfeksiya  mənbəyi  əksər 
hallarda sağlam gəzdiricilər  ola  bilər ki, onların  sayı xəstələrin  sayından üstündür. Sağlam şəxslər 1-3 
həftə ərzində virusgəzdirici ola bilərlər. Poliomielit həm fekal-oral, həm də hava-damcı yolu ilə yayıla 
bilər. 
Epidemioloji  müayinə  bağırsaq  və  tənəffüs  xəstəliklərində  olduğu  kimi  aparılır.  Hal-hazırda 
xəstəliyin sporadik halları daha çox qeyd edilir ki, bu zaman konkret infeksiya mənbəyini  tapmaq demək 
olar  ki,  çətindir.  Belə  ki,  sağlam  virusgəzdiriciləri  müəyyən  etmək  üçün  uzun    müddətli  virusoloji 
müayinələr aparmaq lazımdır. 
Xəstə  və onun  ətrafında olan uşaqların peyvənd anamnezi  dərindən  öyrənilir. Bunun üçün tibbi 
sənədlərdən  istifadə  olunur  (forma  63  və  112).  Ocaqda  tamdəyərli  peyvənd  almayan  bütün  uşaqları 
müəyyən etmək lazımdır. 
Ocaqda aparılan tədbirləri yoxladıqda aşağıdakı  vəziyyətləri  nəzərə  almaq  lazımdır. Poliomielitin 
müxtəlif  forması olan  xəstələr  hospitalizə  olunmalıdırlar  və xəstəlik  başlayandan 30  gün sonra, kəskin 
kliniki  əlamətlər  olmadıqda  evə  yazılmalıdırlar.  Məktəbəqədər  uşaq  müəssisəsinə  gedən  uşaqlar,  15 
yaşına  qədər  olan  məktəblilər,  eləcə  də  uşaq  müəssisəsində,  ictimai  qidalanma  və  su  təchizatı 
müəssisələrində işləyən şəxslər poliomielitli xəstə ilə təması məişət yolu ilə olarsa, onlar 21 günə təcrid 
olunurlar. 
Əgər poliomielit xəstəliyi hadisələri tək-tək qeyd edilərsə, onda əlverişsiz ərazilərdə diri vaksinlə 
növbədən kənar peyvəndlərin aparılması mütləq məsləhətdir. 
Poliomielit  əleyhinə  aktiv  immunizasiya
.  Bu  məqsədlə  diri  oral  poliomielit  vaksinindən 
(OPV) və yaxud inaktivləşdirilmiş  (İPV) vaksinindən istifadə  olunur. Oral  poliomielit  vaksinini (  OPV) 
yeməkdən bir saat əvvəl qəbul edirlər. Vaksini qəbul etdikdən sonra bir saat müddətində həmin şəxs  qida 
və maye  qəbul etməməlidir.  İmmunizasiya kursu  beş    dozadır.    Peyvənd    GEM-də    dondurucuda, tibb 
müəssisəsində isə soyuducunun ən soyuq hissəsində saxlanılmalıdır. Açılmış peyvənd flakonu yalnız 6 
gün  ərzində  istifadə  oluna  bilər.  Vaksinasiya  doğum  evində  uşağın  həyatının  4  -7-ci  günü,  sonrakı 
vaksinasiyalar isə uşağın 2-ci, 3-cü, 4-cü ayında, revaksinasiya uşağın 18  ayında  ağıza,  hər doza 2 damcı 
verilir. Peyvəndlər 63, 64 və 112 saylı formalarda qeyd edilir. 
Poliomielit əleyhinə peyvəndi başqa peyvəndlərlə eyni vaxtda aparmaq olar. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
202 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
Epidemioloji  məsələ 
 
1.5 yaşlı uşaqda poliomielitin paralitik forması  qeyd edilib. Uşaq valideynləri ilə birlikdə 1 il 3 ay 
xarici ölkələrdən birində (uşağın atası orada işlədiyinə görə) yaşayıb. 
Uşaq  vərəm  əleyhinə  peyvənd  alıb.  Uşağın  digər  infeksiyalar  əleyhinə  peyvənd  aldığını 
valideynləri bilmir. Xəstəliyə bir ay qalmış uşağı bağçaya veriblər. Atası – metallurgiya kombinatında 
mühəndis işləyir, anası isə evdar qadındır. Ailə ayrıca evdə yaşayır. 
Ocağın ləğv edilməsi üzrə tədbirlər planını tutun. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
203 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  34 
 
Qida toksikoinfeksiyalarının və Botulizmin  profilaktikası 
Dərsin  məqsədi: 
Qida  toksikoinfeksiyası  ocağının  müayinəsinin  aparılması.  Qida 
toksikoinfeksiya ocaqlarında profilaktik tədbirlərin aparılması üsulunun öyrənilməsi. 
Dərsin planı: 
1. Qida toksikoinfeksiya alovlanmalarının müayinə prinsiplərinin müzakirəsi. 
2. Epidemioloji məsələnin həlli. 
Dərsin qısa məzmunu - 
Klostridi botulizm, stafilokokk, klostridi perfringens və şərti- patogen 
mikroorqanizmlərin  əmələ  gətirdiyi  qida  toksikoinfeksiyaları  (və  bakterial  intoksikasiyalar).  Adları 
çəkilən xəstəliklərin bir  sıra ümumi epidemioloji  və kliniki əlamətləri var. Onlardan əsasları  bunlardır: 
müxtəlif  ərazaq məhsulları  vasitəsi  ilə insanların yoluxması; tərkibində külli  miqdarda törədici (ya  da 
onların toksinləri) toplanmış qida məhsulları. 
Buna  görə  xəstəliyin  baş  verməsində  ərzağın  saxlanması  və  hazırlanması  qaydalarının  sanitar 
pozğunluqları mühüm əhəmiyyət kəsb edir və xəstəliyin patogenezində bakterial toksinlərlə intoksikasiya 
əsas yeri tutur. 
1. Botulizm  - 
Botulizmin törədiciləri  təbiətdə  geniş yayılıb. Onlar spor  halında torpaqda, lildə, 
dəniz  sahillərində  tapılırlar.  Sporlar  xarici  mühitdə  yüksək  davamlığı  ilə  fərqlənirlər  və  yüksək 
temperaturda  öz  həyat qabiliyyətlərini  saxlayırlar.  Əksər  hallarda torpaq  hissəcikləri  ilə  ərzağa düşən 
sporlar cücərir və əgər bu proses üçün əlverişli şərait yaranırsa, onda törədici toksin  də ifraz edə bilər. 
Bu şəraitə turşuluğun olmaması (botulizm törədicisi – anaerobdur), müvafiq temperaturun olması (buzlaq 
və ondan aşağı temperaturda toksin əmələ gəlmir), eləcə də ərzaqda sirkə turşusu ya da şəkərin müəyyən 
qatılığının olmamasıdır, hansı ki, toksin əmələ gətirməyə mane olur. 
Əksər hallarda insanların yoluxması evdə hazırlanmış tərəvəz, bəzi ət (donuz budu, daha az kolbasa) 
və balıq (qaxac balıq, konservilər) məhsulların konservilərinin istifadəsi ilə əlaqədardır. 
Yoluxmaya səbəb  olan  müəyyən ərzağın aşkar edilməsi  prinsipi  salmonellyoz alovlanmalarında 
olduğu kimidir. Yoluxma mənbəyi kimi şübhəli ərzağı dərhal istifadədən götürüb, onda törədici ya da 
onun  toksininin  olduğunu  təyin  etmək  üçün  müayinəyə  göndərirlər.  Əgər  şübhəli  ərzaq  tam  istifadə 
edilibsə,  onda  həmin  ərzaq  saxlanan  qab (banka  və  s.)  müayinəyə  göndərilə  bilər. Gələcəkdə  ərzağın 
yoluxmasına  və  toksinin  toplanmasına  səbəb  olan  amillərin  təyin  edilməsinə  çalışırlar.  Bu  məqsədlə 
müayinənin  gedişində  torpaq  hissəciklərinin  ərzağa  düşməsi,  ərzağın  saxlanmasında,  onun  termiki 
emalında nöqsanın olması imkanını aşkar edirlər. 
Yoluxmuş ərzaqdan istifadə etmiş şəxslər 10-12 gün müddətində tibbi nəzarət altında olurlar və 
onlara botulizm əleyhinə zərdabın vurulması məsləhətdir. Tərkibində A, B və E toksinlərinə dair 2000 
BV botulizm əleyhinə zərdabı əzələ daxilinə yeridirlər, eləcə də enterosorbent təyin edirlər. 
2.  A növlü klostridi perfringensin əmələ gətirdiyi  xəstəliklər  
epidemiologiyasına görə 
botulizmə  yaxındır. Bu törədicilər  təbiətdə  geniş yayılıb. Bu mikrobun  sporları torpaqda,  suda, havada 
tapılır.  Çox  vaxt  törədici  insan  və  heyvanların  nəcisindən  ifraz  olunur.  Xarici  mühitin  müxtəlif 
obyektlərindən  o  qida məhsullarına  düşə  bilər.  Törədici  və onun  toksininin  külli  miqdarda toplanması 
halında qida məhsulu təhlükəli olur. Buna onların kifayət  etməyən  emalı  və otaq temperaturunda uzun 
müddət saxlanması səbəb olur. 
Klostridi perfringensin  əmələ gətirdiyi xəstəliklər əksər hallarda müxtəlif ət xörəkləri,  quşlardan 
hazırlanmış xörəklərlə yayılır. 
3. Stafilokokk  qida  zəhərlənmələri  - 
Bu  zəhərlənmələr  qidada  xüsusi  toksinin  iştirakı  ilə 
əlaqədardır ki, bu  da  stafilokokkun bəzi ştammları tərəfindən ifraz olunur. Xarici örtüyündə stafilokokk 
xəstəliyi  olan  (frunkul,  irinləmiş  yanıqlar,  dolama),  stafilokokk  etiologiyalı  yuxarı  tənəffüs  yolların 
xəstəlikləri, eləcə də sağlam stafilokokkgəzdirici şəxslər əksər hallarda infeksiya mənbəyi 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
204 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
olurlar. Nadir hallarda heyvanlar infeksiya mənbəyi sayılırlar, əsasən də əmcəyində irinli zədələri olan 
inəklər. 
Zəhərlənmə  stafilokokkla  yoluxmuş  müxtəlif  qidaların  istifadəsi  ilə,  əksər  hallarda  süd  və  süd 
məhsulları, ət məhsulları, kremli qənnadi məmulatlarla əlaqədar ola bilər. Yağda olan balıq konservilərin 
(bombaj) istifadəsi ilə əlaqədar olan zəhərlənmələr də məlumdur. Epidemioloji müayinə zamanı adları 
çəkilən məhsullara fikir vermək lazımdır. 
Stafilokokkun  çoxalması  və  toksinin  toplanması  üçün  temperaturun  (hansındakı  o  məhsullar 
saxlanır, saxlama müddəti və isti emalın şərtləri) böyük əhəmiyyəti var. 
Stafilokokk intoksikasiyasının alovlanmaları zamanı müayinə ümumi prinsiplər əsasında aparılır. 
Xəstəliyin  mənşəyinin  aydınlaşdırılması  onunla  çətinləşir  ki,  enterotoksin  ifraz  edən  stafilokokk 
ştammlarını ancaq xüsusi müayinə yolu ilə aşkar etmək mümkündür.