Mühazirə MÖvzu 1 Epidemiologiya fənni, üsulları və inkişaf tarixi MÖvzu 2

Bruselyoz  əleyhinə  insanların  immunizasiyası
.  Peyvəndləri,  keçi-qoyun  brusella  növlü 
yoluxma  qorxusu  olduqda,  diri  vaksinlə  aparırlar.  Vaksini  dəri  üstü  üsulla  yeridirlər  (2  damcı  vaksin 
damızdırılır, onun üstündən 3 horizontal və 3 şaquli cızıqlar çəkilir), Revaksinasiya vaksinasiyadan 10 - 
12 ay keçdikdən sonra, reaksiyanın cavabı mənfi olan şəxslərə yarım dozoda aparırlar  (1  damcı vaksin). 
Peyvəndə heyvandarlar (eləcə də heyvanlarla müvəqqəti işləyən şəxslər), bruselyozun melitenzis 
növü  üzrə  əlverişsiz  ərazidən  alınmış  heyvan  məhsullarının  emalı  üzrə  müəssisələrin  işçiləri,  xırda 
buynuzlu  heyvanların  sahibləri  və  onların  ailə  üzvləri    (epidemioloji  göstəriş  olduqda  7  yaşından 
başlayaraq),  brusella  kulturası  ilə  işləyən  baytar  və  tibb  işçiləri  məruz  qalırlar.  Xəstəliyi  keçirən  və 
laborator reaksiyaların cavabı müsbət olan şəxslərə peyvəndin vurulması əks göstərişdir. 
İmmunizasiyadan  sonra  2-6  ay  müddətində  həmin  şəxslərdə  immunitet  qeyd  edilir.  Buna  görə 
peyvəndi  elə  hesabla  aparırlar  ki,  yoluxma  qorxusu  olan  dövrdə,  peyvənd  olunanlarda  immunitetin 
dərəcəsi yüksək olsun. 
 
Epidemioloji  məsələ 
 
May  ayında  aparılan  həyətlər  üzrə  müayinələr  zamanı  fermerin  ailəsində  bruselyozxəstəliyinə 
şübhəli iki qızdırmalı xəstə  üzə  çıxarılıb. Təyin edilib ki, fermerin ailəsində inək, iki donuz, üç qoyun və 
beş keçi (onlardan ikisində mart ayında bala salma qeyd edilib) var. Fermerin ailəsinin yaşadığı yaşayış 
məntəqəsi bruselyoza görə əlverişli sayılır. Müayinə zamanı aydınlaşdırılıb ki, fermer  qış ayında qonşu 
kənddə olan naməlum  şəxslə dananı keçi  və iki  çoşkaya  dəyişib. Otlaq  dövründən başlayaraq heyvanlar 
otlaqda  fermer  təsərrüfatının  heyvanları  ilə  birlikdə  olublar.    Mayın    axırında  fermer  təsərrüfatında 
qoyunlar  apasında bruselyoza görə aparılan allergen müayinəsi üç qoyunda müsbət nəticə üzə çıxarılıb. 
Fermerin heyvanları müayinə  olunmayıb. 
Diaqnozu necə təsdiq etmək olar. Fermer təsərrüfatında bruselyozun profilaktikası üzrə tədbirlər 
planını tərtib edin. 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
211 
 
 
 
MÖVZU  38 
Leptospirozun  profilaktikası 
 
Dərsin  məqsədi: 
Epizootoloji  və  epidemioloji  xüsusiyyətlərinə  müvafiq  olaraq  leptospiroz 
xəstəliyi üzərində epidemioloji nəzarətin əsaslarına yiyələnmək, eləcə də  profilaktiki və əks epidemik 
tədbirlərin effektliyinin öyrənilməsi. 
Dərsin planı: 
1. Leptospiroz ocağının epidemioloji müayinəsi 
2. Epidemioloji məsələnin həlli. 
Dərsin  qısa  məzmunu  - 
Leptospirozun  müxtəlif  növ  ocaqlarında  əksepidemioloji  və 
əksepizootoloji  müayinələr  differensial  olunmuş  şəkildə  aparılır.  Leptospirozun  təbii,  təsərrüfat  və 
qarışıq ocaqlarını ayırırlar. 
Xəstəlikdə infeksiya mənbəyi vəhşi  və ev heyvanları, eləcə də  qəfəsdə  saxlanan  heyvanlar sayılır. 
Əksər hallarda xəstələnmiş heyvanlar leptospir gəzdirici olurlar və uzun müddət  törədicini sidiklə ifraz 
edirlər. Belə ki, onlar təbii və süni su hövzələrini, torpağı və bitkiləri, qida məhsullarını və xarici mühitin 
digər obyektlərini sidiklə çirkləndirə bilərlər. Dəri tamlığının və ağızın, mədə-bağırsaq sistemin, gözün, 
burnun, cinsi üzvlərin selikli qişalarının zədələnməsi  zamanı törədici heyvan və insan orqanizminə daxil 
ola  bilər.  Heyvanlar xəstəliyə  əsasən  su  yolu  ilə  yoluxurlar.  Qida  yolu  ikincili  rol  oynayır.  İnsanların 
yoluxması  əksər  hallarda  yoluxmuş  su  vasitəsilə,  ayrı-ayrı  hallarda  isə  xəstə  heyvanların  sidiyi  ilə 
çirklənmiş  qida  məhsullarından  istifadə  etdikdə,  eləcə  də  yoluxmuş  heyvanlarla  təmasda  olduqda  baş 
verir. 
Əgər insanların qrupalı xəstələnməsinin baş  verməsində  kənd təsərrüfatı heyvanlarının ifrazatı ilə 
çirklənmiş  su hövzəsindən  şübhələnərlərsə,  ondan içmək  və təsərrüfat  ehtiyacları üçün istifadə  etmək, 
çimmək dərhal qadağan edilir. Su hövzəsinin yoluxma səbəbi aradan götürülən andan 4 həftə sonra, həmin 
sudan  istifadə  edilməsinə  icazə  verilir.  Zərərsizləşdirmə  aparıldıqdan  sonra  leptospirlərlə  yoluxmuş 
şübhəli sudan istifadə etmək olar. 
Leptospirozlu  ocaqlarda  təsərrüfat  rəhbərləri  bütün  heyvandarlıq  işçilərini  xüsusi  paltarla  təmin 
etməli və şəxsi gigiyena qaydaları haqqında instruktaj  aparmalıdırlar.  Heyvanlar  arasında  xəstəlik aşkar 
edildikdə dərhal insanların yoluxmaması üçün xəbərdarlıq tədbirləri həyata  keçirirlər. 
Əgər  leptospirozlu  xəstənin  mümkün  yoluxma  yeri  təyin  olunmayıbsa,  onda  onun  yaşayış  yeri 
müayinə  olunur  və  gəmiricilər  mövcud  olduqda  deratizasiya  və  dezinfeksiya  tədbirləri  aparılır.  Əgər 
yoluxma evdə baş verməyibsə, onda həmin tədbirlər evdən kənarda, yoluxma yerində aparılır. 
Leptospiroza  görə  əlverişsiz  sayılan  təsərrüfatların  işçiləri  üzərində  tibbi  nəzarət  və 
məhdudlaşdırıcı  tədbirlər  təyin  edilir,  personal  leptospiroza  qarşı  peyvənd  olunmalı,  xüsusi  paltarla 
(xalat  və  ya  kombinezon,  rezin  əlcək,  uzunboğaz  çəkmə,  önlük,  lazım  gəldikdə  qoruyucu  eynəkdən 
istifadə) təmin olunmalıdırlar. İşin sonunda paltarı 2%-li xloramin məhlulu ilə dezinfeksiya edirlər, sonra 
isə sabunla yuyurlar. 
Xəstələr mütləq hospitallaşdırılır. Karantin təyin olunmur. Xəstəliyi keçirənlər 6 ay (mütləq göz 
həkimi, nevropatoloq və terapevt (pediator) kliniki müayinə etməli) dispanser nəzarəti altında olurlar. 
Aktiv immunizasiya
. Planlı immunizasiya (ilin istənilən vaxtında) mütəxəssis yoluxma risk 
qruplarına aid olan şəxslərə, patogen leptospirlə işləyən laborator personalına, eləcə də təbii  və 
təsərrüfat ocaqlarında inşaat və kənd təsərrüfatı işlərində çalışanlara aparılır. Peyvəndləri ərazi GEM-i 
təyin edir. 
Leptospiroza görə endemik yaşayış yerlərində uşaqlar, düyü əkməklə məşğul olanlar, melioratorlar 
və yoluxma riskinə məruz qalan digər şəxslər immunizasiya olunurlar. Bu halda peyvəndlər  epidemioloji 
mövsüm  başlanmazdan 2 ay əvvəl aparılır. Spesifik  profilaktika  zamanı öldürülmüş  vaksinlə (7  yaşdan 
başlayaraq) 2 dəfə 7 gün fasilə ilə 2-2,5 ml dozada dəri altına yeridilir. Revaksinasiya 1 ildən sonra aparılır 

Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
212 
 
 
 
Epidemioloji  məsələ 
 
Qəsəbədə 5 gün ərzində 3 leptospiroz  hadisəsi (Grippotyphosa  serovarı)  qeyd  olunub.  Müayinə 
nəticəsində təyin olunub ki, bütün xəstələr kənd təsərrüfatı işçiləridir və son aylar nəm çataqlıqlı biçin 
yerində işləyirdilər. 
Rayonun  ərazisi leptospiroza  görə  endemik  sayılır  və  ərazidə  çoxlu  miqdarda  vəhşi  gəmiricilər 
məskunlaşıb (xüsusən taxıl siçanı və çöl siçanı). 
İnsanların leptospiroza mümkün yoluxma yollarını göstərin. Əks epidemik tədbirlər planını tərtib 
edin. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
213 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 39 
 
 
GEM-də parazitoloji xidmət 
Dərsin məqsədi: 
Parazitoloji şöbənin işinin təşkili və quruluşu,  eləcə də GEM-in 
laboratoriyası ilə tanışlıq. 
Dərsin planı: 
1. Parazitoloji şöbənin işinin təşkili, quruluşu və əsas məsələləri haqqında müzakirə. 
2. Laborator işin normativlərinin və sənədlərinin öyrənilməsi. 
3. Parazitoloji  şöbənin və  laboratoriyanın avadanlığına baxış. 
Dərsin  qısa  məzmunu  - 
Vilayət,  şəhər  GEM-in  nəzdindəki  epidemioloji  şöbənin  tərkibində 
parazitoloji şöbə olur ki, orada parazitoloq-həkim və onların köməkçisi, ali təhsilli entomoloqlar, eləcə 
də  onların  köməkçiləri  işləyirlər.  Bakterioloji  şöbənin  tərkibində  parazitologiya  üzrə  laborantlar  var. 
Göstərilən sənətli işçilərin sayı GEM-in kateqoriyasına görə təyin edilir. Bundan başqa, transmissiv təbii 
ocaqlı infeksiyalar təsadüf edilən əraziyə qulluq edən GEM-də müvəqqəti entomoloji dəstə təşkil edilir 
ki, onların ştatı təmizləməyə məruz qalan sahədən asılıdır. 
Kənd rayonların GEM-ində parazitoloji  şöbə  yoxdur, lakin parazitologiya  və entomologiya üzrə 
mütəxəssislər epidemioloji  şöbənin tərkibinə  daxildirlər  və həmin  şöbənin  müdirinin rəhbərliyi altında 
işləyirlər. Parazitoloji xidməti işinin əsas istiqamətləri bunlardır: helmintozların profilaktikası; yoluxucu 
xəstəliklərin  keçiriciləri  olan  buğumayaqlılarla  mübarizə;  ibtidailərin  əmələ  gətirdikləri  xəstəliklərin 
profilaktikası. 
Parazitoloq həkimin işinin əsas məsələləri bunlardır: xidmət etdiyi ərazidə parazitar xəstəliklərin 
öyrənilməsi  və xəstəliyin  analizi;  parazitar  xəstəliklər  ocağının  müayinəsi;  parazitar  xəstəliklərə  qarşı 
mübarizə; invaziyalı şəxslərin müalicəsi üçün lazım olan dərmanların təyin edilməsi və onların  istifadəsi 
üzərində nəzarət; müalicə-profilaktik və uşaq müəssisələrinin parazitar  xəstəliklərlə mübarizədə apardığı 
işə metodiki rəhbərlik; orta və aşağı personalın işinə rəhbərlik; sanitar-maarifi işi və sanitar aktivi ilə iş; 
xəstəliklərin  vəziyyəti və aparılan tədbirlərin  hesabatının təşkili  və onların təyin  edilmiş  vaxtda təqdim 
edilməsi. 
Bilavasitə parazitoloq həkimin köməkçisi orta təhsil ixtisaslı işçidir. Parazitoloq köməkçisinin işi 
epidemioloq köməkçisinin işinə uyğundur, lakin parazitar xəstəliklərinə aiddir. 
Parazitar  xəstəliklərlə  mübarizədə əsas yeri  laborator  işi  tutur.  Səhiyyə nazirliyinin təsdiq  etdiyi 
parazitoloji  müayinələrin  nomenklaturasını GEM-in bakterioloji laboratoriyası həyata keçirməlidir. Bu 
nomenklaturaya  əsasən  şağıdakılar    daxildir:  helmint  yumurtalarına,    ibtidailərə  (amyöb,  balantidi, 
lyambliya) görə nəcisin müayinəsi; trixinellaya görə əzələ liflərinin müayinəsi; malyariya törədicilərinə, 
gənə spiroxetozuna görə qan yaxmalarının və qalın damlanın müayinəsi. GEM-in laboratoriyaları helmint 
yumurtalarına görə torpağın, yuyuntuların,  tozun, dırnaqların  altından  götürülən qaşıntıların, meyvənin, 
tərəvəzin, gilə-meyvənin müayinəsini aparmalıdırlar. 
Laborantın  işinin  nizama  salınması  laboratoriyanın  işinin  düzgün  planlaşdırılmasında  və onun  iş 
qrafikinin təşkilində vacib əhəmiyyət kəsb edir. Işin həcmi laboratoriya vahidi (iş vaxtının 10  dəqiqəsini 
təşkil edir) ilə ölçülür. Bir iş günü ərzində laborant 30 laborator vahidini  həyata  keçirməlidir. 
Daha tez-tez aparılan bəzi parazitoloji müayinələr üçün iş vaxtının normativi: 
 
Müayinələr 
Laborator vahidi 
Malyariya üçün damla 
1 
Malyariya üçün qalın damla və yaxmaya baxış 
3 
Kompressoriumda trixinelloskopiya (əzələdən 24 kəsik) 
1,5 
Helmintlərə görə rektal qaşınmanın müayinəsi 
1,5 
Helmintlərə görə tərəvəz və meyvələrin müayinəsi 
20 
İbtidailərə görə nativ preparatın hazırlanması və ona baxış 
2 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
214 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 40 
 
 
 
Laborantın şəxsi gigiyenası və laboratoriyadaxili  yoluxmanın 
xəbərdarlıq  edilməsi 
Dərsin  məqsədi: 
Tələbələri  parazitoloji  laboratoriyada  işləyən  zaman  laborantın  şəxsi 
gigiyenası məsələləri ilə tanış etmək. 
Dərsin planı: 
1. GEM-in parazitoloji laboratoriyasında işləyən laborantın şəxsi gigiyena qaydaları. 
2. Laboratoriya daxili yoluxmanın xəbərdarlıq edilməsi məsələlərinin müzakirəsi. 
Dərsin qısa məzmunu - 
Parazitoloji materialın müayinəsini aparan  laborant  laboratoriya daxili 
yoluxmanın    xəbərdarlıq  edilməsi  məqsədi  ilə  müayinə  materiallarının,  otaq,  qabların 
zərərsizləşdirilməsinin  ümumi  dezinfeksiya  rejiminin  ciddi  gözlənməsi  ilə  yanaşı  şəxsi  gigiyena 
qaydalarını da gözləməlidir. 
Mikroskopla uzun müddət işləmə gözü yorur, baş ağrı, görmənin zəifləməsinə gətirib çıxarır. Buna 
görə  işıqlanma  kifayət  qədər  olmalıdır.  Mikroskopiya  zamanı  bir  gözü    yummağı    məsləhət  görülür 
(binokulyar mikroskopdan istifadə etmək daha yaxşıdır) . Hər iki gözü növbə  ilə  işlətmək yaxşı olardı. 
Göz üçün tapşırıqları bir neçə dəqiqə müddətində periodik olaraq aparırlar.  Məsələn, növbə ilə bir gözü 
əllə bağlayıb o biri ilə pəncərədən uzaqda yerləşən əşyaları (ağacda budaqları və s.) sayırlar. 
Pipetdən istifadə etdikdə məhlulun sorulması zamanı onun ağıza  düşməsi  mümkündür.  Buna görə 
pipetlərə rezin armud geydirilir və ya onların ağzı pambıq tamponla tutulur. 
Tərkibində  helmint  sürfələri  olan  nəcis,  onikibarmaq  baqırsaq  möhtəviyyatı,  əzələ  və  digər 
materialların müayinəsi zamanı aşağıdakı qaydalara əməl edirlər: Berman aparatından mayeni küvet  və  ya 
digər qab üzərində çıxarırlar. Bu zaman iş rezin əlcəkdə aparılır. İçərisində çöküntü olan sınaq şüşələrini 
natrium xloridin doymuş məhlulu olan stəkanda saxlayırlar. Müayinə qurtardıqdan sonra bütün qablar və 
aparatura qaynadılır. 
Tenioz, exinokokkoz, alveokokkoza görə materialların (göstərilən helmintoz ocaqlarından nəcis, 
buğumlar, torpaq) müayinəsi zamanı xüsusən ehtiyatlı olmaq lazımdır. 
Parazitoloji müayinə üçün qan götürən zaman laborant aseptika qaydaları üzrə bütün tədbirləri (fərdi 
şpris  və iynələr,  skarifikator,  dərinin  işlənməsi)  görməlidir,  eləcə  də  diqqətli  olmalıdır  ki,  təsadüfən 
özünü zədələməsin və ya dərisi üzərinə xəstənin qanının düşməsinə imkan verməsin. 
Ümumi  qayda  üzrə  dezinfeksiyaedici  və  yuyucu  maddələrdən  istifadə  edərək  əlləri  yaxşıca 
yuyurlar. 
Laborantın  dərisi  üzərinə  yoluxucu  material  düşdükdə  həmin  yeri  70%-li  etanol  ilə  işləyirlər. 
Selikli qişaların  çirklənməsi  zamanı ağızı  çay  sodasının 0,5%-li  məhlulu,  hidrogen  xlorid  turşusunun 
0,5%-li  məhlulu  və  ya  kalium  permanqanat  (1:10000)  məhlulu  ilə  yaxalayırlar.  Gözləri  də  kalium 
permanqanat məhlulu ilə yuyurlar. Buruna 1-2 damcı 1%-li protarqol məhlulu tökürlər. 
Döşəmə,  mebelin  yoluxucu  materialla çirklənməsi  zamanı  həmin yerə  dezinfeksiyaedici  məhlul 
tökülür və ya üstünü altı qatlı tənzif salfetlə örtürlər ya da dezinfeksiyaedici məhlulda çoxlu isladılmış 
pambıq-tənzif tamponlarla silirlər. 
Çirklənmiş  paltarı  isladırlar,  ayaqqabını  isə  dezinfeksiyaedici  məhlulda  isladılmış  tamponlarla 
silirlər. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
215 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 41 
 
 
 
Müayinə üçün materialların yığılması, göndərilməsi və onunla işləmə 
qaydası 
Dərsin məqsədi: 
Tələbələri yoluxucu materialın yığılması, müayinəyə   göndərilməsi  və onunla 
işləmə qaydası ilə tanış etmək. 
Dərsin planı: 
1. Müayinə üçün yoluxucu materialın yığılması və laboratoriyaya göndərilməsi qaydası. 
2. Müayinə qurtardıqdan sonra avadanlığın zərərsizləşdirilməsi. 
Dərsin qısa məzmunu - 
Laboratoriyada ən çox nəcis müayinə  edilir.  Onların  yığılması üçün, 
o  cümlədən  kütləvi müayinələr  zamanı su  keçirməyən  qablardan (qapağı burulmuş şüşə  və ya plastmas 
bankalar) istifadə edirlər. 
Laboratoriyaya  yoluxucu  materialın  gətirilməsi  ancaq  xüsusi  metal  qutuda,  biksdə  və  s.  icazə 
verilir. Bu məqsədlə zənbildən, çantadan və digər şəxsi əşyalardan istifadə etmək qadağandır. 
Materialın  qablaşdırılması  ehtiyat  tədbirlərinin  gözlənməsi  ilə  aparılır.  İçərisində  yoluxucu 
materialı olan baklar və sınaq şüşələrini dezinfeksiyaedici məhlulla silirlər və metalı məcməyiyə ya da 
ştativə qoyurlar. Müayinəyə qədər nümunələri adi temperaturda sorucu şkafda saxlayırlar. 
Bütün  hallarda  laboratoriyaya  gətirilən  materialın  göndərişində  xəstə  haqqında  pasport 
məlumatları, təxmini diaqnoz və müayinənin məqsədi göstərilməlidir. 
Laborant tibbi personala analiz üçün müayinə  ediləcək materialın düzgün götürülməsini öyrədir. İş 
prosesində  yönəldilmiş  bu  və  ya  digər  müayinə  növünün  əsaslandırılmasına  nəzarət  edir.  Məsələn, 
enterobioz  və  ya  teniarinxoza  şübhə  olduqda  çox  vaxt  tibb  şiçisi  xəstəni  laboratoriyaya  “helmint 
yumurtalarına” görə analiz verməyə göndərir, lakin bu halda əsaslı sorğu aparmaq və anal ətrafı nahiyyədən 
qaşıntı götürmək lazımdır. 
Müayinə qurtardıqdan sonra qabları, şüşələri qaynatmaqla və ya içərisində  karbol  turşusunun 5%-li 
məhlulu,  lizolun  10%-li  məhlulu  olan  baka  6  saata  yerləşdirməklə  zərərsizləşdirirlər.  Göstərilən 
maddələr  olmadıqda  zərərsizləşdirməni  içərisində  dezinfeksiyaedici  məhlul  olan  bakda 1  gün  ərzində 
aparırlar, sonra onları yuyurlar və qaynadırlar. 
Taxta  çubuqları,  kağızı  və  digər  az  qiymətli  materialları  yandırırlar.  Yoluxucu  xəstələrdən 
götürülmüş  nəcis,  sidik  və  digər  müayinə  materialları  olan  qabları  baklara  yığaraq  avtoklavda, 
dezinfeksiyaedici məhlulla və ya qaynatmaqla zərərsizləşdirirlər. Dezinfeksiyaedici işləri personal rezin 
əlcəklərdə aparmalıdır. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
216 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
MÖVZU 42 
 
 
Trematodozların  profilaktikası 
Dərsin məqsədi: 
Trematodlar sinfinə daxil olan helmintlərin morfologiyasının və helmintlərə 
görə müxtəlif materialların müayinə üsullarının öyrənilməsi. 
Dərsin plan: 
1.  Makro-  və  mikropreparatlar,  tablolar  üzrə  trematodlar  sinfinə  daxil  olan  helmintlərin 
morfologiyasının öyrənilməsi. 
2. Helmint yumurtalarına görə nəcis və digər materialların müayinəsi. 
Dərsin qısa məzmunu - 
Daha çox yayılmış bəzi trematodlara baxaq. 
Opistorx 
– sorucular sinfinə aiddir. Opistorxun bədəni lanset şəkilli, uzunluğu 1sm-ə qədərdir. 
Bədənin  ön hissəsində iki  sormac yerləşir, arxa hissəsində isə iki  iri 4  və  5 yuvalı  toxumluq  yerləşir. 
Bədənin orta hissəsi balalıqla doludur. Balalıqda külli miqdarda yumurta olur. 
Yumurtalar  sarımtıl  və  bozumtul  rəngdə,  çox  xırda,  uzunluğu  26-30  mkm,    oval,  qismən 
asimmetrikdir. Nazik aydın dairəyə alınmış qişası var. Bir  qütbündə  düz nazik xəttlə  ayrılan qapaq, digər 
qütbündə isə böyük olmayan qabarcıq görünür. Digər helmintlərin (klonorx və metaqonim) yumurtalarına 
çox oxşayır. Ona görə də praktiki şəraitdə göstərilən helmintlərin növləri bir-birindən seçilmir. 
Opistorx insanın, itin, pişiyin, donuzun  və  bəzi vəhşi heyvanların öd yollarında, qara ciyərində,  öd 
kisəsində  və mədəaltı  vəzidə parazitlik  edir. Opistorxun  son  sahibi insan,  eləcə  də pişik,  it  sayılır.  Su 
mollyuskları  (bitini)  və bir  sıra balıqlar (enlibaş,  çapaq, çömçə  balığı və karp balıqlarının  növləri)  ara 
sahib sayılırlar. 
İnsanlar adları  çəkdiyimiz  balıqları  (əzələlərində  yaşama qabiliyyəti  olan  opistorx  sürfələri  olan 
balıqlar) qidalarında istifadə etdikdə yoluxurlar. Opistorx insanlarda opistorxoz xəstəliyini əmələ gətirir. 
Klonorx 
–  opistorxu  xatırladır,  lakin  ondan  iridir  və  bədənin  ön  kənarı  daha  dartılmışdır. 
Fərqləndirici cəhətlərdən biri bədəninin sonunda yerləşmiş şaxəli yumurtaların olmasıdır. Yumurtaları 
açıq qızılı rəngdədir. 
Klonorx insanın, itin, pişiyin  və bəzi vəhşi heyvanların öd yollarında, qaraciyərində,  öd kisəsində 
və  mədəaltı  vəzidə  parazitlik  edir.  Yumurtalar  sahibin  nəcisi  ilə  ifraz  olunur.  Şirin  suda  yaşayan 
mollyusklar, balıq və xərçənglər ara sahib sayılırlar. İnsanlar qidasında çiy və ya yaxşı bişirilməmiş balıq, 
xərçəngdən istifadə etdikdə yoluxur. Klonorx insanlarda klonorxoz xəstəliyini törədir. 
Şistosomlar 
–  ayrı-ayrı  cinsiyyətli  trematodlardır.  Ölçüləri  4-20  mm-dir.  İnsanlarda 
şistosomların  3  növünə  rast  gəlinir.  Qan  şistosomu  sidik  kisəsinin  qan  damarlarında  parazitlik  edir. 
Sidik-cinsiyyət  şistosomozunun  törədicisidir.  Yumurtaları    iri,  rəngsiz,  uzadılmış-oval  formada, 
qütblərinin birində böyük tikanı var. 
Manson  şistosomu  qarın  boşluğunda  və  yoğun  bağırsağın  venasında  parazitlik  edir.  Bağırsaq 
şistosomozunun törədicisidir. Yumurtaları iri, sarımtıl rəngdə, uzadılmış-oval  formada, iri  yan tikanla 
təmin olunub. 
Yapon  şistosomu  qarın  boşluğunda  və bağırsağın  venasında  lokalizasiya  olunur.  Bağırsaq  ya  da 
yapon şistosomozunun törədicisidir. Yumurtaları oval formada, uzunluğu əvvəlki növlərdən 2  dəfə azdır, 
bir çox hallarda böyük olmayan küt yan tikanı  görünür. 
İnsan  son  sahib,  su  mollyuskları  isə  ara  sahib  sayılır.  Şistosomlar  insanın  orqanizmində  uzun 
müddət parazitlik edir. 

1 nömrəli Bakı  Tibb Kolleci 
217 
Fənn: Epidemiologiya 
Şöbə: “Tibb bacısı işi” 
 
 
 
MÖVZU  43 
Sestodozların  profilaktikası 
 
Dərsin məqsədi: 
Sestodlar sinfinə daxil olan helmintlərin morfologiyasının və helmintlərə görə 
müxtəlif materialların müayinə üsullarının öyrənilməsi. 
Dərsin planı: 
1. Makro- və mikropreparatlar, tablolar üzrə sestodlar sinfinə  daxil olan helmintlərin morfologiyasının 
öyrənilməsi. 
2. Helmint yumurtalarına görə müayinə materialların öyrənilməsi. 
Dərsin qısa məzmunu 
İnsan orqanizmində onlarla sestod növü parazitlik edir. Onların törətdiyi 
xəstəliklər sestodozlar adlanır. 
Enli  lent  şəkilli  qurd 
- insan orqanizmində  parazitlik  edən  ən  iri  qurddur. Onun uzunluğu 10 
metrə qədər və daha çox  ola bilər. Başın ölçüsü 3-5 mm-dir. Onun üzərində iki sorucu yarıq (botrium) 
var ki, onun vasitəsi ilə lent şəkilli qurd bağırsağın divarına yapışır. Baş daralaraq nazik boyuna keçir. Enli 
lent  şəkilli  qurdun  yetişmiş  buğumun mərkəzində  rozetkaya  bənzər  tünd rəngli  ləkə  görünür ki,  bu  da 
yumurtalarla dolu balalıqdır. Balalığın xüsusi çıxıntısı olur ki, yumurtalar buradan xaric  olur. 
Enli lent  şəkilli  qurdun yumurtaları nisbətən  iri  (75  mkm), boz  və ya sarımtıl rəngdə,  incə  hamar 
örtüklüdür və enli oval formada olur.  Içərisində  külli miqdarda iri dənəli yumurta sarısı hüceyrələri  var. 
Üst qütbündə qapaqcıq, alt  qütbündə isə qabarcıq olur.  Bir  parazit gündə bir  neçə  milyon  yumurta ifraz 
edir. İnsan və bəzi məməlilər (pişik, it və s.) helmintin son sahibidirlər. Helmintin iki ara sahibi (balıqlar 
və xərçəng) var. İnsanlar qidasında tərkibində lent şəkilli qurdun sürfəsi (pleroserkoid) olan balığı və onun 
kürüsündən  istifadə  etdikdə  yoluxur.  Enli    lent  şəkilli  qurd  insanın,  itin,  pişiyin,  donuzun  və  balıqla 
qidalanan bəzi  vəhşi  heyvanların  nazik  bağırsağında  parazitlik  edir.  Enli  lent  şəkilli  qurd  difillobotrioz 
xəstəliyinin törədicisidir. Parazitin ömrü 10 ilə qədər uzanır.