18 Mədəniyyət.Maarif.Elm 135 illiyi Muxtar Əfəndizadə 1880-1975 Y ANV AR Muxtar İsmayıl oğlu Əfəndizadə
(Muxtar Əfəndi) 1880-ci il yanvar ayı-
nın 1-də Ağdaş rayonunun Şəmsabad
kəndində, ziyalı ailəsində anadan ol-
muşdur.
Uzun müddət (1886-1904) Azərbay-
canın müxtəlif mədrəsələrində (Ağdaş,
Şamaxı, Quba, Bakı) təhsil alan Mux-
tar Əfəndizadə hələ 8 yaşında ikən ha-
fiz adını almışdır. 1904-1905-ci illərdə
Qubada “Üsuli-cədid” məktəbi açmış,
1906-cı ilin axırlarında maarifçilik
fəaliyyətini davam etdirmək üçün öz
vətəni Ağdaşa qayıtmışdır.
Muxtar Əfəndinin Azərbaycan mə-
dəniyyəti və maarifçiliyinin inkişafın-
da misilsiz xidmətləri olmuşdur.
O, XX əsrin əvvəllərində qiraətxana
yaratmış, Misirdən, Hindistan və İran-
dan, İstanbuldan, Krımdan, Bolqarıs-
tandan, Orenburqdan, Kazandan və
Astraxandan, Rusiyadan gələn qəzet
və məcmuələr qiraətxananı zəngin-
ləşdirmişdi. 1923-cü ildə kitabların sa-
yına görə Ağdaş qiraətxanası Bakıdan
sonra ikinci yeri tuturdu.
M.Əfəndizadə 1906-1907-ci il-
lərdə oğlan uşaqları üçün “Darülirfan”
məktəbləri açmış, “Yaşlılar üçün kurs”
təşkil etmişdi. 1908-1909-cu illərdə
səfalətdən əziyyət çəkən uşaqlar üçün
bir neçə bölgədə “Kimsəsiz uşaqlar
evi” açmağa nail olmuşdur.
1909-cu ildə o, “Səadət” qız mək-
təbini açmış, məktəbin fəaliyyəti 1920-
ci ilədək davam etmişdir.
1907-ci ildə Ağdaşda ilk teatr da
M.Əfəndizadə tərəfindən yaradılmış-
dır. 1908-ci ildə teatrda R.Əfəndiyevin
“Qan ocağı” əsəri tamaşaya qoyulmuş-
dur.
Cümhuriyyət dövründə parlamentdə
fəaliyyət göstərsə də, 1920-ci ildə
siyasətdən uzaqlaşmış, maarifçilik
fəaliyyətini davam etdirmişdir. Cəmi
3 ay 19 günlük siyasi fəaliyyəti onun
bir neçə il sürgün həyatı keçirməsinə
səbəb olmuşdur.
1930-cu ildə Gürcüstana göndəril-
miş, iki il orada pedaqoji fəaliyyətlə
məşğul olmuş, “Yeni kənd” qəzetinin
redaktoru, “Dan ulduzu” məcmuəsinin
korrektoru vəzifəsində çalışmışdır. La-
kin səhhəti ilə əlaqədar Bakıya qayıt-
mış, baş mətbuat müdirliyində və Ta-
rix institutunda tərcüməçilik etmişdir.
İsgəndər Münşinin, Mirxondun, İbn
Əl-Əsirin əsərlərini, Sədinin məşhur
“Gülüstan” əsərinin sətri tərcüməsini
etmişdir.
1944-cü ildə Azərbaycan Dövlət
Pedaqoji İnstitutun dil ədəbiyyat
fakültəsini bitirmiş, həmin ildən
Azərbaycan Dövlət Universitetində
dərs deməyə başlamışdır.
Muxtar Əfəndizadə 1975-ci il okt-
yabr ayının 19-da, 95 yaşında vəfat et-
mişdir. Şəmsabad kənd orta məktəbinə
və Ağdaş şəhərində yaşadığı küçəyə
onun adı verilmişdir. Hal-hazırda do-
ğulduğu və dəfn olunduğu kənddə
ev-muzeyi fəaliyyət göstərir.