CQNKL Geni l ndirilm si Layih si, Az rbaycan
traf mühit v sosial sah y t sirin
qiym tl ndirilm si
Son
Variant
Sosial-iqtisadi baza
8-23
8.4.3.2 Fiziki
v insan resurslar
Keçmi Sovet ttifaq da ld qdan sonra, Az rbaycana h m x st xana, h m d ambulatoriya
sektorlar nda geni s hiyy mü ssis l rinin
b k si miras qald . Bu, laz m olandan art q
potensial n yaranmas na g tirib ç xard , x st xanaya yerl
diril n x st l rin say n n çox
a a olmas is s hiyy xidm tl rind n istifad imkan probleml ri il ba l ola bil r.
N tic d , orta çarpay -tutumu msal çox a a d r. 1990-c ill rin sonlar ndan bu göst rici
25-30% aras nda d yi ir. Son ill rd hökum t sas n x st xanalar n yenid n qurulmas v
ya tikintisi v yeni bahal diaqnoz avadanl qlar üçün kapital qoyulu una resurslar art rma a
ba lam d r. Az rbaycan n s hiyy infrastrukturu 1990-c ill rd çox a a kapital
qoyulu unun t sirin m ruz qalm d r.
Ölk müst qillik ld etdikd n
sonra h r n f r dü
n h kiml rin say azalm d r v bu
proses 1990-c ill rin sonundan b ri k skin hal alm d r. Bundan lav , h r n f r dü
n
tibb bac lar n n say nda da mühüm azalma olmu dur. S hiyy Nazirliyi dövl t sektorunda
tibb müt x ssisl rinin düzgün strukturunu ld etm yin v kadrlar n uy un co rafi
bölgüsünün ç tin oldu unu mü yy n etmi dir. K nd zonalar nda tibbi hey tin toplanmas v
saxlanmas uzunmüdd tli prosesl rdir v Bak da inki af etm kd olan öz l sektor dövl t
sektorundan bir çox t crüb li s hiyy müt x ssisl rini c lb etmi dir.
8.4.3.3 Xidm tl rin göst rilm si
S hiyy hüquqlar v tibbi xidm t 1995-ci ild q bul edilmi Konstitusiya v halinin
sa laml
n n qorunmas haqq nda qanun il t nziml nir. Keçmi Sovet ttifaq da landan
sonra dövl tin tibbi xidm ti maliyy l
dirm k imkanlar n xeyli m hdudla d ran iqtisadi
böhran v Erm nistan il müharib n tic sind bu sistem da ld . 1990-2004-cü ill r rzind
ümumi dövl t x rcl rind ictimai s hiyy x rcl rinin pay 9 %-d n 3,5 %- azald , h min
dövrd ümumi daxili m hsulun faizl ifad sind s hiyy x rcl rinin pay is 3 %-d n 0,9 %-
azald (H bibov, 2011-ci il). Bu s viyy , Müst qil Dövl tl r Birliyinin ölk l ri aras nda orta
göst ricid n (2,9%) xeyli a a d r.
Müst qil hesabatlara sas n, ilk tibbi yard m xidm tl ri yax inki af
etdirilm yib v
mü ssis l rin ks riyy ti çox pis v ziyy td dir, b zil rind su v elektrik enerjisi yoxdur v
kadrlar n ixtisas a a d r (ÜST, 2006-c il). ÜST- gör , ixtisasla d r lm tibbi yard m çoxlu
sayda x st xanalara v çarpay lara malik m rk zl
dirilmi keçmi Sovet modelini saxlay r;
n tic etibaril , bir çox insanlar sas ehtiyaclar üçün x st xanalara müraci t edir ki, q rb
modelind bu i ambulatoriyada h yata keçirilir. B zi mü ssis l rin öz ll
dirilm sin
ba lan b, lakin bu, xidm tl rin tam müasirl
dirilm si üçün t l bl r cavab vermir. B zi
xidm tl r üçün 1998-ci ild q bul edilmi haqlar s hiyy x rcl rind artan nisb ti t
kil edir
(2000-ci ild 56%). çil rin m k haqlar t l bl r cavab vermir v tez-tez, xüsusil d k nd
zonalar nda qeyri-r smi öd ni l r t l b olunur. cbari tibbi s ortan n h yata keçirilm si
yubad l r.
h rl rd v rayon m rk zl rind ilk tibbi yard m pediatriya v böyükl r üçün poliklinikalar
vasit sil göst rilir. Qad n m sl h txanalar do umqaba v reproduktiv tibbi xidm t
göst rir. K nd zonalar nda ilk tibbi yard m feld er-mama m nt q l ri (FMM), k nd h kim
ambulatoriyalar (KHA) v kiçik k nd x st xanalar n n ambulatoriya öb l ri (k nd razi
x st xanas K X) vasit sil göst rilir. lk tibbi yard m sah sind islahat
c hdl ri ail
h kiminin inki af na v r smil
dirilm sin yön ldilmi dir. (ÜST, 2006-c il).
h r yerl rind stasionar müalic bir s ra pe
kar xidm tl ri
hat ed n
h r
x st xanalar t r find n göst rilir. K nd rayonlar nda is stasionar müalic kiçik k nd
x st xanalar n n (KKX)
b k l ri vasit sil göst rilir. Daha böyük m rk zi rayon
x st xanas bütün rayon üçün ixtisasla d r lm m rk z kimi f aliyy t göst rir v geni
ixtisasla d r lm tibbi xidm tl r göst rir. H mçinin, h r bir regionda ixtisasla d r lm
klinikalar
b k si var, onlar bir qayda olaraq, Bak da yerl
n ixtisasla d r lm elmi
t dqiqat t
kilatlar t r find n yuxar dan a a idar olunan kompleks milli sisteml rin t rkib
hiss l ridir.
CQNKL Geni l ndirilm si Layih si, Az rbaycan
traf mühit v sosial sah y t sirin qiym tl ndirilm si
Son Variant
Sosial-iqtisadi baza
8-24
S hiyy Nazirliyi h r bir rayon üçün optimalla d rma planlar i l yib haz rlay b ki, buna ks r
KKX-lar n ba lanmas , onlar n ilk tibbi yard m m rk zl rin (h kim v tibbi m nt q l r)
keçirilm si daxildir. Nazirlik, h mçinin, daha böyük s m r liliy nail olmaq üçün h r rayonda
vahid çoxprofilli ixtisasla d r lm stasionar müalic mü ssis si yaratmaq üçün
ixtisasla d r lm klinikalar m rk zi rayon x st xanalar il birl
dirm yi planla d r r.
8.4.3.4 T cili tibbi yard m xidm tl ri
Layih yol n qliyyat q zas , t hlük li material il ba l hadis , q za keçidl ri v s.
hallar nda t cili tibbi yard m xidm ti infrastrukturundan istifad ed bil c yin gör ,
Az rbaycandak t cilli tibbi yard m xidm tl rinin h cmini bilm k laz md r. X st xanaya
çatd r lana q d r v x st xanada t cili yard m xidm tl ri göst r n i çil rin t crüb si v
ümumilikd mümkün olan avadanl q v t chizatlar beyn lxalq s viyy d q bul olunmu
standartlardan gerid qal r. 2006-c ild T cili
Tibbi Yard m n nki af T
bbüsl ri Layih si
t cili yard m xidm tl rini qiym tl ndirmi dir; USAID v bir neç beyn lxalq neft irk ti bu i i
maliyy l
dirmi dir. Qiym tl ndirm üç k nd rayonu v Az rbaycan n ikinci n böyük
h ri
olan G nc ni
hat etmi dir. Ara d rma x st xanaya çatd r lana q d r v x st xana
mü ssis l rind ba l ca t cili yard m avadanl qlar n n 50 %-d n d a a oldu unu a kar
etmi dir (Sule, 2008-ci il). Mühüm t cili yard m prosedurlar n n da a a olmas a kar
olunmu dur, x st xanaya çatd r lana q d r t cili yard m avadanl qlar v x st xanada t cili
yard m avadanl qlar müvafiq olaraq 21% v 62% t
kil etmi dir. Bundan ba qa, t cili
yard m ma n komandas n n
hat sah si G nc d 0,68-d n ba lamaqla, Kürd mir
rayonunda yaln z 0,10-a q d r f rql nir v h r 10000 n f r 1
qrup dü m kl ölk
standart ndan a a olmu dur (Sule, 2008-ci il). Bu qiym tl ndirm d n sonra ölk lav
t cili yard m ma nlar n n, rabit avadanl qlar n n, ehtiyat mallar n al nmas v h kiml rin
m k haqlar üçün n z r çarpacaq v sait ay r b; lakin bu c hdl rin, xüsusil d k nd
zonalar nda daha da geni l ndirilm si laz md r.
8.4.3.5 Tibbi
xidm td n istifad imkan
2010-cu ild Balabanova v dig rl ri keçmi Sovet ttifaq n n s kkiz ölk sind , o cüml d n
Az rbaycanda s hiyy xidm tind n istifad imkanlar n qiym tl ndirm k üçün müxt lif
qruplar hat ed n respondentl rin ya ay yeri üzr sor u keçirmi dir. Mü llifl r mü yy n
etmi l r ki, Az rbaycanda respondentl rin 17 %-i vv lki h ft x st olduqlar n bildirmi dir
ki, bu da sor u keçirilmi bütün ölk l rin n a a faizini t
kil edirdi. Gürcü respondentl rin
göst rdikl ri r q m is n yüks k olmu dur (52%). btidai t hsild n daha yüks k t hsil
malik v 35-49 ya lar aras nda olmalar laz m g ldikd tibbi
xidm t az müraci t
olunmas n n s b bi kimi ehtimal olunur. Respondentl rin k nd
razil rind
m skunla malar da tibbi yard m alma imkanlar n xeyli d r c d azaltm d r. Xidm tl rd n
istifad uzunmüdd tli x st lik v ya xroniki llilik il ba l olmu dur ki, h r iki halda s hiyy
xidm tl rin tez-tez müraci t etm k laz m g lir. Öz maliyy v ziyy tl rinin “pis” olmas n
d rk ed n v ya n az t s rrüfat v saitl rin (üç v ya daha az) malik olan insanlar laz m
g ldikd tibbi xidm t çox az müraci t etmi l r. Tez-tez spirtli içkil rd n istifad d tibbi
yard m ld etm imkan n n daha a a olmas il ba l d r. Müst qillik qazan ld qdan b ri,
Az rbaycan istisna olmaqla, sor u keçirilmi ölk l rin ham s a a ixtisasl v z if t chiz
olunmu rayon h kiml rini v z etm k üçün müasir ilk tibbi xidm t üzr ixtisasla m ail
h kiml rini t tbiq etm y ba lam d r, baxmayaraq ki, ail h kiml rinin nisb ti bir çox
ölk l rd b rab r deyildir. Rese (2005-ci il) a kar etmi dir ki, s hiyy xidm tind n
istifad
etm m göst ricisi imtiyaz paketi daha m hdud olan Gürcüstanda v tibbi xidm t üçün
na d öd ni l rin n yüks k oldu u Az rbaycanda olmu dur. lav olaraq, keçmi Sovet
ttifaq nda hali üçün laz m olan bütün d rmanlar istehsal etm k üçün imkanlar qeyri-
müvafiqdir, ona gör d d rmanlar n ks riyy ti baha qiym tl rl , sas n, öz ll
dirilmi
t chizat
b k l ri vasit sil k nardan idxal olunur. Tibbi yard ma müraci t etm m nin n
tez-tez göst ril n s b bi kimi müalic (o cüml d n d rmanlar) x rcl ri qeyd edilmi dir v bu
x rcl r yüks k oldu una gör , insanlar özünümüalic seçimini edirl r (2184 n f rin 55 %-i
bel fikirl
ir ki, tibbi xidm t
dal tli olmal d r) Özünümüalic y çox vaxt daha ucuz
d rmanlardan istifad v n n vi d rman vasit l ri daxildir, buradan bel m ntiqi n tic
ç xar la bil r ki, normal müalic almaq üçün resurslar çat m r. stifad imkan n n olmad
n
CQNKL Geni l ndirilm si Layih si, Az rbaycan
traf mühit v sosial sah y t sirin qiym tl ndirilm si
Son Variant
Sosial-iqtisadi baza
8-25
(müalic v ya d rmanlar n) göst r r k tibbi xidm tin dal tli olmas n dü ün n x st l rin
nisb ti ölk l r üzr çox f rqli olmu dur, bu, Gürcüstan v Az rbaycanda müvafiq olaraq
70% v 58%; Rusiya v Belarusda is müvafiq olaraq 5 %-d n v 3 %-d n az olmu dur.
Az rbaycanda ambulator müalic xidm tind n istifad ed n be respondentd n dördü na d
öd ni l r etdikl rini bildirmi dir (Balabanova v d., 2010-cu il).
Dostları ilə paylaş: