MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA

Bax bel
əcə dağa sığın, 
 
 
 
      
dağa sığın (54, 195). 
 
Poetik m
ətn sisteminə düşən frazeoloji birləşmələr, yuxarıda 
deyildiyi  kimi, 
şeirin  əsas  ideya  yükünü  daşıyır,  ona  yeni 
motivl
ər gətirir, gözlənilməz ifadə modelləri yaradır. Mündəricə 
v
ə forma – kompozisiya xüsusiyyətlərinin təzələnməsindəki rolu 
frazeoloji birl
əşmələrin başqa estetik keyfiyyətlərini – onun poe-
tik 
şəraitseçmə, üslubi mühityaratma qabiliyyətini aşkarlayır; dil 
materiallarının  sistemləşdirilməsinə  müdaxilə  edir  və 
ekspressivlik amill
əri ilə bağlı bədii gücünü təsdiqləyir. 
Frazeoloji birl
əşmələrin bilavasitə köməyi ilə yaranan poetik 
əhval-ruhiyyə,  mühakimə  dərinliyi,  fikrin  şairanəliyi 
diqq
ətçəkici  olur:  müfəssəl  poetik  qayə  dərinləşdikcə 
frazeologizml
ərin  üslubi-semantik  potensialı  da  artır  ki,  bu  da 
şübhə  yoxdur  ki,  şeir  üslubu  üçün  xüsusi  məziyyət  kimi 
d
əyərləndirilməyə layiqdir. 
El
ə  frazeoloji  birləşmələr  vardır  ki,  onların  məna  kəsəri, 
üslubi 
çalarları  olduqca  dərin  qatlardadır.  Onun  sətiraltı 
m
ənasında gizli qalan cövhərini üzə çıxarmaq üçün söz sənətkarı 
inc
ə  üslubi  əməliyyatlar  aparır,  frazeologizmlərin  lüğət 
tutumunu 
genişləndirməyə  səy  göstərir.  Xalq  dili  zəminində 
c
əlbedici  obrazlar  yaradıb  onun  məzmun  gərginliyini  nəzərə 
çarp
dırır.  Frazeoloji  ifadələrin  yaratdığı  hisslərin  təzəliyi, 
əlvanlığı  və  canlılığı  B.Vahabzadə,  F.Sadıq,  F.Qoca,  M.Araz, 

---

          
 
 
37 
R.Z
əka,  İ.Kəbirli,  A.Abdulla,  A.Salahzadə,  A.Bədəlzadə, 
R.
Rövşən,  M.Yaqub,  Z.Yaqub,  X.Rza,  A.Zeynallı  və  başqa 
q
ələm ustalarının şeirlərinin də bəyənimli cəhətləridir. 
 
Gerç
əyin üzünü kirşanlaşanda, 
Xoruzun 
quyruğu görünür yenə (102, 65). 
Düşmən ayağa baxır, dost başa, 
Odur ki, fikir ver üst-
başa (97, 211). 
 
Xoş arzularla yüklənən 
Ağzı yoxuşa diklənən, 
Sarı sim üstə köklənən 
Bu aylar, ill
ər sevinər (82, 119). 
 
K
əsilən duz-çörəyim, düz çörək olmuş ancaq, 
Süfr
əsi dizləri üstündə olan tək qalacaq. 
Üzün
ə yüz kərə getsən, qapılar çırpılacaq, 
Kims
əsiz qalmış iki başdaşıdır dostsuz ocaq 
 
 
 
 
 
 
 
(108, 71). 
 
Dağlara qar düşdü, deyirəm yəqin: 
Adamlar bu saat kövr
əkdir, mumdur. 
Hamı cızığından çıxıb fitnənin 
Hamı bir-biriylə hal-əhval tutur (54, 222). 
 
Şeiri  tutumlu  ifadə  vasitələri  ilə  zənginləşdirmək,  el 
ədəbiyyatının incəliklərinə vaqif olub böyük maraq və ehtirasla 
öyr
ənmək,  poetik  nümunələri  ana  dili  abidəsi  səviyyəsinə 
qaldırmaq  –  şair  üçün  bundan  ali  məqsəd  ola  bilməz.  Şair  öz 
poetik 
düşüncələrini, hiss-həyəcanlarını sözün müqəddəs itşığına 
tutduqca  Az
ərbaycan  dilinin  möcüzə  yaratma  qabiliyyətini  nü-
mayiş etdirir. Bu işdə şeirin məzmun kamilliyində və formasında 
m
ərkəzi yer tutan frazeoloji dil faktları olduqca əhəmiyyətlidir. 
Yığcamlıq və obrazlılıq onun əsas məziyyətidir və bu məziyyət 

---

          
 
 
38 
1960-1980-ci ill
ər şeirimizdə olduqca yeni çalarlarla təzahür edir, 
şeirin lirik keyfiyyətləri müsbət təsirini göstərib mükəmməl bə-
dii 
tamlıq naminə janrın zəruri ehtiyacını ödəyir. 
Qeyd 
olunduğu  kimi,  obrazlılığın  müəyyən  cizgiləri 
frazeoloji  birl
əşmələrin  daxili  məzmununda  artıq  mövcuddur, 
söz  s
ənətkarı  onu  yeni  mətn  mühitində  daha  da  inkişaf  etdirir, 
t
əcəssüm  etdirdiyi  fikrə  əlavə  müdriklik  çalarları  qatır.  Bunun 
bilavasit
ə  poetik  yekunu  kimi  lirik  təsvir  çox  asanlıqla  yüksək 
obrazlıqla tutumlu hala keçir: təhkiyə dərin poetik mühakimənin, 
emosional  v
ə  psixoloji  təhlilin  nəticəsi  kimi  təəssürat  oyadır. 
Lirik  d
ərinləşdirmə  frazeoloji  birləşmələrin  fəal  iştirakı  ilə  baş 
verir: misrada, b
ənddə, hətta bütöv şeirdə ifadə olunan psixoloji 
v
əziyyətə yeni ovqat bəxş edilir.