MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
N
ə qədər ümidin toxundu daşa, N ə qədər istəyin gözündə qaldı. B ədənin torpaqda daldalansa da, Döyün ən ürəyin sözündə qaldı (55, II, 91). M əsləksiz adam var, yaşar birtəhər Yoxdur ki, tapıla üz bişərəfdə. T ərəzi gözünə girsə tərəflər O, quyruq bulayar ağız tərəfdə (105, 20). R əngin dalındakı həqiqətə bax! H əqiqət nəzilər, amma üzülməz. Yalan çiç əklənər, boy atar, ancaq B əhər verə bilməz, bar verə bilməz (103, 67). Dün ən bir tiyə ildırım Düşdü Xəzərə. Ça lxandı dəniz, Üfüqd ə qara buludlar bağırdı. Qorxudan yarıldı qaranlığın bağrı (57, 118). 29 Diqq əti belə bir cəhətə yönəltmək yerinə düşər ki, poetik t əsvirdə frazeoloji birləşmələrin fundamental yaradıcılıq prosesind əki üslubi vəzifələrindən biri də konkretlik, mü əyyənlik yaratma vasitəsidir, aydın müəllif mövqeyinin ifad əçisi olmasıdır. Tərkib hissələrindəki ünsürlərin məcazi s əciyyəsi və ümumiləşdirmə keyfiyyəti onun müəyyən mənada yarandığı əsasdan, kökündən uzaqlaşdırsa da, o, kontekstdə yeni- d ən konkretlik qazanır. Bu ondan irəli gəlir ki, söz sənətkarının obrazlı düşüncələrində mücərrədlikdən daha çox, reallığın spesifik meyll əri canlı əlamətlərlə əks olunur. Həmin keyfiyyət b ədiiliyin əsas məziyyətlərindən və şərtlərindən biri kimi öz ifad əsini frazeologizmlərdə tapır. Frazeoloji birl əşmələrin konkretləşməsi əhatəsindəki dil materiallarının üslubi mövqeyindən və işlənmə istiqamətindən çox asılıdır. Konkret bədii lövhə yaratmaq niyyətini rəhbər tutan mü əllif frazeologizmləri eyni anlayışlarla bağlı başqa söz və söz qrup ları ilə – sinonimlərlə yanaşı işlətməklə məqsədinə nail olur. Obrazı hansı mövqedən yaratma prinsipi dil faktlarına laqeyd qalmır, frazeoloji faktların üslubi istiqamətini müəyyənləşdirir: t əsviri əyaniləşdirmə keyfiyyəti məhz bu prinsipin tələbinə görə frazeoloji birl əşmələrə məxsus bədii effektin əsasında durur. Frazeoloji birl əmələrlə konkretləşdirmə məharəti fərdi s əciyyəlidir. Bunu 1960-1980-ci illər ədəbi nəslinin ayrı-ayrı şairlərin qələm məhsullarının dili üzərindəki müşahidələrin n əticəsi təsdiqləyir. Müşahidələr göstərir ki, frazeologizmslərlə canlandırılan obrazların qüvvətli təzahürü yaradıcılıq məharəti, s ənətkar təxəyyülünün hüdudları, istedad dərəcəsi ilə müəy- y ənləşir. N.Arif, Ə.Kərim, A. Laçınlı, H.Kürd oğlu, S.Rüst əmxanlı, N.Kəsəmənli, A.Bədəlzadə, R.Rövşən, Z.Yaqub, S.S ərxanlı, M.Yaqub, E.Baxış, Ə.Muxtar, A.Kəmərli, V.Nəsib, D.N əsib kimi orijinal yaradıcılıq üslubu olan şairlərin yazı tərzi göst ərir ki, bu üsul intensiv şəkildə davam etdirilirsə, sistem təş- kil edirs ə, fərdi yaradıcılıq dəsti-xəttinin, dildən səmərəli istifadə prinsipl ərinin effektli göstəricisi ləyaqətinə nail olur. |