TiBBİ BİLİKLƏRİN Əsaslari

 Ədəbiyyat:  

1.V.B.Şadlinski”İnsan anatomiyası”Bakı-2007 

2.Ş.Q.Vəliyev”İnsan anatomiyası və fiziologiyası”Bakı-2001 

3.S.C.Əliyev”Tibbi biliklərin əsasları”Bakı-2004 

4.Н.К.Лысенко»Анатомия человека» Москва-2008 

            

MÖVZU:Qan sistemi və onun xəstəlikləri. 

                                      PLAN 

1.Qanın tərkibi və bioloji funksiyaları. 

2.Qan qrupları. 

3.Qanın laxtalanması. 

4.Qan sisteminin xəstəlikləri.  

Qan orqanizminin normal fəaliyyətini təmin edən əvəzedilməz anotomik-funksional 

sistemdir.qan sisteminə qan ,sümük iliyi,qaraciyər,dalaq,limfa düyünləri aiddir. 

KitabYurdu.az 

14

---

İnsanın qanı plazmadan və formalı elementlərdən ibarətdir.Qan bədən çəkisinin orta 

hesabla  7.5%  təşkil  edir,ki  bu  da  yaşlı  insanda  5-6  litrə  bərabərdir.Qanın  formalı 

elementləri eritrositlər,leykositlər və trombositlərdir. 

Eritrositlərin  və  ya  qırmızı  qan  hüceyrələrinin  əsas  bioloji  funksiyası  qaz 

mübadiləsində  iştirak  etməsidir.Eyni  zamanda  onlar  öz  üzərlərində  toksinləri 

hormonları  və  s.birləşmələri  adsorbsiya  etmək  malikdir.Eritrositlər  qırmızı  qan 

iliyində  yaranır.Ömrü  orta  hesabla  126  günə  bərabərdir.Ölmüş  eritrositlər  əsasən 

qaraciyərdə  və  dalaqda  dağılır  və  ya  faqositoz  yolu  ilə  udulur.Normal  şəraitdə 

insanın  hər  kub  mm,körpələrin  qanında  4.5-5  milyon  eritrosit  və  14-15% 

hemoqlobin vardır. 

Leykositlər  və  ya  ağ  qqan  hüceyrələri,daha  doğrusu,onların  bəzi  növləri  qana

düşmüş mikrob və digər yad cisimləri faqositoz yolu ilə məhv edir.Leykositlər 

                                            

müxtəlif  xəstəliklərin  törədicilərinə  və  orqanizm  üçün 

uyğun  zülal  molekullarına  qarşı  antitellərin  əmələ  gəlməsində  iştirak 

edir.Leykositlərin ümumi sayı qanın hər kub mm-də 4-9 mindir. 

Trombositlər dalaqda və sümük iliyində əmələ gəlir.Qanın 1kub mm-də onların sayı

200-400 minə bərabərdir.Trombositlərin ömrü 3-5 guntəşkil edir.Onlar əsasən qanin 

laxtalanmasında  mühüm  rol  oynayır.Avə  B  qrup  vitaminləri  çatışmadıqda 

trombositlərin sayı azalır. 

Qanyaradıçı orqanların fəaliyyətinə B12,B6 və C vitaminləri müsbət təsir göstərir və 

onu mərkəzi sinir sistemi tənzim edir. 

Qanın orqanizmdə bir çox funksiyalarını yerinə yetirir: 

1.Orqanizmin daxili mühitinin əsas hissəsini təşkil edir və onun sabitliyini saxlayır. 

2.Orqanizmin qaz mübadiləsində iştirak edir. 

3.Qida  maddələrinin,oksigenin,həmcinin  lazımsız  mübadilə  məhsullarını və karbon 

qazının daşınmasını təmin edir. 

4.Orqanizimdə humoral tənzimedici  sistemin fəaliyyətinə kömək edir. 

5.İfrazat funksiyasında iştirak edir. 

6.Bədən temperaturunun tənzimini yaxşılaşdırır. 

KitabYurdu.az 

15

---

7.Orqanizimdə su mübadiləsinin tənzimində əsas rol oynayır. 

8.Orqanizmdə toxumaların bərpa olunmasında əsas rol oynayır. 

9.Orqanizmin  mühafizə  funksiyalarının  təşkilində  qan  xüsusi  rol  oynayır.Qanın 

tərkibindəki  qamma-qlobulin  zülalları  yoluxuçu  xəstəliklərin  törədicisi  olan

mikroorqanizimlərə  və  viruslara  qarşı  antitellər  kimi  çıxış  edir,onların  zəhərlərini 

neytrallaşdırır. 

Qan 

qrupları 

eritrositlərin 

tərkibindəki 

yapışan 

hissəciklərdən 

–

aqqlütinogenlərdən(Avə B)və plazmada olub,eritrositlərin yapışdıran hissəciklərdən 

–aqqlütininlərdən(a və b)hansılarının şəxsin qanında olmasında asılıdır. 

Eyni  şəxsin  qanında  oxşar  aqqlütinogen  və  aqqlütinin  ola  bilməz.Qanköcürmə 

nəticəsində 

donorun 

eritrositlərindəki 

aqqlütinogenlər 

resipiyentin 

qan 

plazmasındakı oxşar aqqlütininlərlə görüşdükdə,aqqlütinasiya törənir ki,bu da ölümə 

səbəb olur.Ona görə də qan köçürərkən diqqətli olmaq lazımdır. 

 Birinci  qrupa  mənsub  şəxslərə  universal  donor,dördüncü  qrupdan  olanlara  isə 

universal resipient deyilir.Həe bir şəxsə öz qrupunda olan qanı da köcürmək olar. 

 

 

 

 

Donorun  qan  qrupları  və 

eritrositlərdəki 

aqqlütinogenlər 

Resipiyentin 

qan 

qrupları 

və 

plazmasındakı 

aqqlütininlər. 

a b 

b 

a 

0 

 

 

1 

2 

3 

4 

1 

O 

- 

- 

- 

- 

2 

A 

+ 

- 

+ 

- 

3 

B 

+ 

+ 

- 

- 

4 

AB 

+ 

+ 

+ 

- 

 

Bütün  insanların  85%-nin  qanında  rezus  –amil  vardır,15%  isə  bu  amil 

yoxdur.Bunların  qanı  rezus  “-“sayılır.Ana  ilə  körpənin  rezus  amili  düz  gəlmədikdə 

ana bətnində körpə üçün təhlükəli olur.