Microsoft Word navoiy gazallariga sharhlar lotin ziyouz com doc
Yüklə 289,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
www.ziyouz.com kutubxonasi
54 qahramonning ko‘ngli-holati bilan ankabut, ma’shuqa beli bilan ankabo‘t torlari orasida monandlik ko‘radi. «Bel» va «la’l» obrazlariga «jon rishtasi» mutanosib keladi va shu usul bilan shoir belining ingichkaligi, labniig nafis-yupqaligiga ishora qiladi. Baytdagi obrazlar munosabatidan «bel va la’l — ko‘ngulning jon rishtalari», degan fikr anglashiladi. Shu yo‘sinda oshiq qalbning muddaosi nazokatli tarzda anglatiladi. Navbatdagi bayt g‘azalni yaratish chog‘idagi Navoiy ilhomi va san’atkorligining avj nuqtasidan dalolat beradi: Sunbuli zulfi agar oshuftadur, ayb etmakim, Gul yuzida yotqon ikki nozanin bemori bor.
Shoir zulf va ko‘z tasvirini yaratmoqchi bo‘ladi. Hayratomuz yo‘l tutib, bu ikki a’zoning jonli tasvirini vujudga keltirish uchun ularni bir-biriga poetik vosita sifatida xizmat qildiradi. Birinchi misrada «sunbul» va «oshufta» so‘zlari bilanoq zulfning ta’rifu tasvirini berib qo‘ya qoladi. G‘azalxon ma’shuqa zulfini «oshufta sunbul» sifatida tasavvur eta boshlaydi. Lekin unga sunbuliy zulfning parishon va g‘amginligi boisi noayon. Bu holning sababini ayon etish, demakki, zulf tasvirini yanada kuchaytirish maqsadida shoir ko‘z obraziga murojaat qiladi. Gul chehraning suzuk va mastona ko‘zlarini «ikki nozanin bemor»ga mengzaydi. Yana husni ta’lil san’atining nodir imkoniyatidan foydalanib, zulf holatini ko‘zlar ahvoli manzarasi bilan asoslaydi. Bu ikkala misradagi tasvir chunonam bir-biriga esh va chambarchas bog‘liqki, ularni bir-birisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Shoir bunda sabab va oqibatning dialektik tanosubiga erishgan. Birinchi misra bayt badiiyatidagi oqibatni ifodalasa, ikkinchi misra sababni anglatadi. Navoiy oltinchi baytda lirik mazmunni badiiy yakunlashga o‘tadi:
Shoir badiiy tugallanmani g‘azalning dastlabki qismlari bilan mantyaqiy uzviylikda yaratadi. Birinchi va oltiichi baytlardagi «Kimki» so‘zi muayyan toifadagi kishilarni anglatadi. Ilk misradagi «Kimki» —«Bir malaksiymo parivash yori bor», ya’ni 1 — 6 bayt oralig‘ida tasvirlangan go‘zallar ishqidan bahramand baxtiyor kishi obrazi. Oltinchi baytdagi «Kimki» esa — «Bir malaksiymo parivash yor»din hijron chekkan (o‘z zamondoshlaridan ozordan o‘zga rohat ko‘rmagan), 1—6 bayt mobaynida husni jamoli zuhur etgan go‘zallar vaslidan benasib «ushshoqi zor» timsoli. «Men» so‘zi qo‘llanmaganda ham, bu timsol zamiridagi Navoiyning hayotiy siymosini tanib olar edik. Chunki g‘azalning navoiyvor tuzilishi, tasvir tabiati, baxtiyor oshiq bilan «Ko‘nglida ozori bor», «Mastu bexud» rind qiyofasining qiyosi buni aniq aytib turadi. Bu satrlar g‘azal muxlislarida Navoiyning shaxsiy iztiroblariga yana bir bor hamdardlik tuyg‘ularini uyg‘otadi. Shoir g‘azalni naqadar zukko mushohada bilan boshlagan bo‘lsa, shunchalik teran hayotiy o‘git bilan yakunlaydi:
Bir-birini tan olmaslik, xudparastlik, takabburlik illati har qanday insoniy munosabatlarga hamisha rahna solib kelgan. Shoir ayriliq xavfidan ogoh etadi va o‘zlikdan kechib, yor vasliga sazovor bo‘lish, uni qadrlashni maslahat ko‘radi. Bu nazmiy xulosa asrlardan beri o‘zining hayotiy qudratini saqlab kelmoqda. U Navoiy zamondoshlari uchun qanchalik qadrli bo‘lsa, biziing davrimiz farzandlari va kelajak nasllar uchun |