Mundarija
Yüklə 270,69 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Xulosa.
BMI ning xulosa qismida boblar yuzasidan fikrlar umumlashtirilib, quyidagi ilmiy yakunga kelindi. 1. O’zbekiston mustaqillikka erishgach, sodir bo’lgan ijtimoiy-siyosiy, adabiy va madaniy sohadagi tub o’zgarishlar «Ta’lim to’g’risida»gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning qabul qilinishi ta’lim va tarbiya ishlarini yangicha usulda tashkil qilishni talab etadi. Ta’limning ham mazmunan, ham shaklan milliy tus olishiga erishish shu kunning dolzarb masalalaridan biri. Har bir yangilikni kundalik hayot voqealari mazmuniga singdirish va yosh avlodni kelajak sari yo’naltira olish zarur. 2. Mustaqil respublika sharoitida xalq ta’limi o’ziga xos rivojlanish davrini boshidan kechirmoqda. Bu o’ziga xos rivojlanish davrini boshidan kechirmoqda. Bu o’ziga xoslik, eng avvalo ta’lim-tarbiya mazmunini milliylashtirish, ya’ni o’zimizning juda boy adabiyotimiz, madaniyatimiz, tilimiz o’z mohiyati bilan juda chiroyli, yuksak insoniy ahloqiy mazmunga ega bo’lgan milliy urf odatlarimiz asosida jamiyatimiz kelajagi bo’lgan yosh avlodni o’qitish baxtiga ega bo’lishni ta’minlamoqda. endi eski uslub bilan
10 У. Норматов. Умидбахш тамойиллар. – Тошкент: «Маънавият», 2000, 51-бет. 26
yangi vazifani amalga oshirib bo’lmaydi. SHuning uchun bu masalani yangi pedagogik texnologiyani asosida amalga oshirish zarur. 3. «Ta’lim to’g’risida»gi Qonunning qabul qilinishi o’rta maktablarda, akademik lisey va kasb-hunar kollejlarida dars jarayonini qayta qurishni, adabiyotni o’qitishda qo’llandigan metod va usullarni ko’rib chiqishni talab etdi. CHunki bugungi kun talabi dars o’tishning shakl va usullarini muttasil yangilab borishni taqozo etadi. SHuning uchun dars aniq maqsad asosida o’tkazilishi shart. 4. Dars boshlash jarayonida o’qituvchi eng avvalo, fikrni badiiy asarni idrok qilishga qaratmog’i lozim. Darsning an’anaviymi yoki noan’anaviyligidan qat’iy nazar o’qituvchi o’z oldiga qo’ygan maqsadiga erishishga harakat qilib, o’qituvchining ilg’or metod va usullaridan unumli foydalanib, o’quvchilarni o’z ustida ishlashga, tirishqoqlikka har bir narsaga tanqidiy ko’z bilan qarashga badiiy asardan zavqlanishga o’rgatmog’i kerak. 5. Noan’anaviy darslardan bilim va ko’nikmalarni mustahkamlash, umumlashtirish va hisobga olishda foydalanish. O’qitishning bu shaklini muntazam qo’llash ijobiy natija bermaydi. Balki unga nisbatan o’quvchilarning qiziqishlarini susaytiradi. SHuning uchun noan’anaviy darslarni har doim emas, balki o’rni bilan qo’llash foydalidir. Noan’anaviy darslarda puxta tayyorgarlik ko’rish lozim. Birinchi galda uning maqsad va vazifalarini aniqlab olish zarur. Noan’anaviy darslarni o’tkazishda «o’quvchilar bilan birgalikda» degan qoidaga amal qilish kerak. Noan’anaviy mashg’ulotlarda dars ko’proq o’qituvchining faolligiga emas, balki o’quvchining faoligiga o’tishi lozim. 6. BMI ga tadqiqot ob’ekti sifatida olingan. Tohir Malikning «Alvido, bolalik!» qissasini boshqa asarlardan bir necha tomonlari bilan farqlanadi. a) asar chuqur ilmiy-falsafiy tahlilga asoslangan. b) muallif o’zgalarga aql o’rgatmaydi, barchani jinoyat ildizlariga nazar tashlashga, uning tub sabalarini aniqlashga undaydi. v) asarni o’qigan beixtiyor yozuvchi bilan birga mazkur muammo bo’yicha chuqurroq va kengroq fikrlay boshlaydi.
27
7. Asarning tarbiyaviy ahamiyati kuchli. Hayotning turli mazmundagi inqirozlariga uchragan yoshlar o’zlariga ushbu asar orqali to’g’ri yo’l topa olishi mumkin. 8. Bu asar yoshlar uchun o’zgalar xatosidan o’rganib, o’z hayotida bu xatolarni takrorlamaslik bo’yicha qo’llanma sifatida katta ahamiyatga ega. YA’ni, bu qissa ko’pchilik yoshlar uchun ma’naviy mash’ala vazifasini bajarish imkoniyatiga ega. 9. Matn ustida ishlash orqali o’quvchilarni adabiy-estetik tahlilga o’rgatish. O’quvchilarni badiiy matn ustida ishlashga o’rgatish ularda adabiy – estetik tahlil masalasini shakllantirish va o’stirish orqali ta’lim-tarbiya berishni nazarda tutadi. Badiiy asar orqali yozuvchining o’sha asarni yaratish jarayonidagi ijodiy yo’lini qayta bosib o’tish, muallif fikrlari, hissiyoti va xulosalariga sherik bo’lish, ayni paytda uning yutuqlaridan ruhlanish kamchiliklariga tanqidiy munosabat bildirishdi? Adabiy tahlil o’qituvchidan o’quvchilar faoliyatini uyushtirish bilimlarini boyitish va ma’lum maqsadga yo’naltirishda ijodkorlik, pedagogik mahorat, fidoyilik talab etadi. 10. Badiiy matn ustida ishlash orqali o’quvchining adabiy-estetik tahlil malakasini shakllantirish shunchaki bilim berish vositasi emas, balki adabiy- ta’lim oldidagi ta’lim va tarbiya uyg’unligiga qaratilgan dolzarb masalalardir. SHunga erishish kerakki, adabiy-estetik tahlil o’quvchining bilimini boyitish, hissiyotiga cheksiz ta’sir ko’rsatsin, aqlini charxlab, nutqini o’stirsin. Xulosa o’rnida shuni ta’kidlash joizki, ta’lim tizimimizdagi eng asosiy o’zgarish va yangiliklarning tub mohiyatini barkamol avlodni har tomonlama rivojlangan va kamol topgan shaxs sifatida tayyorlash tashkil etadi. SHuning uchun ham butun ta’lim tizimi ana shu barkamol shaxsning rivojlanishi uchun sharoit va imkon yaratib berishi lozim. Bugungi kunga kelib «o’qituvchi o’qitadi, o’quvchi o’qiydi» degan aqidaning eskirib qolganligi ochiq haqiqatga aylanib qoldi. 28
Agar o’quvchining iste’dodi va qobilyatlari e’tiborga olinmas ekan, ta’lim-tarbiya jarayonidagi ulkan yutuqlar haqida gap bo’lishi mumkin emasligi hayotiy tasdig’ini tabora ko’proq darajada topmoqda. Demak, bugun har qanday yangi axborot texnologiyalari, yoki har qanday pedagogik texnologiyalar mohiyat e’tibori bilan bolaning intellektual jihatdan rivojlanishiga imkon bermog’i kerak. Ana shunday pedagogik texnologiyagina e’tirof etilishi, qadrlanishi, amaliyotga tatbiq etish uchun tavsiya qilinishi mumkin. SHunday ekan, adabiyot darsining mazmuni qanday bo’lishi kerak, u qanday tipologik xususiyatlarga ega, adabiyot darsining samaradorligi nimalarga bog’liq. Bunda o’qituvchining o’rni va mavqei qanday belgilanadi, o’quvchining adabiy jihatdan rivoji uchun qanday yo’l-yo’riqlar tutiladi, adabiyot darslarining tashkiliy jihatlarida qandyn o’ziga xosliklar bor? kabi bir qator savollar paydo bo’ladi. Garchi adabiyot o’qitish metodikasiga oid ko’plab tadqiqotlarga bu savollarga xilma-xil javoblar berilgan bo’lsa-da, amaliyotda hali ham o’qituvchilar yaxlit holdagi aniq javob va ko’rsatmalarga muhtoj bo’lib turibdi. Adabiyot darslarining nazariy jihatlari haqida M.I. Maxmudov, A. Zunnunov, M. Mirqosimova, Q. YO’ldoshev, S. Matjonov va boshqalar metodist olimlarning tadqiqotlari mavjud. Ularda adabiyot darslarini tashkil etishning o’ziga xos xususityalari, ularga quyiladigan zamonaviy talablar, adabiyot darslarida o’quvchilar faoliyatini yo’lga qo’yish va uni faollashtirish, zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalardan foydalanish, dars samaradorligini oshirish, adabiyot darslarining ma’rifiy, tarbiyaviy estetik jihatlari, badiiy asarni tahlil qilishda adabiyot darslarining o’rni va ahamiyati, kunda o’quvchilarning mustaqil, ijodiy ishlarni tashkil etishning yo’l va usullari haqida batafsil ma’lumotlar berilgan. Mazkur tadqiqotlardan ijodiy foydalana bilishimiz zarur. Adabiyot darslarida o’quvchilar bilan ishlashning turli shakllaridan foydalanish imkonlari mavjud. Xususan, guruh bilan har bir o’quvchi bilan alohida ishlashning qo’shib olib borilishi yaxshi samara berishni biz yuqorida ko’rsatgan dars ishlanmalarida ham ko’rdik. 29
Adabiyot darslarida o’quvchilar olgan bilimlarini, egallagan ko’nikma va malakalarini nao’orat qilish ham muhim amaliy ahamiyatga ega. Keyingi paytlarda bu sohada ayniqsa, test savollariga javob olish yo’li bilan o’quvchilar bilimini baholash keng yoyildi. Ayrim tarixiy sanalarni bilishda, yozuvchining hayotiga, adabiy asarning yaratilishiga bog’liq fakt va hodisalarni o’rganish bilan aloqador holda bu usuldan foydalanish yaxshi samara beradi. Ammo o’quvchining adabiy asarni idrok etish darajasini, uning adabiy qobiliyat va iste’dodini to’la bilish va baholash uchun faqat test savolarining o’zi kamlik qiladi. U og’zaki suhbat, o’quvchilarning yozma nutq malakalarini kuzatish bilan qo’shib olib borilsagina baholash to’laqonli va mukammal bo’ladi degan yakuniy hulosaga keldik.
Yüklə 270,69 Kb. Dostları ilə paylaş:
|