Pedagogika fakulteti
Yüklə 394,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Boshlang’ich sinflarda adabiy asarlarni qayta hikoya qilishga o'rgatishda
yangi vazifalarni hal etish nazarda tutiladi: o’quvchining yordamchi savollarisiz ertak va hikoyalarning mazmunini bir-biriga bog'lab, izchillik bilan, ifoda vositalaridan foydalanib, grammatik tomondan to'g'ri bayon eta olishga o'rgatish. Endi bu sinfda ancha murakkab, hajmi kattaroq bo'lgan asarlarni qayta hikoya qilish taklif etiladi. (Bu sinflarda qayta hikoya qilish uchun tavsiya etilgan asarlar ro'yxati „Badiiy terma kitob"da ko'rsatilgan. Tuzuvchilar: S. G'oziyeva, D. Ochilova, L. Dolimova. Т., „o’qituvchi", 1993.) Masalan: „Bo'ri bilan tulki" (o'zbek xalq ertagi), „Chumchuq" (o'zbek xalq ertagi), Gulxaniyning „Toshbaqa bilan chayon" masali, „Zumrad va Qimmat" (o'zbek xalq ertagi ) va hokazolar. Adabiy asarlarni qayta hikoya qilish mashg'ulotida o’qituvchi o'z oldiga o’quvchilarning bog'lanishli nutqini rivojlantirish, matn mazmunini bir-biriga bog'lab, ketma-ketlik bilan, nutqning ifodali vositalaridan foydalanib, aniq, grammatik jihatdan to'g'ri bayon etishga o'rgatish vazifasini qo'yadi. Qayta hikoya qilib berishga o'rgatish mashg'ulotini o'tkazish uslubiyoti (metodi) ushbu sinf o’quvchilari bog'lanishli nutqining rivojlanganlik darajasiga, o’qituvchining o'z oldiga qo'ygan vazifasiga, shuningdek, qayta hikoya qilib berish uchun tavsiya etilgan adabiy asar matniga bog'liq bo'ladi. Qayta hikoya qilib berish mashg'uloti quyidagi qismlardan iborat bo'lishi mumkin: 1. Kirish suhbati. Bu suhbat asar mazmunini idrok qilishga, o’quvchilarning tasavvurlarini aniqlashga, kerakli emotsional holatni vujudga keltirishga va hokazolarga qaratilgandir.
uning mazmunini esda saqlab qolish kerakligini, so'ng uni qayta hikoya qilib 29
berish lozimligini ta'kidlamaslik kerak, aks holda, badiiy asarning g'oyaviy tomonini idrok eta olmasligi mumkin. Asar matnini ma'noli qilib, ishtirok etuvchilarning dialogini intonatsiya bilan ajratib o'qib berish (yoki hikoya qilib berish)
juda muhimdir. Shunday qilinganda o’quvchilarga asardagi qahramonlarga va voqealarga o'z munosabatlarini bildirishga yordam bergan bo'lamiz.
yuzasidan beriladigan savollar oldindan yaxshilab o'ylab qo'yilgan bo'lishi kerak. Mashg'ulotning bu qismi uncha uzoq bo'lmasligi, o’quvchilarga 4 — 5 savol berish bilan kifoyalanish lozim.
O'qib berishdan avval o’qituvchi o’quvchilarga asarni diqqat bilan tinglashni, lining mazmunini esda olib qolishni, keyin qayta hikoya qilib berishlarini ta'kidlaydi. 5. O’quvchilar tomonidan asarni qayta hikoya qilib berish. Misol tariqasida o'zbek xalq ertaklaridan „Uch tulki" ertagini qayta hikoya qilish mashg'ulotini keltiramiz. O’qituvchi ertakni o'qib berishdan (yoki hikoya qilib berishdan) avval o’quvchilarga quyon, qo'ng'iroq, eshak va tulkining, o’quvchisi xo'tikning, tulkining (ona tulki, ota tulki) rasmlarini ko'rsatadi va o’quvchilardan ularning nomini so'raydi. O’qituvchi o’quvchilardan tulki qanday hayvon ekanligini, eshak, uning o’quvchisi xo'tik, quyon qanday hayvon ekanligini so'rab oladi. So'ngra o’qituvchi o’quvchilarga mana shu hayvonlar, „Uch tulki" ertagida uchrashini aytadi va o’quvchilarga bu ertakni hikoya qilib beradi (yoki o'qib beradi). Shundan so'ng asar mazmuni yuzasidan savollar beradi: „Hozir men sizlarga qaysi ertakni hikoya qilib berdim? Bu ertak qaysi hiylagar hayvon haqida yozilgan? Ertakdagi tulkilar qanday? Rahmdilmi yoki hiylagarmi? Ular
30
qanday qilib quyonni aldashdi? Ertak oxirida tulkining o’quvchisi Qashqani (quyonni) qanday qilib aldaganini kirn eslab qoldi? O’qituvchi o’quvchilarga savollarga hammalari to'g'ri va aniq ja-vob berganlarini, asar mazmuniga yaxshi tushunib olganlarini aytib, „Hozir men bu ertakni yana bir marta hikoya qilib beraman, sizlar esa uni diqqat bilan tinglanglar, keyin uni menga qayta hikoya qilib berasizlar", — deydi. Asarni ikkinchi marta hikoya qilib bergach, 5 — 6 o’quvchini ertakni qayta hikoya qilib berishga chiqaradi. Har bir o’quvchining qayta hikoya qilib berishlari baholanadi. Masalan: „Behzod ertakni juda qiziqarli, ifodali qilib aytib berdi, ammo lining hikoyasi to’liq bo'lmadi. U ona tulki quyonni qanday aldaganini hikoya qilib bermadi". Katta sinf o’quvchilarini qayta hikoya qilishga o'rgatishda turli usullardan foydalaniladi: o’qituvchi tomonidan tuzilgan reja asosida qayta hikoya qilish; a) o’quvchilarga tanish bo'lgan ikkita-uchta asarlardan birini o'z xohish- istaklari bilan qayta hikoya qilish; d) asarni sahnalashtirib, qayta hikoya qilish. Katta sinf o’quvchilari o'rtoqlarining hikoyalarini baholashga jalb etiladi. Bunday muhokamani uyushtirish metodik jihatdan juda murakkab bo'lib, u o’qituvchidan katta mahoratni, har bir o’quvchining shaxsiy xususiyatlarini bilishni talab etadi. Yana bu ishning murakkabligi shundan iboratki, o’quvchilar hamma hikoyalarni eslarida saqlashlari lozim bo'ladi, shuning uchun o’quvchilarning hikoyasini yozib borgani ma'qul, so'ngra ularning ba'zilarini muhokamadan avval o'qib berishi kerak. Muhokamani tashkil etish o’quvchilarni qayta hikoya qilishdagi yaxshi va yomon tomonlarni seza olishga, o'rtoqlariga nisbatan xayrixohlik bilan munosabatda bo'lishni tarbiyalashga yordam beradi. |