1.3.Təhsildə İKT ilə bağlı xarici dövlətlərin və Azərbaycan təcrübəsinin
öyrənilməsi, milli siyasət və strategiya , ümumtəhsil məktəblərində vəziyyət
Bugün ən müasir informasiya və kommunikasiya texnologiyalarını - İnternet, elektron
poçt və qlobal rabitə imkanları olmadan təsəvvür etmək mümkün deyil. İKT
cəmiyyətin inkişafına müsbət təsir etmək imkanlarına malik olan mühüm bir vasitədir.
Bir çox inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr İKT-nin təhsildə tətbiqi
nəticəsində böyük nailiyyətlər əldə etmişlər.Dünya təcrübəsi aydın şəkildə göstərir ki,
informasiya və kommunikasiya texnologiyalarından geniş istifadə olunması ölkənin
hərtərəfli inkişafına xidmət edir.Buna görə də inkişafı gücləndirmək məqsədilə ölkə
potensialından istifadə etmək üçün hər bir ölkənin öz milli İKT strategiyasının işlənib
hazırlanması mühüm əhəmiyyət daşıyır. Müasir cəmiyyətin inkişaf səviyyəsi onun
informasiya infrastrukturunun inkişaf dərəcəsi ilə təyin olunur. İqtisadi cəhətdən
inkişaf etmiş ölkələrdə demək olar ki, insan fəaliyyətinin bütün sahələrini əhatə edən
güclü informasiya infrastrukturu sürətlə inkişaf etməkdə davam edir.Bu elmin müxtəlif
ölkələr üzrə yayılması ayrı-ayrı zamanlara təsadüf edir. Qərbdə və Yaponiyada təhsilin
informasiyalaşdırılması 40 il əvvəl başlamışdır.Son illərdə isə ümummilli proqramlar
işlənib hazırlanmış və dövlət bu proqramlara külli miqdarda vəsait ayırmışdır.Hal-
hazırda ABŞ-da informasiyalaşdırmaya kapital qoyuluşunun ümumi həcmi hərbiyə
26
xərclənən vəsaitin ümumi həcmindən daha çoxdur. Avropada, ABŞ-da, Yaponiyada
və dünyanın bir sıra inkişaf etmiş ölkələrində informasiyalaşdırmanın həlledici rolunu,
onun insanların həyat fəaliyyətindəki əhəmiyyətini, elmi texnologiyalardan
istifadəsini, milli məhsulun istehsalında verdiyi töhfəni vaxtında qiymətləndirmişdir.
Bu ölkələrdə informasiya və kommunikasiya vasitələrinin inkişafı əsasında əmək
məhsuldarlığının artıması hiss olunacaq dərəcədə təmin olunmuş, təhsildə, səhiyyədə,
ticarətdə, istehsalatda həyat səviyyəsi yeni baxımda formalaşmışdır. Azərbaycan
Respublikasında İT-nin təşəkkülü keçən əsrin 2-ci yarısından sonra başlamışdır. Keçən
dövr ərzində bu sahə üzrə uğurlu nəticələr əldə olunmaqdadır. Belə ki, hal-hazırda
respublikada dövlət səviyyəsində dövlət və özəl qurumlarda informasiya və
kommunikasiya texnologiyaları sahəsində bir sıra əhəmiyyətli dövlət proqramları və
layihələr həyata keçirilmişdir və keçirilməkdə davam edir. Bu istiqamətdə Rabitə
Texnologiya Nazirliyinin gördüyü işlər nəticəsində Azərbaycan informasiya-
kommunikasiya texnologiyaları sahəsində sürətlə inkişaf edən ölkələr sırasına daxil
olmuşdur. Ölkənin ümumdünya elektron məkanına daha sürətli inteqrasiyası, sosial və
iqtisadi fəaliyyətin yeni formalarının (e-hökumət, e-ticarət, e-təhsil, distant təhsil və s.)
təşəkkül tapması, informasiya və bilik bazarının yaradılması, iqtisadiyyatın müxtəlif
sahələrinin inkişafı,xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi istiqamətində mühüm
addımlar atılmışdır.MDB ölkələri arasında ilk dəfə Azərbaycanda sabit telefon
şə
bəkəsi tam elektronlaşdırılmış və ölkənin bütün yaşayış məntəqələri
telefonlaşdırılmışdır və respublikanın bütün rayon mərkəzləri magistral fiber-optik
telekommunikasiya
şə
bəkəsinə
qoşulmuşdur.
2013-cü
ilin
Azərbaycanda
“İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları ili” elan edilməsi ölkəmizdə bu sahənin
inkişafına yeni təkan vermişdir. Azərbaycan İlk telekommunikasiya peykini məhz bu
ildə orbitə çıxarmağa nail olmuşdur. 8 fevral 2013-cü il tarixində Azərbaycanın ilk
peyki olan “Azerspace-1” telekommunikasiya peyki orbitə buraxılmışdır.Bu da
ölkəmizin müstəqillik dövründə əldə etdiyi ən yüksək texniki nailiyyətlərdəndir.
Avropa, Yaxın Şərq, Orta Asiya və Afrika ölkələrinə telekommunikasiya, internet,
televiziya-radio yayımı xidmətləri göstərməyə imkan verən peykin artıq kommersiya
istismarına başlanılmışdır. 2015-ci ilə qədər rəqəmli yayıma keçidi təmin etmək barədə
27
aparılan işlər yekunlaşmışdır.Bu illər ərzində poçt sahəsində xidmətlərin
yüksəldilməsi, infrastrukturun müasirləşdirilməsi, kadr potensialının gücləndirilməsi
istiqamətində ardıcıl işlər görülmüşdür. 2005-2010-cu illərdə Dünya Bankının dəstəyi
ilə “Maliyyə xidmətlərinin inkişafı” layihəsinin icrası nəticəsində milli poçt operatoru
oaln “Azərpoçt” MMC yaradılmışdır.Onun şəbəkə imkanlarından istifadə olunmaqla
ə
nənəvi xidmətlərlə yanaşı, poçt şöbələri vasitəsilə əhaliyə bank-maliyyə xidmətlərinin
göstərilməsi də təmin edilmişdir. Azərbaycan Respublikasında kompyuter və elektron
avadanlıqlarının, proqram məhsullarının istehsalı ildən-ilə artmaqla son 5 il ərzində 2
dəfə genişlənmişdir[3, s.6-15].
Bütün Avropa ölkələri İKT-dən müxtəlif sahələrdə, o cümlədən Azərbaycanda da
təhsil sahəsində istifadəni nəzərdə tutan milli strategiyalar qəbul etmişlər. 2015-ci il
19 yanvar tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında təhsilin
inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası"nın həyata keçirilməsi ilə bağlı Fəaliyyət Planı"nda
təhsil sisteminin bütün pillələrinin yeniləşməsi ilə bağlı mərhələlərlə həyata
keçiriləcək tədbirlər sistemi öz əksini tapmışdır. Təbii ki, hazırki şəraitdə təhsilin
inkişafı müasir texnologiyasız mümkün deyil. Elə bu səbəbdən də İKT-nin təhsil
sahəsinə transfer edilməsi və genişləndirilməsi prioritetə çevrilib. Bu gün dünyanın
ə
ksər ölkələrinin təhsil sistemində informasiya texnologiyalarının tətbiqi xeyli
yeniliklərə yol açsa da, məktəblərin informasiyalaşdırılmasında həlli çətin problemlər
də var.Bir çox hallarda bu strategiyaların məqsədi şagirdlərə, eyni zamanda
müəllimlərə lazımi İKT bilikləri verməkdir. Digər vacib cəhət məktəblərin müasir
texnologiya və infrastrukturla təchiz edilməsidir. Siyasətin və strategiyanın təyin
edilməsi mərkəzi səviyyədə baş versə də, bu siyasətin həyata keçirilməsi ilə çoxlu
sayda yerli qurumlar və məktəblər məşğul olur. Demək olar ki, bütün ölkələr eləcə də
Azərbaycan təhsildə İKT-ni dövlət səviyyəsində maliyyələşdirir.
Hazırda respublikamızda bütün mütəxəssislər İKT ilə işləmək və onlardan düzgün
istifadə etmək bacarığına çox böyük önəm verirlər. İKT biliyinə yiyələnməyin ən yaxşı
yolu isə elə orta məktəbdən başlayır. Ümumilikdə təhsil sisteminin İKT əsasında
təkmilləşdirilməsi informasiya cəmiyyətinin əsas məqsədlərindəndir.Dünya təcrübəsi
28
göstərir ki, İKT-dən istifadə etməklə qurulan yeni təhsil modeli məktəbin pedaqoji
heyəti qarşısında da yeni tələblər və vəzifələr qoyur. Müəllimlərin tək öz seçdikləri
sahə üzrə olan biliklər, pedaqogika və psixologiya sahəsində deyil, həm də informasiya
sahəsində yenidən təlim almaları lazım gəlir. Artıq yeni nəslin müəllimlərindən
öyrətdikləri fənnin strukturuna uyğun, uşaqların fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə alan və
onlarda mütəmadi inkişafa xidmət edən texnologiyaları seçib tədris zamanı tətbiq
etmələri tələb olunur.
Tədris prosesində yeni texnologiyalardan istifadə edən müəllimlər, İKT vasitələrinin
öz imkanları ilə təhsil prosesini xeyli sadələşdirdiyini, onu dinamik və sürətli etdiyini
qeyd edirlər. Tədris sisteminə kompyuterin də əlavə edilməsi tədris prosesini daha
yaxşı təşkil etməyə, şagirdlərin dərslərə qarşı olan marağını daha da artırmağa imkan
verir. Çünki kompüterlərlə aparılan dərslər şagirdlər üçün daha maraqlı və yaddaqalan
olur. Multimedia vasitələri, avtomatlaşdırılmış təlim sistemləri, kompyuter tədris
proqramları, animasiyalı tədris vasitələri, interaktiv lövhələrdən istifadə şagirdlərin
təfəkkürünə müsbət təsir göstərir və nəticə etibarilə onların göstərdikləri nəticələrin
keyfiyyətini artırır.
Tədrisdə interaktiv lövhələrdən istifadə dərsin əsas prinsiplərindən birini olan
ə
yaniliyi təmin edir. Elektron lövhənin ekranına promethean adlanan xüsusi qələmlə
va ya barmaqla toxunmaqla onun üzərində kompyuterdə mümkün olan bütün
ə
məliyyatları yerinə yetirmək mümkündür. "Ağıllı" lövhə, həmçinin kompyuterə
qoşulan mikroskop, skaner, pəqəmli fotoaparat, videokamera kimi qurğular vasitəsilə
alınan təsvirləri də proyektorla qəbul edə bilir.Bu da məktəblərdə virtual
laboratoriyaların təşkilində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Şagirdlər elektron lövhə
vasitəsilə istənilən riyazi,kimyəvi,fiziki,coğrafi proseslərin izahını və video
görüntülərini, müxtəlif cihazların, qurğuların, texniki vasitələrin işləmə prinsiplərini
ekranda izləyə bilərlər. Bu isə şagirdlərin biliklərini, praktiki bacarıq və təcrübələrini
artırmaqla tədris prosesini xeyli canlandırır.Şagirdlərdə yaradıcı yanaşma, düşünmə,
fəaliyyət, tədris materialını dərindən dərk etmə qabiliyyətini artırır.
"Ağıllı" lövhənin digər bir üstün cəhəti isə ondan ibarətdir ki, üzərində aparılan bütün
ə
məliyyatları, dərsin gedişini, hazırlanmış modelləri kompyuterin daimi yaddaşında
29
saxlamaq və dəfələrlə istifadə etmək imkanı verir və bu cür imkanlar müxtəlif
səbəbdən dərsləri buraxan və ya dərsdən geri qalan şagirdlər üçün xüsusi əhəmiyyətə
malikdir. Bununla şagird iştirak edə bilmədiyi dərsin elektron variantını əldə edə və ya
dərslərdən geri qalanlar həmin materialı qavrayana kimi təkrar-təkrar izləyə bilərlər.
Tədrisdə İKT-nin imkanlarından istifadə etməklə interaktiv rejimdə keçilən dərsləri
ş
agirdyönümlü təşkil etmək asanlıqla təmin edilir. Müəllim isə şagirdin yönləndiricisi
kimi onu daha aktiv olmağa, müstəqil düşünməyə, təşəbbüskarlığa həvəsləndirən
rolunda çıxış edir.İnteraktiv rejimdə keçilən dərslər bütün şagirdlərin, o cümlədən
passiv, utancaq, müəyyən fiziki və ya psixoloji qüsuru olan şagirdlərin də dərsə
qoşulmasına şərait yaradır. Bunlardan əlavə, müəllimlər İKT-nin köməyi ilə dərs
prosesində müxtəlif səviyyəli şagirdlərə fərqli yanaşma və öyrətmə sistemini tətbiq
etməklə qavrama qabiliyyətlərinə uyğun müxtəlif tapşırıqlar verilə bilər. Müxtəlif
fənlər üzrə məsələlərin, tədqiqat tipli çalışmaların həllində kompyuterdə optimal iş
rejimi qurmaqla şagirdləri qruplaşdırmaq xüsusi effekt verir. Kompyuter qarşısında
təhsil alan şagirdin öz sürət rejimində işləməsi yaxşı nəticə verir, onun özünə inamı
artır, bu isə təlimi daha da səmərəli edir. Müəllimin verdiyi sualı kompyuter vasitəsilə
cavablandırmaqla şagirdlərin hamısı dərs prosesində aktiv iştirak edir, müəllimlər isə
dərs boyu uşaqların aktivliyini qoruyub saxlaya bilirlər.
Dostları ilə paylaş: |