1
.
3 Müəssisənin maliyyə nəzarəti sistemində auditorun fəaliyyət
standartları
Daxili audit inkişaf etmiş bir sıra ölkələrdə ondoqquzuncu əsrin sonlarından
etibarən müxrtəlif fəaliyyət növlü müəssisələrdə fəal tətbiq edilsə də Azərbaycan
təcrübəsi üçün yeni bir anlayışdır. Daxili auditi zəruriliyi nəzərə alınaraq, hazırda
müxtəlif fəaliyyət növlü müəssisə və təşkilatlarda daxili audit xidmətlərinin
yaradılmasına başlamışdır. Bu yeni perspektivli işin qurulmasında, daxili
auditorların lazımi biliklərə və peşə vərdişlərinə yiyələnməsində daxili auditin
aparılmasına dair standarların və etnik normaların əvəzsiz rolu vardır.
Müəssisə və təşkilatın fəaliyyət sahəsindən, istehsalın həcmindən və digər
amillərdən aslı olaraq, iri və orta müəssisələrdə daxili audit xidmətinin təmin
edilməsi məqsədilə xüsusi bölmənin yaradılması, kiçik müəssisələrdə isə daxili
auditorun həmin işə cəlb edilməsi məqsədəuyğundur. Beləki, daxili audit ənənələr
baxımından, fərqli iqtisadi, sosial, hüquqi və mədəni mühitdə təyinatı, həcmi,
mürəkkəbliyi və strukturu baxımından fərqlənən müəssisə və təşkilatlarda həm
21
müəssisə və təşkilatın öz əməkdaşı həm də kənardan cəlb edilmiş müvafiq icraçılar
tərəfindən aparıla bilər. Bu və ya digər mühitdə mövcud olan fərqlərin daxili audit
fəaliyyətinə təsir göstərməsinə baxmayaraq mənzil qərargahı Floridada (ABŞ)
yerləşən beynəlxalq Daxili Auditorlar İnstitutu tərəfindən tətbiq edilmiş və
təsdiqlənmiş Daxili Auditin Peşə Təcrübəsi üzrə Beynəlxalq Standartlar daxili
auditorların öz vəzifələrini yerinə yetirməsinin mühüm şərti hesab olunur. Daxili
Auditin Peşə Təcrübəsi üzrə Beynəlxalq Standartlar daxili audit xidmətlərinin
göstərilməsi ilə bağlı əsas priinsiplərin hərtərəfli təhlilinin, müvafiq məsləhətləşmə
və müzakirələrin nəticəsidir. Bu standartlar daxili auditin keyfiyyətinə və
etibarlılığına normativ tələbləri müəyyən edən və onlara riayyət olunduqda, daxili
auditor fəaliyyətinin uğurlu nəticəsini təmin edən əsas qaydaları müəyyənləşdirir.
Auditor fəaliyyətinin standartları dörd qrupa ayrılır:
1.
Auditor praktikası üzrə Beynəlxalq Komitə tərəfindən hazırlanmış
beynəlxalq auditor standartları. Onlar müxtəlif ölkələrdə auditin keçirilməsinə
tələbləri göstərirlər.
2.
Milli standartlar, onlar inkişaf etmiş ölkələrdə mövcuddur.
3.
Peşəkar auditor birliklərində mövcud auditor fəaliyyətinin daxili standartları,
auditor təşkilatlarının və sərbəst auditorların auditor fəaliyyətinin
qaydalarıdır (standartlarıdır). Peşəkar auditorlar birliyinin funksiyalarından biri
vahid prinsip və yanaşmalar əsasında auditin təşkilidir. Bu məqsədlə peşəkar
auditor birliyi öz üzvləri üçün milli standartlar əsasında auditor fəaliyyətinin vahid
qaydalarını (standartlarını) müəyyənləşdirə bilər. Bu zaman auditor fəaliyyətinin
daxili standartlarına tələb auditor fəaliyyətinin milli standartlarının tələblərindən
aşağı olmamalıdır.
4.
Firmadaxili standartlar. Auditor təşkilatları və sərbəst auditorlar milli
standartlara əsaslanaraq auditor fəaliyyətinin xüsusi qaydalarında (standartlarında)
möhkəmləndirilmiş, auditorun müxtəlif hərəkətlərinin yerinə yetirilməsinə öz
firma yanaşmasını işləyib hazırlayırlar, hansıki auditor fəaliyyətinin milli
qaydalarına (standartlarına) zidd ola bilməz. Əgər auditor rəyi beynəlxalq
22
standartlar üzrə verilirsə, onda firmadaxili standartlar beynəlxalq standartlara zidd
olmamalıdır.
Daxili auditin aparılması zamanı üç qrup standartlardan: daxili auditin peşə
təcrübəsi üzrə beynəlxalq standartlardan, daxili auditin keyfiyyət xarakteristikası
standartlarından və daxili audit fəaliyyət standartlarından istifadə olunur.
Auditor fəaliyyətinin həyata keçirilməsinə daxili yanaşmaları açıqlayan,
auditor təşkilatlarında tətbiqi məcburi olan standartlar, təlimatlar, metodiki
göstərişlər, vəsaitlər və digər sənədlər auditor təşkilatlarının daxili standartlarına
aid edilə bilər.
Auditor standartları auditin keyfiyyəti və etibarlılığını müəyyənləşdirən və
onlara riayət etməklə auditor yoxlaması nəticələrinə müəyyən təminat verən vahid
beynəlxalq təməl təlimatlarını formalaşdırır. Auditor praktikası üzrə Beynəlxalq
Komitə beynəlxalq standartlardan ibarət auditin aparılması standartlarını
müəyyənləşdirmişdir.
Daxili auditorların və onların iş sənədlərinin kənar auditə kömək etmək
məqsədilə cəlb olunması təcrübəsinin artmasını nəzərə alaraq, daxili auditin
keyfiyyətini müəyyənləşdirmək zərurəti yaranır. Bununla əlaqədar olaraq auditin
etika normalarına və peşə standartlarına tam riayət olunmasına xüsusi diqqət
yetirilməlidir. Həmin amillər daxili auditin yüksək keyfiyyətlə həyata
keçirilməsinə təminat verir. Bu nöqteyi-nəzərdən, Daxili Auditorlar İnstitutunun
Etika Məcəlləsi həmin ixtisas üzrə davranış qaydalarını və normalarını müəyyən
edərək müvafiq tövsiyələri nəzərdə tutur. Göstərilən Məcəllə davranışın sərt
normalarının bəyənnaməsidir və bu normaların yerinə yetirilməsinə köməklik edir.
Auditоrların pеşə еtikasının Milli məcəlləsində auditоr еtikasının əsas
prinsipləri əks оlunmuşdur. Auditоrun qarşısında duran məqsədlərə nail оlmaq
üçün о auditоr еtikasının aşağıdakı əsas prinsiplərini – Düzgünlük, Оbyеktivlik,
Dostları ilə paylaş: |