3
Gİ
RİŞ
Mövzunun aktuallığ
ı. Cəmiyyətin iqtisadi transformasiyası şəraitində yeni
istehsal münasibətlərinin yaranması, material, əmək və maliyyə resurslarının
səfərbər edilməsi ilə yanaşı onlardan səmərəli istifadə olunması da vacib məsələlər
kimi ön plana keçir. Bu problemin həllində uçot, nəzarət və təsərrüfat fəaliyyətinin
təhlilinin müstəsna əhəmiyyət kəsb etməsi şübhəsizdir. Eyni zamanda
formalaşmaqda olan yeni iqtisadi münasibətləri ifadə edən kateqoriyalar yaranır.
Bu cür kateqoriyalardan biri də auditdir.
Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatı inkişaf etdikcə və onun dünya
təsərrüfat sisteminə inteqrasiyası gücləndikcə iqtisadi-maliyyə münasibətlərində
səffaflığın təmin olunmasında, iqtisadi cinayətkarlığa və əsassız israfçılığa qarşı
mübarizədə auditin imkanlarından daha geniş istifadə etmək zərurəti yaranır.
Müasir audit səmərəli maliyyə nəzarəti olmaqla yanası, həm də sahibkarlıq
subyektlərinin maliyyə sisteminin sabitliyinin möhkəmlənməsində, onların biznes
inkişaf planlarının hazırlanmasında, yerli, regional və dünya bazarlarının
tədqiqində də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Sahibkarlıq subyektlərinin səmərəli
idarə olunmasının təşkilinə, onun fəalliyyətinin tənzimlənməsinə müsbət baxımdan
təsir edən audit sistemi həmçinin bu subyektlərin maliyyə fəaliyyətinin mövcud
vəziyyətini və inkişaf perspektivlərini qiymətləndirərək, bu istiqamətdə öz rəyini
bildirir.
Təsərrüfat subyektlərində gündəlik nəzarətin lazımı səviyyədə təşkil olunması
üçün yüksək peşəkarlığa malik olan, müəssisənin təşkilati-iqtisadi quruluşunu
dərindən bilən, yoxlama texnikası ilə ətraflı tanış olan mövcud qanunvericilik
barədə müfəssəl məlumatı olan xüsusi nəzarət xidmətinin - daxili auditin olması
vacibdir. Beynəlxalq təcrübədən məlumdur ki, yüksək səviyyədə inkişaf etmiş
bazar iqtisadiyyatı ölkələrində şəxsi mülkiyyətin əsas mülkiyyət forması olduğu
yerdə daxili audit sistemi geniş tətbiq olunur.
Bazar münasibətləri şəraitində müəssisələrin idarə olunmasında daxili audit
nəzarətin ayrılmaz və mühüm elementidir. Daxili auditə tələbat onunla əlaqədar
yaranır ki, sahibkarlar müəssisənin və aşağı idarəetmə strukturlarının fəaliyyətinə
4
gündəlik nəzarətlə məşğul ola bilmirlər. Daxili audit bu fəaliyyət barədə
informasiya verir və menecerlərin hesabatlarının düzgünlüyünü təsdiqləyir. Daxili
audit başlıca olaraq risklərin idarə olunması və müəssisənin maliyyə vəziyyəti
barədə çevik informasiya əldə etmək baxımından əlverişlidir.
Maliyyə nəzarətinin xüsusi növü kimi audit - dövlətin maliyyə-iqtisadi
siyasətinin uğurla həyata keçirilməsi və maliyyə sabitliyinin bərqərar edilməsi
üçün zəmin yaratmaqla, qanunçuluğa riayət edilməsinin təmin olunmasına,
mülkiyyətin qorunub saxlanılmasına, maliyyə vəsaitlərindən düzgün, səmərəli və
qənaətlə istifadə olunmasına xidmət edir, büdcə və maliyyə intizamının ən müxtəlif
pozuntularını askara çıxarmağa yardım göstərir, qanunsuz xərclənmiş vəsaitləri
aşkar etməyə və onların bərpasına imkan yaradır.
Müəssisənin sahibkarı, səhmdarları bunda maraqlıdırlar ki, sərf etdikləri
kapitalın artımı müqabilində yüksək mənfəətin əldə edilməsi və nəticə etibarilə
dividendlərin daim artması təmin olunsun. Müasir şəraitdə material-pul vəsaitlərin
təyinatına uyğun sərf olunması, dövlət qarşısında vergi və digər ödənişlərin
təminatı, satıcı təşkilatlara olan borclarının ödənilməsi, mühasibat uçotunun
aparılmasının düzgün təşkili üzərində gündəlik nəzarətin olması böyük əhəmiyyət
kəsb edir.
Ümumiyyətlə, daxili audit müəssisənin maliyyə ehtiyyatlanın istifadəyə
yönəldilməsinin məqsədli təyinatını, rasionallığını, tamlığını və vaxta
müvafiqliyini müəyyənləşdirərək, maliyyə resurslarının formalaşdırılmasında və
xərclənməsində
ehtiyat
mənbələrini
üzə
çıxararaq,
maliyyə-təsərrüfat
əməliyyatlarında və onların hesabatda əks olunmasında qanunçuluqdan və
səmərəlilikdən kənarlaşmaları aşkarlayaraq, dövlət büdcəsi ilə və büdcədənkənar
fondlarla hesablaşmaların düzgünlüyünü müəyyənləşdirərək, idarəetmənin
səmərəliyinin yüksəldilməsinin təsirli vasitəsi kimi çıxış edir.
Artıq daxili auditin zəruriliyi nəzərə alınaraq, ölkəmizin müxtəlif fəaliyyət
növlü müəssisə və təskilatlarında daxili audit bölmələrinin yaradılmasına
başlanmışdır. Lakin bu yeni, perspektivli işin qurulmasında bir sıra nöqsan və
çatışmazlıqlara yol verilir, daxili auditorların lazımi biliklərə və pesə vərdişlərinə
5
yiyələnməsinə, daxili auditin aparılmasına dair standartların və etik normaların
işlənib hazırlanmasına yardım edən metodik normativ aktlar, tədris-praktik
səciyyəli kitablar və metodik vəsaitlər çatışmır.
Daxili auditor pesəsinin mahiyyəti haqqında dəqiq anlayışın olmaması, daxili
auditin səhvən istehsalat-maliyyə fəaliyyətinin təftişi kimi təsəvvür edilməsi
ölkədə daxili auditi beynəlxalq standartlar səviyyəsində qurmağa imkan vermir.
Bütün bunlarla əlaqədar müasir dövrdə təsərrüfat subyektlərində daxili auditin
nəzəri əsaslarının tədqiqi, onun təşkili və aparılması üzrə metodiki təkliflərin və
tövsiyyələrin hazırlanması çox aktualdır.
Dostları ilə paylaş: