Element atomlarida elektronlarning energetikpog`onalar va pogonachalarga taqsimlanishi mavzusini o`qitish metodikasi

Pauli prinsipi.  

Bu  prinsp  1925  yilda  Pauli  tomonidan  ochildi.  "Bir  atomda  to’rtala  kvant 

sonlari bir-biriga teng bo’lgan ikkita elektron bo’la olmaydi". Boshqacha so’z bilan 

aytilganda  n,  c,m

c

,m

s

kvant  sonlari  bilan  faqat  bitta  elektron  Har  akterlanadi. 

Atomdagi boshqa har qanday elektron uchun hech bo’lmaganda kvant sonlarining 

bittasi  boshqa  qiymatga  ega  bo’lishi  kerak  degan  xulosa  kelib  chiqadi.  Pauli 

prinsipidan,  bitta  orbitalda  spin  kvant  soni  m

s

=+

2

1

  yoki  m

s

=-

2

1

  qiymatga  ega 

bo’lgan faqat 2 ta elektron bo’lishi mumkin degan xulosa kelib chiqadi.  

Demak,  s-  holatida  1  ta  orbital  bo’lib,  unda  faqat  2  ta  elektron  bo’ladi,  r- 

holatda 3 ta orbital bo’lib, unda 6 ta elektron, d 1- holatda 5 ta orbital bo’lib, unda 

10  ta  elektron,  f  holatda  7  ta  orbital  bo’lib,  unda  14  ta  elektron  bo’ladi. 

Pog`onachalarda bo’lishi mumkin bo’lgan elektronlar sonini n=2(2c+1) formulasi 

bilan  ham  topish  mumkin.  Bu  yerda  n-  berilgan  pog`onachada  bo’lishi  mumkin 

bo’lgan  elektronlar  so-ni,  1-orbital  kvant  soni.  Bu  formulaga  pog`onachalarning 

elektronga bo’lgan maksimal sig`imi deyiladi.  

Masalan, s pog`onachada, c=0, n=2(2 ٠ 0+1)=2٠ 1" 2 ta (s

2

)  

r pog`onachada, c=1, n=2(2٠1+1)=2٠3=6 ta (r

6

)  

d pog`onachada, c=2, n=2(2٠ 2+1) = 2٠5=10 ta (d

10

)  

---

 

23 

f pog`onachada, c= 3, n=2(2٠ 3+1)=2٠ 7= 14 ta (f

14

) elektron bo’ladi.  

 Elektron qavatdagi orbitallar soni E

o. c 

=n

2

 ga teng bo’lganligi har bir elektron 

qavatda  maksimum  bo’lishi  mumkin  bo’lgan  elektronlar  sonini  N=2n

2

  formulasi 

bilan topish mumkin. Bu yerda N- berilgan elektron qavatdagi maksimum bo’lishi 

mumkin bo’lgan elektronlar soni, n bosh kvant soni.  

Bu  tenglamaga  energetik  qavatlarning  elektronga  bo’lgan  maksimal  sig`imi 

deyiladi.  

Masalan: 1 chi energetik qavat K, bu qavat uchun bosh kvant son 

n=1 ga teng bo’lsa, N=2٠1=2٠1=2 ta 

2 chi energetik qavat L, bu uchun n=2, N=2٠2

2

=2٠4=8 ta, 

3chi energetik qavat M, bu uchun n=3, N=2٠3

2

=2٠9=18 ta 

4 chi energetyk qavatN, bu uchun n=4, N=2٠4

2

 =2٠16=32 ta 

5  chi  energetik  qavat  0,  bu  uchun  n=5,  N=2٠5

2

=2٠25=50  ta  elektronlar 

joylashadi va xokazo.  

Elektron qavatlarning sig`imi, qavat yadrodan uzoqlashgan sari ortib boradi.