İstanbul Ermeni Patrikleri ve Siyasî Faaliyetleri (1878-1923)
İzmirliyan ve Ermeni Olayları
Yüklə 140,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
İzmirliyan ve Ermeni Olayları
İzmirliyan’ın İstanbul Ermeni Patriği olmasından sonra Anadolu’nun bir çok vilayetinde karışıklıklar çıkmış, Ermeni isyanları bir çığ gibi büyümüştür. İzmirliyan’ın bu olayların çıkmasında nasıl bir rol oyna- dığını görmek için, 30 Eylül 1895’de İstanbul’da çıkan ve Bab-ı Ali Gösterisi olarak adlandırılan olaylar iyi bir örnek olacaktır. Hınçak Komitesi, Bab-ı Ali gösterisinden iki gün önce, Islahat komisyonunun raporunu protesto etmek üzere, 28 Eylül’de büyük dev- letlerin elçilerine bir bildiri vermiştir. İstanbul’da ihtilalci bir Ermeni eyleminin hazırlanmakta olduğu konusunda uyarılmış bulunan Zabtiye Nazırı Nazım Paşa, hoş olma- yan olayların meydana gelmesini önlemek için İzmirliyan’dan elinden geleni yapmasını istemiştir. Ayrıca, komite üyelerinin, Ermeni hürriyet saatinin çalmak üzere hazır olduğu ve Ermeni halkının pek yakında Türk buyruğundan kurtulacağı yolunda kamuoyunda gizlice telkinatta bulunduklarını ona duyurmuştur. İzmirliyan, Nazım Paşa’ya yazdığı her cevapta kendisinin polis memuru olmadığını bildirmiştir. Adliye Nazırı da, İzmirliyan’ı yakında olması muhtemel gösteriyi akıllıca durdurması ve önlemesi için görevini yapmaya davet etmiştir. Aksi takdirde Bab-ı Ali tarafından kendisinin sorumlu tutulacağını da bildirmiştir 39 .
emirle Kumkapı Patrikhane Kilisesi’ne giderek, patriği görmek istemiş, Patriğin gelmediği anlaşılınca, Ruhanî ve Cismanî meclis üyelerinden DOÇ. DR. RECEP KARACAKAYA 90 getirttiği birer kişiye Dahiliye Nazırı’nın emrini okumuş, ayrıca patriği de tekrar bir bildiri göndermiştir 40 . Aynı gün, Kumkapı’daki Patrikhane kilisesinde 3-4 bin kadar Ermeni toplanmıştır. Bunların arasında özellikle Bitlisli, Vanlı ve Muşlu erkek, kadın ve kızlar çoğunluğu meydana getirmişlerdi. Patrik İzmirliyan, Kumkapı Kilisesi’nde toplanan Ermenilere biraz uzun sayılabilecek bir vaaz vermiş, bununla birlikte, meydana gelmesi muhtemel karışıklık- lara ve Ermeni cemaatinin sessiz ve sakin kalması için kendisini tedbir almaya çağıran Bab-ı Ali’den aldığı uyarılara hiç temas etmemiştir. İzmirliyan, ayinden sonra törenle kiliseden çıkarken, Beyoğlu sanat okulu öğrencilerinden birisi, ona “Ermenilere yardım için 6 büyük devlete müracaat etmesini tavsiye etmiş” ve “eğer bu teklifleri kabul edilmezse Ermenilerin nasıl ölmeyi bildiklerini gösterebileceklerini” sözlerine eklemiştir 41 .
ğını ve devletlere müracaatta bulunacağını” bildirmiştir. İzmirliyan’ın Patrikhane’ye dönüşünde toplanan göstericiler, Kumkapı’dan Bab-ı Ali’ye doğru ilerlemeye başlamışlar ve olaylar çıkarmışlar, Jandarma Binbaşısı Servet Bey’i öldürmüşlerdir. Göstericilerin büyük bir kısmı kiliselere ve Kumkapı, Galata, Beyoğlu, Hasköy istikametinde kaçmış- lar, geçtikleri yerlerde de rastgele ateş açarak terör havası estirmişlerdir. Bu büyük olay müslüman halkı öfkelendirmiş ve netice itibarıyla kar- şılıklı öldürme olaylarına yol açmıştır. Sonuçta Ermenilerin saldırıları kontrol altına alınmıştır. Kiliseleri boşaltmak, kamu düzenini sağlamak ve böylece Müslüman halkı yatıştırmak için, önce etkili üst düzey Ermeni görevliler Patrik İzmirliyan’ın yanına gönderilmiş, fakat bu teşebbüs başarısız kalmıştır. Kiliselere sığınan komitecilere, polis tarafından yiyecek bırakılmadığı yolunda elçilere müracaat edilmesi üzerine, altı devlet elçisi tarafından Bab-ı Ali’ye ihtarda bulunulmuş, İzmirliyan’ın başvurması üzerine de yine bu devletlerin elçileri tarafından kiliselere sığınanların serbest bıra- kılmaları istenmiş, Bab-ı Ali’de bunu kabul etmiştir. Bu teşebbüslerin- den dolayı İzmirliyan elçilere teşekkürlerini sunmuştur 42 .
İzmirliyan, bir din adamından çok bir komiteci gibi hareket ederek, adeta Hınçak Komitesi’nin tüzüğünde yazılı olanları dünya kamuoyuna İSTANBUL ERMENİ PATRİKLERİ VE SİYASî FAALİYETLERİ (1878-1923) 91 aksettirmiştir. Can, mal, ırz ve din gibi en hassas konular üzerinde duygu sömürüsü yaparak dünya kamuoyunu yanlarına çekmek istemişlerdir 43 . Patrik, hükümet tarafından sıkıştırıldığında hemen istifaya yönelmiş, bu davranış Ermenilerce istismar edilmiştir. İzmirliyan, bütün Ermeni kiliselerinde fesada karşı öğüdünün okun- masına karar verdiği halde, bu kararı; ruhanî ve cismanî heyetlerinin müştereken aldıkları kararla tehir ettirmiş, dindaşlarına çatışmadan uzak durmalarının öğütlenmesi yolunda yapılan istekleri yokuşa sürmüş, Rus, Fransız ve İngiliz sefaretleri tercümanlarının, komitecilere öğüt vermesi yolundaki isteklerini ise “Bunları tanımadığını, ama Ermeni ileri gelenlerinin bu yolda ellerinden geleni yapmalarını tembihleyece- ğini” söyleyerek kabul etmiştir 44 .
beklemek üzere Ermenileri sükuta davet etmeleri için murahhasalara bir tamim gönderebilmiştir 45 .
başka yazısında da, İstanbul Ermenilerinin gösteri yapacakları hakkın- daki şayialardan haberi olmadığını bildirerek, böyle bir gösterinin bütün sorumluluğunu reddetmiş ve İngiliz Büyükelçiliği’nin, bu gibi kötü olayların tekrarını önleyici önlemler almasını talep etmiştir 46 .
muhtemel olduğu ve bunu önleyemeyeceği yolunda sefaretlere birer yazı göndererek yardım istediği tarzındaki haberlerin yayılması üzerine, Ermenilerin yapacakları bir hareketin zeminini oluşturduğunu, pat- riğin iyi niyet ve sadakatten uzak olduğunu, çıkıp çıkmaması patriğin tutumuna bağlı olan bir uygunsuzluğu önlemek için patriğin itidal ve sadakate davet edilmesi gerektiğini, aksi takdirde kendisine mesuliyet yüklenmesinin ihtiyati bir tutum olacağını Sadrazam’a bildirmiştir 47 . Meclis-i Vükela ise bu konuda, ülkede güvenliğin sağlanması için ilgili- lerce gerekli önlemlerin alınmasını kararlaştırmıştır 48 .
ediyor, onun hareket alanını daraltmaya çalışıyordu. Polis komiserlerin- den Markar Efendi’yi öldürmek kastıyla yaralayan Samik’in kaçarken Patrikhane Kilisesine sığınması üzerine Patrikhaneden bu konuda da bilgi istenmişti. İzmirliyan bu konuda yaptığı açıklamalarda, Samik’in gizlenmesi olayının zamanında ihbar edilmemesinin şüpheli ve sorum- luluk gerektirecek bir durum olduğunu onaylamakla beraber, bu hususun DOÇ. DR. RECEP KARACAKAYA 92 hademenin şaşırmış olmalarından ileri geldiğini, Patrikhane Kilisesi papazlarının değiştirilmesinin mağduriyetlerine yolaçacağını, kiliselerde bu gibi durumların bir daha olmaması için icab edenlere gerekli uyarıla- rın yapıldığını ileri sürüyordu. Bu cevabı yeterli görmeyen hükümet, fesat erbabının kiliselerde giz- lenmesinin ruhanî memurlarının ahval-i gayr-i menhubesinden kay- naklandığını, adı geçen Samik’in Patrikhane kilisesinde gizlenmesinin hiçbir şekilde tevil kabul etmeyecek maddelerden olduğunu, emsaline ibret olmak üzere üzere mezkur kilise ruhanî memurlarının ve hade- mesinin mutlaka değiştirilmesi ve bundan sonra bu gibi hoşa gitmeyen hareketlerde bulunan papaslar ile kilise hademesinin cezalandırılacakla- rını bildiriyordu 49 . İzmirliyan’ın Osmanlı Hükümeti ile olan münasebetleri tamamen gerginleşmişti ve patriklik görevlerini gerektiği gibi yerine getiremi- yordu. Ayrıca daha patrik seçildiği ilk günden beri, onun uzlaşmaz tavrını tasvip etmeyen Ermeni aristokratları ve Bab-ı Ali hizmetin- deki yüksek seviyeli memurlar ona istifa etmesini tavsiye ediyorlardı. Hariciye Nezareti Müşteşarı Artin Dadyan Paşa, çok popüler ve iyi bir hatip olan İstanbul’daki Kudüs Patriklik naibi Mgr. Kevork Yeretzyan’ı, yakın dostu İzmirliyan’ı istifasını vermeye ikna etmesi için görevlen- dirdi. İngiltere Büyükelçisi P. Currie de ondan desteğini çekmişti. İzmirliyan’ın kendi halkına faydalı olamayacağını ve neticede patriklik makamında oturamayacağını düşünüyordu 50 . Mateos İzmirliyan, 3 Ağustos 1896 tarihinde Adliye ve Mezahib Nezareti’ne, artık üzerine aldığı İstanbul Ermeni Patrikliği vazifesini devam ettiremeyeceğini bildiren istifasını sundu 51 . İzmirliyan’ın vermiş olduğu istifa, Encümen-i Mahsus-ı Vükela’da görüşülmüş, adı geçen patriğin, Ermeni olaylarının en başlı tertipleyi- cisi ve düzenleyicisi olduğu gibi çıkan olayların çoğunlukla ateşleyicisi ve teşvikçisi olduğundan, kendisinin patriklik makamından bu suretle vukubulan istifasının kabulünün Ermeni olaylarının önlenmesine yar- dımcı olacağı düşünülmüştü. İzmirliyan’ın istifası üzerine, hemen bir patrik kaymakamı seçtirilmesi, Mateos İzmirliyan’ın mazulen İstanbul’da ikametine devam etmesinin uygun olmayacağından, Kudüs’e gönderilmesi ve kendisine hazineden 2000 guruş maaş tahsisi kararlaştırılmıştı 52 . Nihayet İzmirliyan, Girit İSTANBUL ERMENİ PATRİKLERİ VE SİYASî FAALİYETLERİ (1878-1923) 93 vapuruyla İstanbul’dan ayrılmış, Yafa’daki Ermeni manastırına ulaşmıştı ve oradan da Kudüs’e gidecekti 53 . Patrik İzmirliyan’ın istifasından sonra, Bab-ı Ali, onun patrikliği zamanında mevcut bulunan sivil ve dini meclislerin yerine, din adam- larından ve 8 laik üyeden oluşan karma bir meclisi geçici olarak görev- lendirdi. Bu karma meclis Kumkapı Patrikhanesi’nde toplandı ve Bursa Arşöveki Mgr. Bartholomeos’u Patrik vekili seçti. Oniki yıl Kudüs’te kalan İzmirliyan’ın hal ve hareketleri Osmanlı Devleti tarafından sıkı bir şekilde takip edilmiştir 54 . Yüklə 140,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|