Nerses Varjabetyan
1837 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Asıl adı olan Boğos, 16
Ağustos 1858’de din adamı olarak takdis edilmesiyle Nerses olarak
değişmiştir. Nisan 1861’de Ermeni Patrikhanesi Ruhani Meclis üyeli-
ğine seçilmiştir. Eylül 1863’te Ruhani Meclis başkanlığına seçilmiştir.
Temmuz 1866’da Genel Meclis tarafından başpatriklik seçimine delege
olarak seçilmiş ve Eylül 1866’da Eçmiyazin’de toplanan meclise katıl-
mıştır. 1870’de İzmit bölgesi ruhani liderliğine seçilmiş, yine aynı yıl
taşra komisyonu başkanlığını yürütmüştür. Patrik Mıgırdıç Hırimyan
istifa edince 18 Şubat 1874’te II. Nerses adıyla İstanbul Ermeni Patriği
seçilmiştir
4
.
1876’da II. Abdülhamit tahta geçmiş ve Meşrûtiyet ilân edilmiş-
tir. Nerses Varjabetyan, Bulgar Meselesi’ni halletmek için toplanan
İstanbul Konferansı (12 Aralık 1876-20 Ocak 1877) sırasında İngiliz
Büyükelçisi Henry Elliot’a, eski Patrik Hırimyan tarafından tertip edil-
miş olan Osmanlı Ermenileri hakkında yapılan sözde baskıları gösteren
bir rapor vermiş, fakat konferansın konusu sebebi ile bu teşebbüsten
bir netice alamamıştır. Patrikhane’nin Babıâli’ye ve Avrupa devletlerine
verdiği mezâlim raporları, şikâyetnameler tetkik olunduğunda, bunla-
rın çoğunun vilâyetlerde meydana gelen basit zabıta olaylarından başka
bir şey olmadıkları görülür. Patrikhane, bir taraftan sistemli olarak en
basit olayı, abartarak hükümete duyururken, diğer taraftan da bunları,
İSTANBUL ERMENİ PATRİKLERİ VE SİYASî FAALİYETLERİ (1878-1923)
83
siyasî önemli olaylar şekline sokarak Avrupa devletleri temsilcilerine
vermektedir
5
.
Rusya’nın Balkanlar’da “Pan-Slavizm”i sağlamak amacı ve Osmanlı
Devleti’nde Hristiyanlara zulüm yapılıyor bahanesi ile 24 Nisan 1877
tarihinde Osmanlılar aleyhine Balkanlar ve Kafkaslar’da başlatmış
olduğu savaş, hızla gelişerek Çarlık ordularının Ayastefanos (Yeşilköy)
önlerine gelmeleri ile son bulmuştur.
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı, Plevne’nin düşmesinden ve Ruslara
İstanbul yolunun açılmasından sonra, Osmanlıların barış istemeleri
üzerine 31 Ocak 1878 tarihinde Edirne’de yapılan mütareke ile sona
ermiş, barış şartları ise Ayastefanos (Yeşilköy)’ta tespit edilmiştir.
Mütareke görüşmelerinin Edirne’de başlaması üzerine buraya da bir
heyet gönderen Nerses Varjabetyan, bu iş için Edirne Başpiskoposu
Kevork Vartabed Rusçukliyan ile Türk murahhas heyetinde görevli
Stefan Aslanyan Paşa ve Hovannes Nuryan Efendiyi görevlendirmiştir.
Rus murahhas heyetinde bulunan eski İstanbul elçisi İgnatiyef, Ermeni
heyetine, Bulgarlara verilen hakların kendilerine verilemeyeceğini, fakat
gelecekte Ermenilere bağımsızlık verileceği gün için hazır bulunma-
larını bildirmiştir. Ermeni heyeti, bütün gayretlerine rağmen Edirne
Mütârekesi’nde bir netice alamamış, Ermeniler ile ilgili bir hüküm elde
edememiştir.
Patrik Nerses 4 Şubat 1878’de Katagikos Kevork’a bir mektup
yazmış
6
, daha sonra ise Ermeni Patriği Nerses Varjabetyan başkanlı-
ğında toplanan Ermeni patrikhanesi meclisi Rus çarına başvurmayı
kararlaştırmıştır
7
.
Nihayet, Ayastefanos’da devam eden barış görüşmeleri sırasında biz-
zat Nerses Varjabetyan ve bazı Ermeni ileri gelenleri, Rus murahhas
heyeti başkanı, Çar’ın kardeşi Grandük Nikola ile görüşerek, antlaş-
maya Ermeniler ile ilgili bir madde koydurmaya muvaffak oldular
8
. 3
Mart 1878 tarihinde Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanan
ve gayet ağır hükümler taşıyan Ayastefanos Antlaşması’nın 16. mad-
desinde geçen “Ermenistan” tabiri ile böyle bir memleketin varlığı da
Osmanlı Devleti’ne kabul ettirilmiştir. Ancak bu antlaşma yürürlüğe
girmeyecektir. Çünkü Rusya, Orta Doğu’daki devletlerarası dengeyi
bozmuş, bu durum da Osmanlı İmparatorluğu’nün toprak bütünlüğünü
koruma politikasını takip eden İngiltere’nin hoşuna gitmemiştir.
DOÇ. DR. RECEP KARACAKAYA
84
Patrik Nerses, 17 Mart 1878 günü, İstanbul’daki İngiliz Büyükelçisi
Layard’ı ziyaret ederek, “Bir yıl önce Osmanlı idaresinden şikâyetimiz
yoktu, ancak Rus zaferi şimdi durumu değiştirdi, doğuda bağımsız bir
Ermenistan istiyoruz. Eğer siz yardım edemezseniz bunu gerçekleştir-
mek için Rusya’ya müracaat ederiz.” demiş, elçi Ermenistan’dan nereyi
kastettiğini sorunca, “Van, Sivas, Diyarbakır ve Kilikya” diye cevap ver-
miştir. Elçinin evet ama bu yerlerin hiçbirinde çoğunlukta değilsiniz.”
demesi üzerine de, “Bunu biliyoruz, ama şimdi Rusya, Doğu’da toprak-
lar kazanıyor, Rusya ile Osmanlı İmparatorluğu arasındaki güç dengesi
değişti. Biz de geleceğimizi düşünmeliyiz.” diye Ermenilerin amacını
açıklamıştır. Halbuki savaşın ilk günlerinde, Patrik Nerses, Padişah’a
bağlı bir Osmanlı yurtseveri olduğunu açıklamıştır. Savaşın son gün-
lerinde, Varjabetyan’ın başkanlığında toplanan Ermeni Meclisi, Rus
Çarı’na başvurmayı kararlaştırmıştır. Çar’a gönderdikleri bir muhtırada,
Doğu Anadolu’da Fırat nehrine kadar olan bölgelerin Türkler’e geri veril-
meyip, Rusya’ya ilhak edilmesini, bu olmadığı takdirde, Bulgaristan’a
ve “Bulgar milleti”ne verilecek imtiyazların, “Ermeni milleti”ne de
verilmesini, işgal edilen toprakların boşaltılması halinde ise maddî bir
teminat alınmasını ve ıslahatın tatbik ve tamamlanmasına kadar Rus
işgalinin devam etmesini istemişlerdir.
13 Nisan 1878’de ise Patrik Nerses, İngiltere’den, vaktiyle verdiği
söze dayanarak kendilerini korumalarını ve Lübnan’a benzer bir muh-
tariyetin kendilerine de verilmesini istemiş ve bu isteği kapsayan bir
muhtıra vermiştir
9
.
Ayastefanos Antlaşması’nın Berlin’de tadil edileceği haberini alan
Patrik Varjabetyan, harekete geçerek, toplanacak olan kongreye katı-
lacak bütün devletler nezdinde yoğun bir faaliyette bulunmaya başla-
mıştır. Bu amaç doğrultusunda Beşiktaş Başpiskoposu Horen Nar Bey,
Rusya’ya giderek, Çar II. Aleksandr tarafından kabul edilmiştir. Horen
Nar Bey, Çar’dan, Osmanlı Ermenilerini himaye etmeye devam etme-
sini ve Berlin Kongresi’nde davalarını savunmasını rica etmiştir. Eski
Patrik Hırimyan’ın başkanlığında bir heyet de Avrupa başkentlerini
dolaşarak siyaset adamlarını Ermeni davasına kazanmak için propagan-
daya çıkmıştır. Patrik Nerses ayrıca, Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşa-
yan Ermeniler’in nüfusları hakkında da büyük devletlere, tahrif edilmiş
rakamlara ulaşan kilise istatistikleri göndermiştir.
Sonuçta, Ayastefanos Antlaşması’nın 16. maddesi fazla değişikliğe
uğramadan 13 Temmuz 1878 tarihinde imzalanan Berlin Muahedesi’nin
İSTANBUL ERMENİ PATRİKLERİ VE SİYASî FAALİYETLERİ (1878-1923)
85
61. maddesi olarak kabul edilmiştir. 61. madde, Ermenilere umduk-
ları bağımsızlığı veya Lübnan benzeri muhtariyeti sağlamamış, ıslahat
(reform) vaadinden başka bir şey getirmemiştir. Ermeniler bu durum-
dan memnun kalmamışlardır.
Ermeni Patriği Nerses, 12 Nisan 1879 tarihinde İstanbul İngiliz
Büyükelçiliği maslahatgüzarı Mr. Malet’e, Berlin Antlaşması’na göre
reformların bir an önce yapılması, reform komisyonlarında yerel halkın
temsili, jandarma, mahkeme ve ziraat gibi hususlardaki problemlerin yer
aldığı bir mektup vermiştir
10
.
Ermeni Patriği Nerses’in sürekli olarak İstanbul İngiltere
Büyükelçiliği’ne yazılar yazması büyükelçi Layard’ı da bıktırmış olmali
ki, büyükelçi 21 Haziran 1879 tarihinde Londra’ya çektiği telgrafında
Ermeni Patriği Nerses’in Ermeni meselesini ayakta tutmak için abart-
malar yaptığını bildirmiştir
11
.
İstanbul İngiliz Büyükelçisi Kont Dufferin 6 Aralık 1881’de İngiliz
Dışişleri Bakanı Kont Granwille’e gönderilen bir yazıda; Patrik
Nerses’in istifa ettiğini bildirmiştir
12
. İki defa patriklik görevinden istifa
eden Varjabetyan’ın istifaları rededdilmiş ve Sultan Abdülhamit’in ısrarı
üzerine görevine devam etmiştir
13
.
9 Mayıs 1884’te Eçmiyadzin Katagikosu seçilmiş, fakat bu görevine
sağlının bozulması sebebiyle gitmemiştir
14
. 1884 yılında Ermeni Patriği
Nerses Efendi ölmüş ve yerine vekil olarak Rahip Kegork Ruscukliyan
Efendi getirilmiştir
15
.
Dostları ilə paylaş: |